فلسفه و اهمیت شب‌های قدر برای مسلمانان
تهران_ ایرنا_ شب قدر یکی از ارزشمندترین شب‌ها برای مسلمانان است؛ شبی که در آن مسلمانان با ایمان به بخشندگی مخلوق، تاسحر به دعا و راز و نیاز با پروردگار خود می‌پردازند. سیدمحمدعلی ایازی در گفت‌وگو با ایرنا به تفصیل، به بیان فلسفه شب‌های قدر و اهمیت این شب‌ها برای مسلمانان پرداخت.
شب قدر در اسلام، شبی است که قرآن برای نخستین بار نازل شد و نخستین آیات قرآن بر حضرت محمد (ص) پیامبر عظیم‌الشان مسلمانان فرود آمد. این شب که آیین آن در شب‌های 19، 21 و 23 ماه مبارک رمضان برگزار می شود، شبی است که مسلمانان تا سحر قرآن بر سر می‌گیرند و دعا می‌کنند و چشم امید به برآورده شدن حاجات خود دارند.
برپایه بسیاری از منابع و روایات، مسلمانان شب قدر را به عنوان یکی از شب‌های با شماره فرد از ثلث پایانی رمضان شناخته‌اند. مسلمانان به خصوص 10 شب آخر ماه رمضان را مبارک می‌دانند و معتقدند که شب قدر با نعمت و رحمت فراوان خدا فرا می‌رسد، گناهان آمرزیده می‌شود، دعاها پذیرفته می‌شوند.
به منظور بررسی هرچه بیشتر معنای شب قدر و آموزه‌های این شب برای مسلمانان به گفت‌وگو با «سید محمدعلی ایازی» کارشناس و پژوهشگر دینی و از جمله سخنرانان موسسه فرهنگی فهیم؛ برگزار کننده جلسات نظریه‌پردازی دینی، پرداختیم.
در ادامه مشروح گفت‌وگو با ایازی آمده است:
** ایرنا: شب قدر در قرآن چگونه مشخص شده است؟
*** ایازی: قرآن در سوره‌های قدر و دخان از این شب بدون آنکه زمان آن را تعیین کرده باشد، حتی در ظاهر ماه آن هم تعیین نشده، سخن می‌گوید. اما از ترکیب 2 آیه: «شهر رمضان الذی أنزل فیه القرآن». (بقره: 185) و این آیه: «انا أنزلناه فی لیل القدر» استفاده کرده که آیات مشخص می‌کند، شب قدر در ماه رمضان است. زمان دقیق شب قدر، روشن نیست، اما بر اساس بسیاری از روایات، در ماه رمضان واقع شده و به احتمال زیاد یکی از شب‌های 19، 21 یا 23 این ماه است. هرچند شیعیان بر شب 23 رمضان و اهل سنت بر شب 27 رمضان تاکید بیشتری دارند.
** ایرنا: معنا و مفهوم قدر چیست؟
*** ایازی: دو نظر در معنای قدر وجود دارد، یکی به معنای ارزشمندی شب قدر است. اگر شخصی این شب را احیا بدارد، صاحب قدر و منزلت می‌شود و دیگری به معنای تقدیر و اندازه‌گیری که انسان بر پایه مشیت الهی می‌تواند تصمیم بگیرد و از خداوند بخواهد. هر 2 معنا و تعبیر در قرآن آمده است.
** ایرنا: مهم‌ترین ویژگی شب قدر از دیدگاه قرآن چیست؟
*** ایازی: در قرآن به جز بحث نزول قرآن که خودش خبر از اتفاق مهمی می‌دهد، در توصیف دیگری از این شب در همین سوره دخان آمده است: «فیها یفرق کل أمر حکیم». در آن شب هر گونه کاری به گونه‌ای استوار فیصله می‌یابد. چنانکه خداوند در سوره قدر هم می‌فرماید: «فیها باذن ربهم من کل أمر»؛ منظور همان تنظیم و تقدیری است که به فرمان الهی صادر می‌شود. بنابراین چون انسان موجود مختاری است، می‌تواند در این شب برای زندگی خود بیاندیشد و برای خود رقم بزند. در این کلمه: «یفرق» فیصله دادن، جدا کردن، محاسبه و تعهد کردن نهفته است. البته لزومی ندارد، همه مسایل زندگی باشد، بلکه مسایل کلیدی و اساسی انسان و جامعه. «کل أمر حکیم» یعنی هر کار استوار و ریشه‌ای. در سال بر هر یک از بندگان آنچه مقرر فرموده واقع می‌شود، هر امری را از خیر و شر و خوب و بد و هر چه واقع شود. از مرگ و زندگی، سلامتی و بیماری‌های سخت، غنا و فقر، نعمت و بلا، عزت و ذلت که معنای: «فیها یفرق کل أمر حکیم» است و تعبیر به حکیم برای این است که تمام وفق، حکمت، مصلحت، برنامه و حساب و کتاب و نظام علل و اسباب است.
