قاتلی به نام «آلودگی هوا»
منوچهر محمدشمیرانی - کارشناس ارتباطات
خبرهای آلودگی هوا دوباره در صدر اخبار قرار گرفته و همین یکی دو هفته پیش اعلام شد که هوای تهران، برای گروه‌های حساس ناسالم است و مثل همیشه توصیه شد این افراد، از خانه بیرون نروند. قصه تکراری آلودگی هوا، همه‌ساله از اواخر آبان و اوایل آذر شروع می‌شود و مسئولان سازمان‌ها و ادارات مربوطه، در سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های خبری، اقدامات مشعشع خویش در زمینه مبارزه با آلودگی هوا را تشریح می‌کنند. بایدها و نبایدهای فراوانی را مطرح می‌سازند و اضافه می‌کنند که سازمان آنها، کار خود را به‌خوبی انجام داده و اگر روز به روز، بر تعداد مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا افزوده می‌شود و آمار رسمی، تعداد کشته‌های آن را تا 41هزار نفر در سال نشان می‌دهد، مقصر، کوتاهی سازمان‌های دیگر بوده است.
این بازی، با تشکیل کمیته اضطراری آلودگی هوا و حتی تعطیلی چندروزه مدارس و کسب‌وکار مردم و کارخانه‌ها و... تا 29 دی ادامه پیدا می‌کند که به‌عنوان روز «هوای پاک» نام‌گذاری شده است. دیگر، برای همه عادت شده تا این روز در سال، خیلی‌ها جان عزیز خود را به‌دلیل نبود یک مدیریت واحد برای مبارزه با آلودگی هوا از دست بدهند و مدیران هم یک پاییز و زمستان آلوده دیگر را بگذرانند و همچنان بر صندلی خویش نشسته باشند. آلودگی هوا، زمانی اتفاق می‌افتد که حجم زیادی از ذرات یا مواد مضر از قبیل گازها، ذرات و زیست ملکول‌ها، وارد اتمسفر کره زمین شود. سازمان جهانی بهداشت، آلودگی هوای درون ساختمان را «بزرگ‌ترین خطر بهداشت محیطی در جهان» دانسته است و آلودگی هوای خارج از ساختمان را نیز عامل افزایش دلایل مرگ‌ومیر در جهان می‌داند. براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، آلودگی هوا در سال 2012 باعث مرگ 7 میلیون انسان در سراسر جهان شده است و تخمین زده می‌شود که کاهش بهره‌وری و کیفیت زندگی ناشی از آلودگی هوا، سالانه بیش از 5 تریلیون دلار، برای اقتصاد جهان هزینه در بر داشته باشد. آمار مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا در سال 2015 به 9 میلیون نفر افزایش پیدا کرد. تلخ‌ترین و جدی‌ترین کشتار ناشی از آلودگی هوا را شاید بتوان «مه‌دود» بزرگ سال 1952 در شهر لندن دانست که 4 هزار نفر در مدت چند روز، در اثر غلظت بالای آلاینده‌های هوا، جان خود را از دست دادند.
خسارات آلودگی هوا
با توسعه کلانشهرها، تولید خودروهای غیراستاندارد، فرسودگی بیش از 90 درصد موتورسیکلت‌های در حال تردد، کارخانه‌های آلاینده و استفاده از سوخت مازوت و... همگی، با وارونگی هوا (اینورژن) دست به‌دست هم می‌دهند تا فصل پاییز هر سال، انسان‌های بسیاری، همچون برگ‌های زرد فرو ریزند و همین امر موجب شود آلودگی هوا در ایران، سومین علت مرگ‌ومیر باشد. کارشناسان می‌گویند که خسارت‌های آلودگی هوا در دنیا فقط به‌علت ازکارافتادگی افراد رقمی بیش از 144 میلیارد دلار شده و در ایران نیز، آلودگی هوا سالانه حدود 8.2 میلیارد دلار، به کشور خسارت می‌زند که 800 میلیون دلار آن، در بخش بهداشت و درمان است. گفتنی است، 12.6 مرگ‌های زودرس در ایران، به‌علت آلودگی هواست و بیشترین میزان آن در 27 کلانشهر مانند تهران رخ می‌دهد؛ شهری که سال گذشته، فقط 2 روز هوای پاک داشت و بیش از 170روز (نیمی از سال) را، شهروندان تهرانی در هوایی آلوده نفس کشیدند. البته، کارشناسان تعداد 7 میلیونی خودروهای فرسوده، از مجموع 25 میلیون خودروی شماره‌گذاری‌شده و فرسودگی و از رده خارج بودن 90 درصد موتورسیکلت‌های در حال تردد را هم، جزو عوامل مشخص آلودگی هوا می‌دانند که ورود خودروهای استاندارد به چرخه حمل‌ونقل کشور، می‌تواند تا اندازه زیادی، از نقش منفی این خودروها بکاهد.
