مافیای برنج، یک تبلیغ انتخاباتی! / گرانی و کمبود در کمین بازار

برنج جزو محصولاتی است که سال گذشته افزایش قیمت بالایی را تجربه کرد و واردات بی‌رویه آسیب بالایی به شالیکاران رساند. این روند امسال تغییر کرد و بازار با آرامش نسبی به ماه‌های پایانی سال رسید. برخی کنترل نوسان قیمت در بازار را ناشی از شرط وزارت جهادکشاورزی برای واردات برنج می‌دانند؛ شرطی که از مرداد 1402 اجرایی شد و براساس آن واردکنندگان برنج مکلف به خرید و توزیع برنج داخلی به همان نسبت واردات شدند. برپایه تازه‌ترین خبرها وزارت جهاد کشاورزی سقف ثبت‌سفارش واردات برنج را اصلاح و اعلام کرد شرکت‌هایی که ثبت‌سفارش بالایی داشته و شرط واردات را رعایت نکرده‌اند تا اطلاع ثانوی امکان انجام ثبت‌سفارش و افزایش میزان ثبت‌سفارشات قبلی را نخواهند داشت. این خبر با واکنش‌هایی مواجه شده و فعالان بازار را بر آن داشت تا نسبت به گرانی و کمبود برنج در ماه‌های پیش رو هشدار دهند. خبر مطرح‌شده در کنار اظهارات یکی از نمایندگان مجلس مبنی بر وجود فساد و مافیا، التهاباتی را در بازار برنج رقم زد. صمت در این گزارش به بررسی شرایط بازار شب عید برنج تحت تاثیر مسائل یادشده پرداخته است.

دلیل اصلاح سقف ثبت‌سفارش واردات برنج

بنا بر اعلام وزارت جهاد کشاورزی، برخی از شرکت‌ها به‌دلیل بالا بودن میزان ثبت‌سفارش در سال جاری، تا اطلاع ثانوی، امکان انجام ثبت‌سفارش و نیز افزایش میزان ثبت‌سفارشات قبلی را نخواهند داشت. به گزارش ایسنا در متن اطلاعیه معاونت توسعه بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی آمده است: صدور مجوز باتوجه به شاخص‌های سقف کارت بازرگانی و سابقه واردات، توسط سامانه صورت می‌گیرد و باتوجه به شاخص‌های گفته‌شده، برخی از شرکت‌ها به‌دلیل بالا بودن میزان ثبت‌سفارشات‌شان تاکنون (در سال جاری)، تا اطلاع ثانوی امکان انجام ثبت‌سفارش و نیز افزایش میزان ثبت‌سفارشات قبلی را نخواهند داشت. بنا بر این گزارش ثبت‌سفارشات قبل از اول آذر سال 1401 صرفا تا بیشینه تامین ارز یا ابزار پرداخت یا اظهار گمرکی مجاز به اصلاح یا تمدید است.

مشکل بازار برنج مربوط به امروز و دیروز نیست و ماجرا از روزهای پایانی بهار آغاز شد. اوایل خرداد انجمن تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان برنج ایران خبر رسوب برنج در استان مازندران را اعلام کرد. این خبر در حالی اعلام شد که براساس سنت هرساله نیمه تابستان زمان برداشت برنج است، اما رسوب حدود 40 درصدی محصول سال گذشته (500 هزار تن) این بیم را به‌وجود آورد که با برداشت برنج جدید شاهد افت شدید قیمت و زیان انبوه کشاورزان باشیم؛ نگرانی که موجب شد دولت طرح‌های مختلفی از جمله خرید برنج رسوب‌کرده و ممنوعیت واردات در زمان برداشت برنج را در دستور کار قرار دهد. در نهایت هم رسوب برنج ایرانی در شمال کشور، واردات برنج را مشروط کرد. براساس این شرط واردکنندگان برنج مکلف شدند به همان نسبت که برنج وارد می‌کنند، برنج شمال کشور را خریداری و در فروشگاه‌های سراسر کشور توزیع کنند. این مصوبه از مرداد 1402 اجرایی شد.

مافیا در بازار برنج!