** ایرنا: لطفا کمی درباره فلسفه دعا کردن در شب قدر توضیح دهید.
*** ایازی: خداوند برای نظام هستی و ایام و لیالی آن برای انسان برنامه و قانون دارد که این قوانین اگر مانند قوانین علمی کشف شود، کاربرد بسیار از آن در جهت خودش می‌توان استفاده برد. مانند قوانین اجتماعی که همه آنها سنن الهی هستند. قرآن کریم می‌فرماید: «هر چیزی به اندازه و تقدیر خود آفریده‌ایم». (قمر: 49) چنانکه در روایت چنین آمده است: «هیچ چیزی نیست مگر این که خدا برنامه و مشیت آن را داشته باشد و اراده و تنظیم کرده باشد». نمونه این مشیت‌ها که می‌تواند با خواستن ما پیوند معنوی و غیبی داشته باشد، همین شب قدر است. البته موارد فراوانی است که خداوند آن را برشمرده و اعلام مشیت هدفمند است: «افول و برآمدن قدرت ها تابع علل و قوانینی است. هرقدرتی دلیل بر خوبی نیست. دلیل بکارگیری آن قوانین برای دوام و زوال است»(آل‌عمران: 26) که آیات آن به بیش از 270 آیه می‌رسد و ارتباطی میان برنامه و مدیریت الهی و تقدیر و مشیت را مشخص می‌کند.
** ایرنا: جایگاه شب قدر در دنیای جدید و نسبت این شب با عقلانیت مدرن چیست؟
*** ایازی: اصولا یکی از مسایلی که برای ما در زندگی مهم است، مساله پیوندهای معنوی و توجه به نیازهای روحی است. دعا و نیایش و توجه به معنویات توجه به بعد دیگر انسان و فراتر از جسم است که با خواستن و معرفت انسان پیوند دارد. اینکه چنین انسانی چه چیزهایی را نسبت به آینده خود می‌خواهد و آرزو می‌کند. فرهنگ دینی نسبت به اینکه چه چیزهایی را بخواهیم یا چه چیزی را نخواهیم، ساکت نیست. هم در تفکر و برنامه‌ریزی و هم در کمک خواستن از خداوند برای فراهم شدن اسباب و مقدمات آن.
کتاب‌های دعایی ما از جمله ادعیه قرآن و دعای کمیل و صحیفه سجادیه و بویژه دعای مکارم الاخلاق و دعاهای ائمه بازگو کننده همین نیاز است که ما چه چیزی را در این شب‌های بسیار مهم و عزیز مطالبه کنیم و این صورت کلی مساله ای است که با شب‌های قدر ارتباط پیدا می‌کند.
** ایرنا: با این تفاسیر آیا دعا کردن در شب قدر می تواند تقدیر و سرنوشت انسان‌ها را تغییر دهد؟
*** ایازی: شب‌های قدر شب‌های تقدیر و تنظیم مطالبات ما هستند که خداوند برای انسان مقدر می‌کند و این تقدیر بر اساس مطالبه و خواست‌های ما است و آنچه خداوند از قبل در آن شب توسط مشیت خود مقرر داشته ارتباط تنگاتنگی با شناخت و خواستن و دعای ما دارد. بدون شک رابطه‌ای بین درخواست‌ها و نیایش‌های ما و مشیتی که خداوند در این شب‌ها برای انسان‌ها مقدر می‌کند، وجود دارد.
اینکه به ما گفته شده است که در این شب‌ها به نیایش بپردازیم و سرنوشت خود را در این شب‌ها با اندیشیدن و دعا رقم بزنیم، به این دلیل است که خواستن وابسته به دانستن است. این که چه چیزی را باید بخواهیم، باید بدانیم که چه چیزی نیاز ما و نیاز خانواده و جامعه ما است.
تعیین سرنوشت می‌تواند درخواست شخصی باشد، اعم از طلب بخشایش یا اینکه کارهای‌مان درست انجام بگیرد و سروسامان یابد. همچنین دعای ما می‌تواند در خصوص نزدیکان خانوادگی یا برای بستگان دورتر و دوستان و عزیزان‌مان باشد. حتی ممکن است دعای ما در باره کشور و شرایطی باشد که ما در آن هستیم و یا می‌توانیم برای کل جامعه انسانی دعا کنیم که وضعیت بهتری یافته و مشکلاتی که امروز وجود دارد و بشریت از آن رنج می‌برد، اعم از جنگ‌ها، اختلافات و خون‌ریزی‌ها و یا کاهش معنویت و ستم‌ها و فقر و گرسنگی پایان یابد.
این‌ها مواردی است که می‌توانیم از خدا بخواهیم و شما نمونه‌اش را در دعای مکارم اخلاق می‌بینید که امام سجاد (ع) این خواسته‌ها را به شکل جامعی بیان می‌کند و برای دیگران و خود طلب بخشش می‌کند و در خصوص چگونگی زندگی و تنظیم آن اصولی اخلاقی را مطرح می‌سازد.
** ایرنا: برای برخی این پرسش مطرح است که آیا باور داشتن به برآورده شدن خواسته‌ها با عقلانیت منافاتی ندارد؟ پاسخ شما به این سوال چیست؟
*** ایازی: شب قدر منافاتی با عقلانیت ندارد، زیرا عقلانیت به ما می‌گوید که ما چگونه بیاندیشیم و چگونه برنامه‌ریزی کنیم و چگونه از عقل جمعی بهره‌برداری کنیم و در دعا ما آنچه را که اندیشیدیم از خدا می‌خواهیم که بتوانیم انجام دهیم و این انجام دادن وابسته به توفیق است که تنبلی و سستی نداشته باشیم و مسیری که باید طی کنیم با مانع مواجه نشود و توفیق پیدا کنیم که آن را محقق سازیم.
امید است خدا توفیق دهد که بتوانیم از این شب‌ها درست استفاده کنیم و برنامه‌ریزی کرده و نگذاریم این اوقات به غفلت و بی‌فایدگی بگذرد.
*س_برچسب‌ها_س*