قیمت‌گذاری خودروهای برقی دستوری نیست
اوایل تابستان سال گذشته، صحبت جدی از برقی‌سازی و تولید خودروهای برقی در اوج مشکلات صنعت خودرو به نظر عجیب بود. اغلب کارشناسان معتقد بودند اگرچه این رویکرد در راستای تغییرات جهانی صنعت خودرو اقدامی بجاست، اما با توجه به مشکلات صنعت خودرو کشور بعید به نظر می‌رسد به این زودی‌ها به نتیجه برسد.
حالا با گذشت حدود یک سال، واردات خودروهای برقی و شروع ثبت‌نام فروش این خودروها در سامانه فروش، نشان از عزم جزم وزارت صمت در راستای برقی‌سازی حمل‌ونقل دارد و به نظر می‌رسد خبرهایی خوبی در راه است. با شروع جدی ثبت‌نام برای فروش خودروهای برقی وارداتی، اعضای شورای رقابت به اتفاق آرا مصوب کردند خودروهای برقی از شمولیت دستورالعمل بازار خودروهای سواری مصوبه 543 و اصلاحات بعدی آن خارج شوند یعنی قیمت‌گذاری آزاد باشد. اعضای شورای رقابت، عرضه آسان‌تر و افزایش رقابت‌پذیری در بازار خودرو را از مهم‌ترین دلایل آزادسازی قیمت‌گذاری خودروهای برقی اعلام کردند. حال این پرسش مطرح است که این اقدام چه تاثیری بر بازار خودروهای برقی دارد و آیا هدف سیاست‌گذار خودرویی برای استقبال بازار از این خودروها محقق می‌شود؟
آزادسازی قیمت، مقدمه‌ای بر بازار آزاد
امیرحسین برخورداری، کارشناس حوزه خودرو درباره این موضوع که آزادسازی قیمت خودروهای برقی چقدر در استقبال از این خودروها تاثیرگذار خواهد بود به صمت گفت: واقعیت این است که بحث خودروهای برقی سه رکن اصلی شامل زیرساخت، عرضه‌کننده و مشتری دارد و هر سه رکن این حوزه باید با قدرت و به موازات پیشرفت کنند تا در نهایت بازار استانداردی برای خودرو خودروهای برقی شکل بگیرد. در درجه نخست برای خودروساز یا واردکننده باید عرضه خودرو برقی توجیه اقتصادی داشته باشد تا اقدام نخست برای واردات و عرضه این خودروها شکل بگیرد. گام دوم مربوط به فراهم‌سازی زیرساخت‌ها می‌شود که برای مصرف‌کننده جهت خرید این خودروها اطمینان خاطر به وجود بیاید. در گام سوم مصرف‌کننده قرار دارد که باید توجیه‌پذیری کامل خرید یک خودرو برقی را داشته باشد و به سمت آن حرکت کند؛ ارائه یارانه از سوی دولت در گام نخست، تجهیز ناوگان‌های دولتی به خودرو برقی برای لمس و درک مشکلات، پوشش جاده‌ای و شهری انواع شارژر با سرعت زیاد، توجیه‌پذیری نرخ برق در مقایسه با بنزین، الزامات گارانتی برای باتری خودروهای برقی در راستای اطمینان خاطر مشتریان و... همگی حائز اهمیت بالایی هستند.
وی ادامه داد: آزادسازی قیمت‌گذاری خودروهای برقی، گام مهم وزارت صمت طی 5 سال اخیر در حوزه خودرو است که مقدمه‌ای برای بازار آزاد خواهد بود، به‌گونه‌ای که در گام نخست شرایط ایجاد رقابت بین ده‌ها خودرو برقی قابل واردات رقم می‌خورد. در این شرایط شرکتی که خودرو باکیفیت از برند معتبر برقی وارد می‌کند می‌تواند با ریسک بالاتری قیمت‌گذاری کرده و به سود بهتری دست پیدا کند و الزاما شرکت‌ها صرفا به‌دنبال واردات یک خودرو برقی عادی و معمولی نباشند. آزادسازی قیمت‌گذاری، گام نخست برای ایجاد رقابت‌پذیری در یک بازار غیرانحصاری است.
