فعال‌سازی اقتصاد دریا؛ کلید رشد اقتصادی و اشتغال پایدار
به گزارش خبرگزاری اقتصاد ایران, با توجه به موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد ایران و دسترسی به دو دریای مهم شمال و جنوب، فعال‌سازی این بخش از اقتصاد می‌تواند به تنوع‌بخشی منابع درآمدی، ایجاد اشتغال پایدار و تقویت جایگاه منطقه‌ای کشور کمک شایانی کند. با این حال، موانع متعددی بر سر راه تحقق این پتانسیل وجود دارد که نیازمند بررسی و ارائه راهکارهای اساسی است.
ظرفیت‌های اقتصاد دریا در ایران:
ایران با داشتن بیش از 5800 کیلومتر خط ساحلی در شمال (دریای خزر) و جنوب (خلیج فارس و دریای عمان)، از ظرفیت‌های بالقوه فراوانی در حوزه اقتصاد دریا برخوردار است. این ظرفیت‌ها شامل موارد زیر می‌شود:
- شیلات و آبزی‌پروری: پتانسیل بالا برای تولید انواع آبزیان، چه از طریق صید و چه از طریق پرورش، بازاری گسترده داخلی و صادراتی را فراهم می‌کند.
- حمل‌ونقل دریایی و لجستیک: توسعه بنادر تجاری و بازرگانی، نقش کلیدی در تسهیل تجارت خارجی و کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل ایفا می‌کند.
- انرژی‌های فراساحلی: بهره‌برداری از میادین نفت و گاز در دریا، یکی از ارکان اصلی اقتصاد ایران است و توسعه آن می‌تواند به افزایش درآمدهای ارزی کمک کند.
- گردشگری دریایی: سواحل زیبا و ظرفیت‌های تفریحی در شمال و جنوب کشور، زمینه را برای توسعه گردشگری دریایی، از جمله قایق‌رانی، شنا، غواصی و تفریحات ساحلی فراهم می‌آورد.
- صنایع دریایی: ساخت و تعمیر شناورها، توسعه فناوری‌های مرتبط با دریا و استخراج کانی‌های دریایی، بخش‌های دیگری از اقتصاد دریا را تشکیل می‌دهند.
- بیوتکنولوژی دریایی: استفاده از منابع زیستی دریا برای تولید دارو، مواد آرایشی و بهداشتی و سایر محصولات با ارزش افزوده بالا.
موانع پیش روی فعال‌سازی اقتصاد دریا:
با وجود این ظرفیت‌های گسترده، ایران در بهره‌برداری موثر از پتانسیل‌های اقتصاد دریا با چالش‌های جدی روبرو است:
- عدم وجود استراتژی جامع و مدون: فقدان یک برنامه منسجم و بلندمدت برای توسعه اقتصاد دریا، باعث پراکندگی تلاش‌ها و عدم هماهنگی میان دستگاه‌های اجرایی مختلف شده است.
- کمبود سرمایه‌گذاری: نیاز به سرمایه‌گذاری کلان در زیرساخت‌ها، فناوری و آموزش، یکی از موانع اصلی است. بخش خصوصی غالباً به دلیل ریسک بالا و عدم اطمینان از بازگشت سرمایه، تمایلی به ورود به این حوزه ندارد.
- فرسودگی و ناکارآمدی زیرساخت‌ها: بسیاری از بنادر، اسکله‌ها و ناوگان حمل‌ونقل دریایی فرسوده و ناکارآمد هستند و نیاز به نوسازی و به‌روزرسانی اساسی دارند.
- محدودیت‌های فنی و فناورانه: در برخی حوزه‌ها مانند ساخت شناورهای پیشرفته، تعمیرات تخصصی و بهره‌برداری از منابع عمیق دریا، با کمبود دانش فنی و فناوری‌های روز مواجه هستیم.
