"عمارت مسعودیه" ظرفیت ثبت جهانی شدن دارد / لزوم تسریع در بازگشایی سریع‌تر درب این عمارت بر روی مردم

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ "عمارت مسعودیه" یکی از بناهای تاریخی تهران است که با دستور مسعود میرزا حاکم اصفهان، ملقب به ظل‌السلطان فرزند ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد. در واقع نام این عمارت برگرفته از نام مسعود میرزا بوده که به «مسعودیه» شهرت یافته است.

این عمارت که در تاریخ 27 دی 1377 با شماره ثبت 2190 به‌عنوان اثر ملی ایران به ثبت رسیده است، در زمینی به وسعت 15600 مترمربع و اعیانی حدود 9000 متر مربع احداث شده است.

"عمارت مسعودیه" که یکی از پرحاشیه‌ترین پرونده‌های حقوقی در وزارت میراث فرهنگی را داشته است؛ در سال 1389 از سوی صندوق حفظ، احیا و بهره‌برداری از آثار تاریخی و فرهنگی در یک مزایده پرحاشیه که تنها یک شرکت‌کننده داشت، به یک شرکت واردکننده قطعات خودرو به نام "عظام" واگذار شد!

این شرکت عمارت مسعودیه را به همراه دو بنای تاریخی دیگر (خانه عامری‌ها و سرای وکیل) به مدت 59 سال در اختیار گرفت تا پس از مرمت، این بناهای تاریخی را به هتل‌های پنج ستاره تبدیل کند!

مطابق با قراردادهای منعقد شده، این شرکت سرمایه‌گذاری موظف بود طی مدت 3 سال نسبت به مرمت و احیای کامل این عمارت اقدام کند، اما بعد از گذشت 6 سال از واگذاری، نه‌تنها در این بنا هیچگونه مرمت و بازسازی انجام نگرفت، بلکه بعضاً با انجام اعمالی خارج از تعهدات خود موجب خرابی و آسیب‌های بیشتری بر قامت این بنای تاریخی شد.

در نهایت در سال 1395 با طرح شکایتی از سوی صندوق احیاء مبنی بر نقض تعهدات و انجام امور خارج از دایره اختیارات این شرکت، قرارداد واگذاری فسخ و این امارات از شرکت عظام باز پس گرفته شد؛ مسائل حقوقی امارت مسعودیه که از سال 95 تاکنون ادامه دارد باعث شده است تا درب‌های این عمارت را به روی علاقمندان همچنان بسته بماند!

نکته قابل تأمل در این میان این است که صندوق حفظ، احیا و بهره‌برداری از آثار تاریخی و فرهنگی با انتقال دفتر کار خود و استقرار در عمارت مسعودیه به نوعی آن را در اختیار گرفته اما هیچگونه تحرک و اقدام سازنده‌ای در راستای مرمت و احیاء این بنا که وضعیت فعلی آن بسیار نامناسب و وخیم است، انجام نداده است.

پیشتر نیز علی دارابی معاون میراث فرهنگی درباره بازگشایی عمارت مسعودیه و سایر بناهای تاریخی و سیاسی متعلق به وزارت میراث فرهنگی که در وضعیتی مشابه مسعودیه به سر می‌برند، گفت: وزارت میراث فرهنگی ضمن انجام اقدامات مقتضی، تدابیری به جهت تغییر کاربری بناهای تاریخی از اداری به موزه و کاربردهای تاریخی اندیشده و اتخاذ کرده است. البته چند مشکل پیش رو است که کمبود بودجه و اعتبارات برای تملک و خرید این آثار از آن جمله است.

وی ادامه داد: بودجه‌ای که برای مرمت تخصیص داده می‌شود بسیار کم است، به مین جهت انجمن خیران میراث فرهنگی متشکل از افراد خیری که برای کمک به مرمت و احیاء یک بنای تاریخی داوطلب می‌شوند، تشکیل شده است؛ حتی مشخص می‌کنند در کدام بنا می‌خواهند مشارکت داشته باشند، مثلا برای مشارکت مالی در پروژه کوشک احمدشاهی در نیاوران اعلام آمادگی شده است.

معاون میراث فرهنگی همچنین خاطرنشان کرد: در همین راستا ضمن تنظیم گزارشی با موضوع اقدامات و عملیات‌های لازم برای احیاء عمارت مسعودیه، تیمی از کارشناسان و اهالی فن را جهت بازدید و بازرسی میدانی به این عمارت گسیل داشته‌ایم که ان‌شاءالله نتیجه آن در آینده نزدیک انتشار خبرهایی خوب از تحقق مطالبات میراث دوستان در این موضوع خواهد بود.

ظرفیت عمارت مسعودیه برای ثبت جهانی شدن

در همین راستا فرهاد نظری، مدیرکل سابق دفتر ثبت آثار تاریخی در یک گفت‌و‌گوی رادیویی ضمن تأکید بر این مطلب که عمارت مسعودیه جزء ابنیه تاریخی کم نظیری است که از نوع معماری و ارزش تاریخی آن بسیار منحصر به فرد است، با تشریح توضیحاتی خواستار ایجاد شرایط لازم برای امکان بازدید عموم مردم از این بنا شد.

وی گفت: عمارت مسعودیه یا "ظل السلطان" در حقیقت خانه‌ای متعلق به پسر ارشد ناصرالدین شاه بوده است که اگرچه مطابق با اسناد تاریخی، هیچگاه در طول دوران زندگی خود به مقام پادشاهی و یا ولیعهدی ایران نرسید، اما همواره در قالب حاکمی مقتدر در شهرهایی از جمله اصفهان و شیراز حکمرانی کرده است.