جبار کوچکی‌نژاد، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس با اشاره به احتمال وجود «مافیای برنج» گفت: 2 میلیون تن برنج با ارز 28500 و 4200 تومانی وارد کشور شده و کسب‌وکار کشاورزان شمال کشور را نابود کرده و محصول برنج روی دست کشاورزان مانده است.

کوچکی‌نژاد در گفت‌وگو با فارس با انتقاد از اینکه مسئله واردات 2 میلیون تن برنج با ارز 28500 تومانی و 4200 تومانی پیگیری نمی‌شود، گفت: رئیسی امروز مبارزه با فساد را در صدر برنامه‌های دولت می‌داند؛ بنابراین هر کسی که این 2 میلیون تن برنج را وارد کشور کرده باید مجازات شود.

ولی‌الله فرزانه، نماینده نور و محمودآباد نیز در صحن علنی مجلس، ابراهیم رئیسی را خطاب قرار داد و از او خواست «صدای بغض‌آلود» کشاورزان برنجکار، باغداران مرکبات و چایکاران استان‌های گیلان، مازندران و گلستان را بشنود.

وی با اشاره به دلسردی و عصبانیت کشاورزان گفت: احتمال تخطی و بروز فساد در موضوع واردات برنج بالاست و باید با پیگیری، شفاف‌سازی شود و عاملان باید شناسایی و معرفی شوند.

انتقادات نمایندگان مجلس درباره واردات برنج درحالی مطرح می‌شود که برخی از کارشناسان معتقدند، واردات برنج سال گذشته تنها با هدف کنترل بازار انجام شده و نشانی از بروز فساد در این فرآیند نیست.

نگاهی به آمار واردات برنج

1401: یک میلیون و 783 هزار تن برنج به ارزش 2 میلیارد و 137 میلیون دلار وارد کشور شده است.

1400: 852 هزار و 483 تن برنج به ارزش 732 میلیون و 693 هزار دلار وارد کشور شد.

1399: 936هزار و 809 هزار تن برنج به ارزش 868 میلیون و 533 هزار و 447 دلار وارد کشور شد.

1398: یک میلیون و 550 هزار تن برنج وارد کشور شد.

1397: یک میلیون و 650 هزار تن برنج وارد کشور شده است.

1396: یک میلیون و 293 هزار تن برنج وارد کشور شده است.

1395: 839 هزار و 337 تن برنج به ارزش 690 میلیون و 18 هزار و 247 دلار وارد کشور شده است.

1394: 744 هزار تن برنج به ارزش 680 میلیون دلار وارد کشور شده است.

باتوجه به اطلاعات به‌دست آمده، واردات برنج هیچ‌گاه به دو میلیون تن نرسیده یا حداقل این گزینه در آمارهای اعلامی نمایان نیست؛ مگر آنکه خطایی در اطلاعات وجود داشته باشد! وزارت جهاد کشاورزی به‌تازگی با پیش‌بینی برداشت 2.5 میلیون تن برنج برای امسال، از کاهش واردات این محصول از 1.9 میلیون تن سال گذشته به یک میلیون در 1402 و کاهش 400 هزار تنی در مقایسه با میانگین واردات ده‌ساله خبر داده است. این وزارتخانه برای ثبت‌سفارش واردات برنج سقف تعیین و اعلام کرد: برخی از شرکت‌ها به‌دلیل بالا بودن میزان ثبت‌سفارشات‌شان امسال تا اطلاع ثانوی، امکان انجام ثبت‌سفارش و نیز افزایش میزان ثبت‌سفارشات قبلی را نخواهند داشت.

مافیای برنج، یک تبلیغ انتخاباتی!

مسیح کشاورز، دبیر انجمن تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان برنج درباره صحبت‌های اخیر نماینده مردم رشت در مجلس شورای اسلامی به صمت گفت: اینکه یک نماینده مجلس درباره وجود مافیای برنج صحبت می‌کند، ناشی از ناآگاهی و تنها برای جذب رأی است. حتی وزارت جهاد کشاورزی می‌تواند در زمینه این ادعا پیگیری قضایی کند.