- قوانین و مقررات دست‌وپاگیر: قوانین و مقررات موجود در برخی موارد، مانع‌تراشی کرده و فرآیندهای اداری پیچیده، سرمایه‌گذاران را دلسرد می‌کند.
- تهدیدات زیست‌محیطی: آلودگی دریاها، تخریب زیستگاه‌های دریایی و برداشت بی‌رویه از منابع، پایداری بلندمدت اقتصاد دریا را تهدید می‌کند.
- عدم توسعه گردشگری دریایی: با وجود پتانسیل بالا، زیرساخت‌های گردشگری دریایی در بسیاری از سواحل کشور ضعیف است و خدمات مناسبی ارائه نمی‌شود.
- کمبود نیروی انسانی متخصص: نیاز به تربیت نیروی انسانی ماهر و متخصص در رشته‌های مختلف دریایی، از جمله مهندسی دریا، دریانوردی، شیلات و مدیریت سواحل احساس می‌شود.
راهکارهای پیشنهادی برای فعال‌سازی اقتصاد دریا:
برای غلبه بر موانع و شکوفایی اقتصاد دریا در ایران، اتخاذ راهکارهای زیر ضروری است:
- تدوین و اجرای سند جامع توسعه دریا:
- ایجاد یک چارچوب استراتژیک بلندمدت با هدف‌گذاری مشخص، تعیین اولویت‌ها و هماهنگ‌سازی فعالیت‌های تمام دستگاه‌های مرتبط (بنادر و دریانوردی، شیلات، نفت، محیط زیست، گردشگری و...).
- جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی:
- ایجاد مشوق‌های قانونی و مالی برای سرمایه‌گذاران بخش خصوصی و خارجی.
- تسهیل فرآیندهای اداری و صدور مجوزها.
- شفاف‌سازی قوانین و مقررات مربوط به سرمایه‌گذاری در حوزه دریا.
- نوسازی و توسعه زیرساخت‌ها:
- سرمایه‌گذاری در به‌روزرسانی بنادر، اسکله‌ها، پایانه‌های بندری و ناوگان حمل‌ونقل دریایی.
- توسعه زیرساخت‌های لازم برای گردشگری دریایی، مانند ماریناها، اسکله‌های تفریحی و مراکز اقامتی.
- تقویت صنایع و فناوری‌های دریایی:
- حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه دریا.
- توسعه مراکز تحقیقاتی و نوآوری در زمینه صنایع دریایی، بیوتکنولوژی دریایی و انرژی‌های دریایی.
- بومی‌سازی فناوری‌های مورد نیاز در ساخت و تعمیر شناورها.
- حفاظت از محیط زیست دریایی:
- تدوین و اجرای قوانین سخت‌گیرانه برای جلوگیری از آلودگی دریاها.
- توسعه مناطق حفاظت‌شده دریایی و اجرای برنامه‌های احیای زیستگاه‌های دریایی.
- مدیریت پایدار منابع شیلاتی و آبزی‌پروری.
- توسعه آموزش و تربیت نیروی انسانی:
- تقویت دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در رشته‌های مرتبط با دریا.
- برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی برای تربیت دریانوردان، مهندسان دریایی، کارشناسان شیلات و فعالان حوزه گردشگری دریایی.
- دیپلماسی دریایی و همکاری‌های منطقه‌ای:
- تقویت همکاری با کشورهای حاشیه دریای خزر و خلیج فارس برای مدیریت مشترک منابع و مقابله با چالش‌های منطقه‌ای.
به گزارش اکونیوز، فعال‌سازی اقتصاد دریا در ایران، یک ضرورت راهبردی است که می‌تواند با بهره‌گیری از ظرفیت‌های عظیم سواحل و دریا، مسیر توسعه پایدار را هموار سازد. اما این امر مستلزم نگاهی یکپارچه، سرمایه‌گذاری هدفمند و رفع موانع ساختاری و قانونی است تا بتوان از مواهب دریا به بهترین نحو بهره برد.