برخورداری در ادامه با اشاره به شرایط کلی برای استفاده از خودروهای برقی اظهار کرد: عدم‌توسعه کافی زیرساخت قابل اطمینان برای عموم جامعه و ده‌ها سوال بی‌جواب و شرایط مبهم، اصلی‌ترین مشکل کنونی در مسیر توسعه عرضه خودروهای برقی است. این موضوع طی یک یا دو سال محقق نمی‌شود، چراکه بازار خودرو ایران در بازه‌های زمانی 5 ساله ارتباطش را با جهان خودرو از دست می‌دهد و باور و شناخت عمومی جامعه از خودروها همسطح با صنعت خودرو نسبتا پیر و کُند ما شکل گرفته است. مردم ما در ابتدا باید با مفهوم باتری دوم در خودرو در قالب خودروهای هیبریدی یا خودروهای رنج‌اکستند که هر دو بر پایه اصلی موتور بنزینی هستند و گامی برای ورود به حوزه خودروهای الکتریکی، آشنا شوند و به موازات همکاری مشترک موتور بنزینی و موتور الکتریکی به دنیای خودروهای برقی قدم بگذارند. ضمانت کارکرد بیش از 5 ساله باتری در قالب گارانتی نیز از دیگر حلقه‌های مفقوده طرح واردات خودروهای برقی است که اکنون تنها شامل گارانتی 3 ساله خودروها می‌شود و گارانتی مجزا برای باتری تعریف نمی‌شود، چراکه در سود واردات خودروها نمی‌گنجد. امیدواریم با آزادسازی قیمت‌گذاری خودروهای برقی، این گارانتی نیز از سوی شرکت‌ها برای اطمینان‌خاطر بیشتر مشتریان عرضه شود.
از واردات خودروهای برقی لوکس شروع کنیم
کارشناس حوزه خودرو در ادامه اظهار کرد: عقب‌ماندگی از جهان طبیعتا هزینه‌هایی دارد که نباید آنها را فراموش کنیم، اگر می‌خواهیم سریع به این هدف برسیم نباید اصول درست اجرایی را فراموش کنیم و مسیری را برویم که غیرکارشناسی و غیرقابل‌بازگشت است.
برخورداری در پایان گفت: برقی‌سازی صنعت خودرو با توسعه درست و مناسب زیرساخت‌ها آغاز می‌شود. ابتدا باید خودروهای برقی از سوی سازمان‌ها و نهادهای دولتی و شهرداری‌ها به‌کار گرفته شود تا ضعف‌ها و کمبودها روی مشتریان عادی آزمون‌وخطا نشود و زمانی که توسعه زیرساخت روی مسیری با نقشه راه میان‌مدت ترسیم شد و مردم از طریق استفاده از ناوگان‌های عمومی مزیت خودروهای برقی را لمس کردند به سمت خودروهای برقی حرکت کنیم.
تا آن زمان می‌توان روی فروش خودروهای برقی از برندهای معتبر و گران‌قیمت که صرفا کالای لوکسی به‌شمار می‌آیند برای توسعه عمومی شناخت خودروهای برقی استفاده کرد.
حرکت به سمت برقی‌سازی با تاکید بر کار کارشناسی باشد
علی میرزایی‌سیسان، کارشناس حوزه برقی‌سازی نیز درباره کلیت رویکردی که متولیان حوزه خودرو در راستای برقی‌سازی این بخش دنبال می‌کنند به صمت گفت: در ایران به‌واسطه ساختار دولتی صنعت خودرو و همچنین به‌دلیل تحولاتی که نه‌تنها در صنعت خودرو که در کل اکوسیستم رخ داده، کمتر یا شاید بهتر باشد بگوییم اصلا موضوعات صنعت به‌صورت بنیادی و ریشه‌ای موردبحث و بررسی قرار نمی‌گیرد. واقعیت این است که مردم بیشتر به تکنولوژی علاقه‌مند هستند، در صورتی که هر تغییر و تحولی، واقعیت‌ها و مولفه‌های خاص خود را دارد و باید در مراحل گوناگون حرکت در مسیر اجرا، به این تغییرات نگاه بنیادی داشته باشیم. درباره برقی‌سازی نیز به‌طور خاص 5 چالش یا بحث بنیادی مطرح است که باید از سوی متولیان امر موردتوجه قرار گیرد تا در مسیر حرکت سمت برقی‌سازی واقعی با هزینه و صرف زمان معقول به نتیجه مناسبی برسند. صرفه اقتصادی و بازگشت سرمایه، تامین زیرساخت‌ها، تامین انرژی، آموزش به مصرف‌کنندگان و موضوعات ژئوپلتیک از مواردی هستند که در این راستا باید به‌طور دقیق موردتوجه باشند.