قانون هوای پاک
مشکلات و معضلات زیست‌محیطی فراوان ناشی از آلودگی هوا، مسئولان و نمایندگان مردم را به‌صرافت انداخت تا کاری کنند و در این ارتباط، قانون «هوای پاک» در سال 1396 توسط مجلس تصویب و ابلاغ شد. باتوجه به راهکارهای پیش‌بینی‌شده در این قانون، باید با گذشت بیش از 5 سال از ابلاغ این قانون، آلودگی هوا کاهش پیدا کند، اما هنوز هم، کشور همچنان با مشکل آلودگی هوا، دست به گریبان است و هر سال، شهرهای جدیدتری درگیر این معضل زیست‌محیطی می‌شوند. در جدیدترین گزارش مشترک وزارت بهداشت و مرکز تحقیقات کیفیت هوای دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی در سال 1400، میانگین تعداد مرگ‌ومیر ناشی از مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق در بزرگسالان بالای افراد 30 سال، فقط در شهرهای موردمطالعه کشور، تعداد 20هزار و837 نفر بوده و هزینه‌های مرتبط با این مرگ‌ومیرها در سال 1400، معادل 11.3 میلیارد دلار برآورد شده است که این آمارها، نشان از وخامت مسئله آلودگی هوا و لزوم هماهنگی تمام دستگاه‌ها، برای اصلاح قانون هوای پاک و اجرای همه‌جانبه آن دارد. مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در گزارشی درباره قانون هوای پاک، کمبود منابع مالی، در اولویت نبودن مسئله آلودگی هوا برای دولتمردان، نبود نظارت کافی و موثر، ناهماهنگی بین دستگاه‌های مجری و عملکرد جزیره‌ای و تفسیر شخصی از متون قانون را، از اصلی‌ترین عوامل اجرا نشدن کامل قانون هوای پاک ذکر کرده است. از آنجا که تاکنون، مصوبات و قوانین زیادی در حوزه آلودگی هوا وضع شده است، کارشناسان تاکید دارند که صرف تدوین قانون، برای اجرای این راهکارها کافی نیست و مهم‌ترین پیش‌نیاز، تخصیص بودجه و اعتبارات برای اجرای راهکارهاست. در سال 1401، تنها برای نوسازی حدود 50 هزار دستگاه اتوبوس در سطح کشور، رقمی حدود 40 درصد از کل بودجه عمومی لازم بود و برای اجرایی کردن پیشنهادهای حل مشکل آلودگی هوا، بودجه‌ای برابر 206 هزار میلیارد تومان نیاز است. برای فراهم کردن سایر ملزومات اجرای آن، دولت باید سالانه 41هزار میلیارد تومان بودجه در نظر بگیرد. این در حالی است که در قانون بودجه 1401، کل اعتبار تخصیص‌یافته برای اجرای قانون هوای پاک فقط 288 میلیارد تومان و در لایحه بودجه سال 1402 برابر 160 میلیارد تومان بود که در مقایسه با میزان اعتبار لازم واقعی، برای اجرای راهکارهای کاهش آلودگی هوا بسیار ناچیز است. به هر حال، باتوجه به پرهزینه و بلندمدت بودن راهکارهای دائمی کاهش آلودگی هوا، باید در کنار آن، حرکت‌های خلاقانه و اقداماتی از قبیل نصب فیلتر جاذب ذرات معلق روی خودروهای دیزلی، مدیریت تقاضای سفرهای درون‌شهری، تدوین حدود مجاز انتشار آلاینده‌ها، جلوگیری از آلایندگی ماشین‌آلات غیرجاده‌ای در درون شهرها، حذف کارکرد درجا در پایانه‌های اتوبوسرانی، افزایش بهره‌وری نیروگاه‌ها و صنایع، توسعه ساختمان‌های سبز و گسترش حمل‌ونقل پاک به‌اجرا درآید تا کمتر، شاهد مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا باشیم./ روزنامه صمت