وی با اشاره به وضعیت بد بازار برنج در سال 1401 اظهار کرد: سال 1400 همزمان با شروع به کار دولت سیزدهم به جواد ساداتی‌نژاد، وزیر وقت کشاورزی اعلام کردیم واردات برنج خارجی کمتر از مقدار موردنیاز است و کمبود برنج خارجی به افزایش نرخ این محصول و به‌تبع آن افزایش نرخ برنج ایرانی دامن خواهد زد، اما متاسفانه گوش شنوایی برای هشدارهای ما نبود. در نهایت هم ممنوعیت واردات برنج موجب افزایش نرخ 300 درصدی برنج ایرانی شد. در ادامه این گرانی به سال 1401 منتقل و موجب رکود و گرانی در بازار برنج شد.

کشاورز با اشاره به اقدامات دولت برای مدیریت بازار برنج در سال 1401 بیان کرد: دولت در سال 1401 باتوجه به تجربه تلخ 1400 ممنوعیت واردات برنج را لغو کرد و به‌منظور تنظیم بازار یک میلیون و 400 هزار تن برنج توسط بخش خصوصی و 400 هزار تن توسط بخش دولتی وارد شد، اما رکود و گرانی حاکم بر بازار موجب شد این اقدام تاثیر چندانی در تنظیم بازار 1401 نداشته باشد و همچنان رکود در بازار وجود داشت و حتی به 1402 نیز سرایت پیدا کرد.

تکذیب دریافت ارز ترجیحی

دبیر انجمن تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان برنج ضمن تکذیب پرداخت ارز ترجیحی برای واردات برنج افزود: تخصیص ارز ترجیحی برای واردات برنج کذب است و همواره واردات این کالا با ارز نیمایی انجام می‌شود و حتی دولت ارز نیمایی نیز برای پرداخت ندارد و حدود 400 میلیون دلار به واردکنندگان بدهکار است. بدهکارشدن دولت به واردکنندگان این محصول از زمان حذف ارز 4200 تومانی و جایگزینی ارز 28500 تومانی آغاز شد و ادامه دارد، زیرا ارز 4200 تومانی پس از ورود محصول به کشور پرداخت می‌شد، اما اکنون این‌گونه نیست و واردکننده پس از ترخیص و ارسال بار به بازار در صف دریافت ارز 28500 تومانی قرار می‌گیرد.

وی در تشریح اقدامات بخش خصوصی برای کنترل بازار گفت: در سال 1401 باوجود واردات برنج که بخش عمده آن توسط بخش دولتی انجام شده بود، بازار کنترل نشد. در نتیجه در سال 1402 انجمن تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان برنج، همه برنج‌های سنواتی شمال را خریداری و مستقیم به فروشگاه‌های زنجیره‌ای عرضه کرد؛ در نتیجه مردم با یک جشنواره خرید مواجه و قادر به خرید برنج ایرانی بدون واسطه از فروشگاه‌های زنجیره‌ای آن‌هم با نرخ 80 هزار تومان در هر کیلوگرم با بهترین کیفیت شدند. اکنون برنج‌های نو نیز توسط اعضای انجمن تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان برنج خریداری و در فروشگاه‌های زنجیره‌ای عرضه می‌شود. در نتیجه این فضا برای مافیای برنج ایرانی مطلوب نیست و اگر شخصی وجود مافیا را مطرح می‌کند، ممکن است مافیای برنج ایرانی پشت‌پرده این جنجال خبری باشد تا به این واسطه آرامش حاکم بر بازار برنج را از بین ببرد، زیرا مافیای برنج ایرانی به‌دنبال تعطیلی بازار برنج خارجی و افزایش نرخ برنج ایرانی هستند.

هشدار به وزارت جهاد

کشاورز با هشدار به وزارت جهاد کشاورزی بیان کرد: تاکنون 700 هزار تن برنج خارجی توسط بخش خصوصی وارد شده و 500 هزار تن تا پایان سال برای تامین نیاز ماه مبارک رمضان باید وارد شود. با این حال هنوز آقای خانی، معاون بازرگانی وزیر جهاد کشاورزی، ارزش‌های جهانی برنج را قبول نکرده و بدهی‌های ارزی ما نیز تسویه نشده تا به این واسطه بخشی از بدهی‌های خود را با فروشندگان تسویه و باز هم خرید اعتباری کنیم. این اتفاقات رخ داده و نرخ برنج خارجی افزایش پیدا کرده است؛ در نتیجه برنج ایرانی باز هم به‌واسطه مافیا و واسطه‌گران گران خواهد شد. این اخطار را به وزارت جهاد کشاورزی داده‌ایم که در صورت عدم اصلاح قوانین واردات برنج، کمبود این محصول را تا پایان سال 1402 تجربه خواهیم کرد و بازار برنج در سال 1403 نیز از کنترل خارج خواهد شد.

