ماهواره‌ها به کمک محیط‌زیست می‌آیند

نزدیک به یک دهه می‌شود که شمار شرکت‌های دانش‌بنیانی که با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای و فناوری‌های فضایی خدمات ارزنده‌ای در باب کشاورزی هوشمند، کنترل و پیش‌بینی بلایای طبیعی ارائه می‌دهند، افزایش یافته است، در واقع با نگاهی گذرا به فهرست شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در عرصه محیط‌زیست، می فهمیم چند سالی می‌شود که این شرکت‌ها با بهره‌گیری از فناوری‌های فضایی و اطلاعات ماهواره‌ای نوید پیش‌بینی و پایش دقیق آلودگی هوا و گردوغبار را می‌دهند. تولیدات فناوری‌های فضایی و امکاناتی که این تولیدات در اختیار نهادهای دولتی و خصوصی در راستای حل بحران‌های زیست‌محیطی از جمله پدیده گردوغبار قرار می دهند، اهمیت زیادی دارد. از مزیت‌های ابزار فناوری فضایی و سنجش از دور این است که می‌تواند پدیده‌های محیط‌زیستی را موردپایش قرار دهد، یعنی در یک بازه زمانی، اطلاعاتی جمع‌آوری می‌شود که می‌توان تصمیمات درستی را درباره آن پدیده زیست‌محیطی گرفت.

وقتی یک پدیده محیطی را موردپایش قرار می‌دهیم، می‌توانیم الگوهای رفتاری آن را هم موردپایش قرار دهیم. در حقیقت، با پایش پدیده گردوغبار می‌توان نحوه ورود گردوغبار به تهران یا شهرهای دیگر را تشخیص داد. تصاویر ماهواره‌ای بهترین ابزار برای این فرآیند است که می‌توان آن را موردرصد قرار داد و مکان‌یابی کرد؛ همچنین غلظت آن به‌طور دقیق موردتشخیص خواهد بود. گام نخست فعالیت ما با پایش آلودگی هوای تهران آغاز شد؛ این طرح به مکان‌یابی فضای سبز شهری اختصاص داشت و موردتایید دانشگاه هاروارد هم قرار گرفت؛ در این مطالعات به این نتیجه رسیدیم که با احداث فضای سبز شهری در بخش‌هایی از شهر تهران که به‌شکل معمول کم‌آب هستند، می‌توان میزان آلودگی را تا 50 درصد کاهش داد.

کار در حیطه فناوری‌های فضایی می‌تواند برای بیشتر سازمان‌ها، ارزش‌افزوده تولید کند. متاسفانه نبود شناخت از این نوع فعالیت‌ها و امکانات راهبردی، عامل اصلی بی‌مهری نسبت به دانش‌بنیان‌هایی است که در این عرصه فعالیت می‌کنند. یکی از معضلاتی که باعث می‌شود دستاوردهای دانش‌بنیان‌ها نادیده گرفته شود، این است که بیشتر نهادهای دولتی به‌روز نیستند و از فعالیت‌های نوآورانه کمتر استقبال می‌کنند و به‌طورمعمول برای حل مشکلات زیست‌محیطی، به استفاده از ابزار قهری روی می‌آورند. معضل اصلی در بازاریابی محصولاتی است که بیشتر شرکت‌های دانش‌بنیان برای حل مشکلات زیست‌محیطی دارند، اما استقبال چندانی از آنها نمی‌شود. در حالی که در بیشتر کشورهای پیشرو، اقدامات جدی‌تری برای بکارگیری تولیدات فناوری‌های فضایی انجام می‌شود. به‌اعتقاد من، اگر چنین فعالیت‌هایی برای بخش خصوصی جذاب‌تر جلوه کند، می‌توانیم شاهد اتفاقات خوشایند در این عرصه باشیم. معمولا رخداد پدیده گردوغبار وابسته به الگوهای باد و توفان است. باتوجه به مشخصاتی که زمین و جنس خاک دارد، می‌توان از چند روز قبل وقوع پدیده گردوغبار را پیش‌بینی کرد. پیش از آنکه به مرحله پیش‌بینی برسیم، باید پارامترهای زمین را تشخیص دهیم، در واقع با آگاهی از شرایط تبخیر، تعرق و رطوبت مکان موردنظر، می‌توان پیش‌بینی دقیق‌تری کرد. سیستم هوشمند مشاهدات ماهواره‌ای محصولی است که در زمینه کشاورزی هوشمند، پیش‌بینی سیلاب، آتش و شناسایی نقاط آتش و پایش گردوغبار و آلودگی هوا فعال است. پایش گردوغبار در این سیستم برای استان‌هایی که بیشتر در معرض توفان‌های غبارآلود قرار می‌گیرند و در مسیر آن قرار دارند، فعال است؛ اما پایش آلودگی آلاینده‌ها، برای کل کشور انجام می‌شود.

بزرگ‌ترین مشکل در بحث توسعه دانش‌بنیان‌ها، نحوه ورود به بازار است، چرا که هنوز در کشور ما، این ذهنیت جا نیفتاده است که دانش‌بنیان‌هایی که خدمات تولید می‌کنند، می‌توانند آن خدمات را به‌فروش برسانند و در راستای بکارگیری آن همکاری کنند، در واقع همکاری و مشارکت برای شرکت‌های دانش‌بنیانی که خدمات از نوع فناوری فضایی ارائه می‌دهند، نسبت به شرکت‌هایی که یک محصول فیزیکی تولید می‌کنند، سخت‌تر می‌شود.