میرزایی در ادامه با اشاره به اینکه درباره هزینه‌های برقی‌سازی تاکنون مطالعات کارشناسی چندانی انجام نشده، اظهار کرد: در مسیر این تغییر و تحول بزرگ باید پرداخت‌کننده مشخص باشد. اگر قرار است بخش خصوصی این هزینه‌ها را متقبل شود، بازگشت سرمایه آن به چه صورتی انجام خواهد شد؟ خودروهای برقی نیز مانند هر فناوری دیگری برای موفقیت در بازار باید توجیه اقتصادی داشته باشند. در صورتی که هزینه خرید و تامین یک خودرو برقی با یک خودرو بنزینی قابل‌رقابت باشد، مصرف‌کننده برای استفاده از آن تشویق می‌شود. برای ایجاد یک مدل اقتصادی در تولید خودروهای برقی همه ذی‌نفعان باید مشارکت و همکاری داشته باشند تا هم چالش‌های اقتصادی این بخش برطرف شود و هم برای سرمایه‌گذار جذابیت ایجاد کند و در نهایت جذب سرمایه اتفاق بیفتد.
تامین زیرساخت‌ها در اولویت باشد
میرزایی با اشاره به اینکه زیرساخت‌های محدودی برای حرکت به سمت برقی‌سازی ایجاد شده، افزود: حرکت جدی به سمت برقی‌سازی در فراهم‌سازی بخش زیادی از زیرساخت‌ها نمایان می‌شود؛ چراکه در نهایت این مسیر تولید و استفاده انبوه از خودروهای برقی دنبال می‌شود و باید به‌تناسب این برنامه و هدف زیرساخت‌ها هم فراهم باشد. اینکه چند ایستگاه شارژ محدود در برخی نقاط شهر تهران جانمایی شود، تاثیر چندانی ندارد و نمی‌توان نام آن را فراهم بودن زیرساخت‌ها برای استفاده از خودروهای برقی به‌شمار آورد. در مرحله بعدی بحث تامین انرژی موردنیاز برای تولید و استفاده از خودروهای برقی مطرح است. با توجه به اینکه در حال حاضر در کشور مشکل تامین انرژی و ناترازی جدی در این بخش داریم باید در گام‌های نخست مطالعات دقیقی در این زمینه داشته باشیم. حمل‌ونقل برقی همراه با تغییرات زیادی است و اینجاست که بحث آموزش و آگاهی‌رسانی هم مطرح می‌شود.
وی در ادامه اظهار کرد: ورود به عرصه خودروهای برقی باید از همه جهت توجیه اقتصادی داشته باشد، پس باید نحوه مواجهه مصرف‌کنندگان، سازندگان خودرو، سازندگان شارژرها، اپراتورها، فراهم‌کنندگان انرژی، نهادهای قانون‌گذار و اجرایی و زنجیره تامین موردبررسی قرار بگیرد. به‌طور قطع با حرکت در این مسیر شاهد صرفه‌جویی در هزینه‌ها به‌واسطه مصرف سوخت کمتر، بهره‌وری در مصرف انرژی به‌واسطه کارآمدتر بودن وسایل نقلیه برقی و همچنین بهره‌گیری از مشوق‌ها و یارانه‌ها برای ارتقای استفاده از حمل‌ونقل برقی خواهیم بود که به نفع مصرف‌کنندگان است. سازندگان خودرو می‌توانند در مواردی مانند بهره‌گیری از منافع تولید در مقیاس بالا به‌واسطه کاهش هزینه‌ها، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های تولید خودروهای برقی و همچنین ایجاد فرصت رقابت به‌واسطه عرضه محصولات جدید و نوآورانه در عرصه خودروهای برقی سود ببرند. در این میان، یکی از موارد مهم مواجهه زنجیره تامین با این تغییرات است. واقعیت این است که گذار به حمل‌ونقل برقی، بازارهای جدیدی برای زنجیره تامین ایجاد می‌کند و مشارکت بین ذی‌نفعان گوناگون در این مسیر، منجر به بهبود کارآیی زنجیره تامین و صرفه‌جویی در هزینه‌ها به سود تمام ذی‌نفعان خواهد شد.