خواب بازار برنج

علی طاهری اتاقسرا، رئیس اتحادیه برنج‌فروشان بابل درباره صحبت‌های اخیر نماینده مردم رشت در مجلس شورای اسلامی به صمت گفت: سال گذشته 2 برابر نیاز کشور برنج وارد شد و همین واردات 2 برابر به بازار برنج ایرانی ضربه زده است. این در حالی است که واردات بی‌رویه و بیشتر از نیاز داخل تنها در صورت نبود کار کارشناسی و در سایه حمایت‌های ویژه ممکن است.

وی درباره واردات برنج اظهار کرد: طبق روال از اول آذر امسال سامانه ثبت‌سفارش‌ها باز شد و درست بعد از یک ماه سامانه ثبت‌سفارش را بستند. البته در این مدت نیز یک سری از شرکت‌ها به‌منظور واردات برنج، برنج ایرانی را خریداری کردند تا به این واسطه 2 تا 5 برابر مقدار آن را وارد کنند. حال سوال این است که چرا 50 درصد بارنامه‌ها برای شهرهای شمالی کشور است؟ در حالی که کمتر از 10 درصد افراد در شمال کشور، برنج خارجی خریداری می‌کنند.

بزرگ‌ترین مرکز تخلیط برنج

طاهری با بیان اینکه 95 درصد برنج وارداتی به‌منظور تخلیط به شمال ایران می‌آید، افزود: برخی از دلالان و سودجویان با تخلیط برنج خارجی با ارقام بومی نه‌تنها باعث پایین آمدن کیفیت و نزول برند داخلی می‌شوند، بلکه سبب‌ساز نارضایتی مصرف‌کنندگان و از دست رفتن اعتمادشان به بازار شده‌اند. متاسفانه اخیرا پدیده تخلیط به خانه‌ها رسیده و افراد در خانه‌ها به این کار می‌پردازند. در نتیجه تولیدکننده و مصرف‌کننده زیان می‌بینند و این دلال‌ها هستند که سود مالی زیادی به جیب می‌زنند. متاسفانه طی سالیان اخیر مازندران به‌عنوان بزرگ‌ترین مرکز تخلیط برنج شناخته شده و باوجود نظارت‌های شبانه‌روزی ازسوی بازرسان هنوز برخی از تجار و فروشندگان سودجو، همچنان پدیده تخلیط را در پستوی خانه‌ها انجام می‌دهند و این پدیده می‌تواند به حوزه تولید و اعتماد مصرف‌کنندگان داخلی خدشه وارد کند.

قیمت برنج در پایین‌ترین سطح

رئیس اتحادیه برنج‌فروشان بابل درباره وضعیت فعلی بازار برنج اظهار کرد: شرایط بازار نسبت به مرداد و شروع برداشت محصول، بدتر شده و می‌توان گفت بازار در خواب کامل است و نرخ برنج ایرانی در پایین‌ترین سطح خود قرار دارد.

سخن پایانی

برخی معتقدند وجود مافیا در بازار برنج قابل‌انکار نیست، اما نمی‌توان حکم کلی برای این موضوع صادر کرد. با این حال اگر اصرار به واردات این محصول برای مدیریت نرخ برنج ایرانی دارند چرا در سال 1401 باوجود واردات سنگین باز هم شاهد افزایش قیمت این محصول بوده‌ایم. همچنین برای مدیریت بازار برنج لازم است مسئولان وزارت جهاد کشاورزی نسبت به هشدارهای بخش خصوصی، بررسی‌های کارشناسی‌شده‌ای داشته باشند تا تصمیم غلطی اتخاذ نشود.