این متخصص مرمت آثار تاریخی ادامه داد: این عمارت علاوه بر اینکه نه تنها از نظر نوع معماری و ارزش‌های تاریخی نهفته در آن در نوع خود نفیس و منحصر‌به‌فرد است، بلکه از حیث مقیاس و بزرگی مساحت در مقایسه با سایر خانه‌های تاریخی بر جای مانده از اعصار گذشته نیز کاملا نادر و منحصربه‌فرد است.

نظری با اشاره به نقوش خوشنویسی شده در قسمت‌های فوقانی و نزدیک به سقف این عمارت در تالار اصلی که مزین به خطوط نستعلیق غلامرضا اصفهانی، برجسته‌ترین خویش‌نویس عصر قاجار است، بیان کرد: افزون بر ارزش‌های تاریخی و معماری موجود در دل این بنا، تا قبل از تملیک آن به وزارت میراث فرهنگی، همواره در طول سالیان گذشته به عنوان میزبانی مهم برای رویدادها مهم میراث فرهنگی شناخته می‌شد که از همین رو به جرات می‌توان گفت برگزاری بسیاری از رویدادهایی که در راستای ارتقا و پیشرفت میراث فرهنگی ایران زمین در ابتدای قرن گذشته اهمیتی محوری و اساسی داشته به نوعی مرهون همین عمارت بوده است.

مدیرکل سابق دفتر ثبت آثار تاریخی همچنین توضیح داد: این عمارت نیز در گذشته به عنوان وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه مورد استفاده قرار می‌گرفت، پس از آن نیز چند سالی نیز میزبان دفتر کار شهید رجایی بود و بعد از آن مدتی مورد استفاده وزارت آموزش و پرورش بود و حتی در سال‌های اخیر نیز سازمان میراث فرهنگی در این بنا مستقر بود.

این متخصص مرمت آثار تاریخی از این عمارت تحت عنوان "حافظه تاریخی معاصر کشور" یاد کرد و تصریح کرد: بنابراین و با توجه به ارزش‌های متعدد تاریخی و کاربردی این بنا که به عنوان نمونه‌ای متعالی از خانه‌های تاریخی به جای مانده از اعصار گذشته شناخته می‌شود، علاوه بر ثبت ملی ظرفیت ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو را نیز دارد.

نظری همچنین درباره چرایی بسته بودن درب‌های این مکان تاریخی بسیار ارزشمند و نفیس به روی بازدیدکنندگان و عموم مردم با توجه به اتفاقات و چالش‌هایی که در طول دو دهه اخیر در این بنا حادث شد، افزود: ممکن است خانه‌ای تاریخی موجود در شهری مالک خصوصی داشته باشد و در عین حال ملک نیز در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده باشد؛ در این حالت مالک خانه این اختیار را دارد که فرصت بازید عموم را از ملک خویش بدهد و یا به هر دلیلی این امکان را برای عموم جامعه فراهم نکند، در هر حال هیچگونه الزام قانونی در راستای اجبار مالک جهت ایجاد امکان بازدید در مقررات وجود ندارد.

مطابق با صحبت‌های این متخصص مرمت آثار تاریخی، با توجه به اینکه عمارت مسعودیه تحت مالکیت دولت است و در واقع این بنا مالک خصوصی ندارد و در فهرست آثار ملی نیز ثبت شده است، علی‌الاصول باید اینگونه نتیجه گرفت که این بنا متعلق به عموم افراد جامعه است و برهمین اساس قاعدتاً تمامی آحاد مردم حق بازدید از آن را نیز دارند.

وی همچنین تأکید کرد: ثبت عمارت مسعودیه در فهرست جهانی یونسکو می‌تواند بسیاری از تعرضات و دخالت‌های بی‌جای متولیان را کوتاه کند و علاوه بر آن باعث شود تا در نگهداشت صحیح و مرمت آن نیز اهتمام بیشتری به عمل آید.

این متخصص مرمت آثار تاریخی معتقد است که ارسال پرونده ثبت خانه‌های تاریخی جهت انجام امور داوری و در نهایت ثبت آن‌ها در فهرست میراث جهانی یونسکو از حیث این مسئله که خانه‌های تاریخی در مقایسه با سایر ابنیه‌ها بیشتر در معرض تخریب و یا عدم نگه‌داری صحیح مالکان خود قرار گیرد بسیار حائز اهمیت است.

نظری ادامه داد: برهمین اساس در طول سال‌های 1395 و 96 شورای سیاست‌گذاری سازمان میراث فرهنگی وقت با حضور کارشناسان و اهالی فن اقدام به تشکیل چندین پرونده در خصوص آثار باستانی و تاریخی کشور جهت ارسال به سازمان یونسکو به منظور ثبت جهانی آثار مورد نظر کرد که یکی از این موارد و پرونده‌های تشکیل شده در شورای مذکور مربوط به خانه‌های تاریخی و انجام اقدامات لازم در راستای ثبت جهانی این خانه‌ها بود.

وی در پایان با بیان اینکه پرونده ثبت جهانی اورامانات نیز یکی از موارد بررسی شده در این شورا بوده است، خاطرنشان کرد: خوشبختانه با موافقت و مساعدت سازمان یونسکو این اثر به ثبت جهانی رسید و علاوه بر آن پرونده ثبت کاروانسرای‌های ایران نیز در مرحله صحت‌سنجی و داوری سازمان است که امیدواریم هرچه زودتر به ثبت جهانی برسد.