توجه به تمام ذی‌نفعان
پژوهشگر حوزه برقی‌سازی در ادامه خاطرنشان کرد: برای گسترش حمل‌ونقل برقی باید تمام ذی‌نفعان در نظر گرفته شوند و این رویکرد از نظر اقتصادی برای تمام آنها دارای توجیه اقتصادی باشد. باید یک خط‌مشی ملی و جامع درباره وسایل نقلیه برقی از سوی تولیدکنندگان و فعالان آشنا به صنعت و همچنین با توجه به تجربه‌های بین‌المللی موفق تنظیم و براساس آن حرکت کنیم. در این میان، درک اهمیت معیارهای اقتصادی جامع و منطبق بر زنجیره تامین در حال تغییر می‌تواند به پایداری و موفقیت بلندمدت صنعت کمک کند.
در راستای برقی‌سازی حمل‌ونقل کشور تاکنون شاهد کار علمی و میدانی نبوده‌ام. دلیل آن را به‌درستی نمی‌دانم، اما آنچه به‌ظاهر مشخص است، نحوه ورود به تغییرات کلان بدون برنامه مشخص، ریسک بالای داشته و این نگرانی وجود دارد که بخشی از توان مالی محدودی که در اختیار داریم، هدر برود.
میرزایی در پایان تاکید کرد: متاسفانه بدون داشتن سند بالادستی به حوزه برقی‌سازی حمل‌ونقل وارد شده‌ایم و نخستین گامی که باید در این مسیر برداریم تدوین راهبرد و برنامه‌ریزی دقیق در این زمینه است. این خلأ به‌طورکلی در طرح‌هایی که در این بخش دنبال می‌شود، مشهود است. اینکه درباره محل جای‌گذاری شارژرها یک برنامه مطالعاتی نداریم، خود دلیلی بر این مدعاست که علمی و کارشناسانه حرکت نکرده‌ایم. در حالی که با ناترازی و مشکل تامین انرژی روبه‌رو هستیم دراین‌باره نیز تا جایی که اطلاع دارم، موضوع کارشناسانه بررسی نشده است. علاوه بر داشتن برنامه و استراتژی، موضوعات ژئوپلتیک و تغییر و تحولاتی که در جهان در حال رخ دادن است باید پیگیری و موردتوجه باشد. به‌عنوان نمونه باید به کشمکش‌هایی که بین چین و کشورهای دیگر وجود دارد، توجه کنیم.
سخن پایانی
حال که داستان استفاده از خودروهای برقی جدی شده و دولت تلاش دارد در یک فضای رقابتی با کاستن از بار محدودیت‌ها، اجرای آن را روی دور تند قرار دهد، درست این است که تمام مولفه‌های تاثیرگذار در این روند به‌طور همه‌جانبه و در ارتباط با هم دیده شوند.
البته برخی از کارشناسان معتقدند در مسیر حرکت به سمت خودروهای برقی محوریت اصلی این موضوع را فراموش کرده‌ایم. محوریت حرکت در این مسیر زیست‌محیطی بوده و باید به این نکته توجه داشته باشیم که این تحولات چقدر می‌تواند به وضعیت زیست‌محیطی کشور ما کمک کند. در حال حاضر در بحث برقی‌سازی به جای تمرکز روی محیط‌زیست، تمام توجهات ما به موضوعات مربوط به تکنولوژی معطوف شده است. براساس محوریت برقی‌سازی، معیار موفقیت در تولید خودروهای برقی و استفاده از آنها نیز باید زیست‌محیطی و بر مبنای عدالت اجتماعی باشد؛ یعنی اقشار گوناگون بتوانند به‌راحتی به آن دسترسی داشته باشند و از امکانات آن استفاده کنند.