مراجع به مرور به دروس فقه معاصر بدبین می‌شوند

حوزه عملیه قم پیشتاز مباحث و دروس فقه معاصر است. سید حمید علوی آزیز، معاون آموزش سابق حوزه علمیه خراسان که هم‌اکنون، علاوه بر تدریس سطوح عالی در حوزه علمیه مشهد، ریاست مدرسه آیت‌الله خوئی (ره) را نیز به عهده دارد، علی‌رغم اذعان به پیشتازی حوزه علمیه قم در پرداخت به موضوعات فقه معاصر، به شدت نگران وضعیت علمی دروس خارج فقه معاصر است. او در گفتگو «شبکه اجتهاد» به پنج نکته درباره بایسته‌های فقه معاصر اشاره می‌کند که در ادامه می‌آید:

1- در این دروس، فقهی متفاوت با معیارهای فقه جواهری عرضه نمی‌شود، بلکه قرار است مسائل و موضوعات نو و معاصر با ضوابط فقه جواهری موردبررسی قرار گیرد و پاسخ شایسته و منطبق بر ضوابط فقهی و دینی دریافت کند. لذا به نظر می‌رسد تذکر برخی بزرگان به‌جا باشد که تعبیر به «مسائل معاصر فقهی» بهتر و ادق از تعبیر به «فقه معاصر» است، همان‌گونه که برخی به‌درستی، اصطلاح مسائل جدید کلامی را بر کلام جدید ترجیح می‌دهند.

2- بررسی و پاسخگویی به مسائل نو و جدید توسط فقها، تاریخچه‌ای به‌اندازه خود تاریخ فقه دارد و مسئله جدیدی نیست اما عمدتاً فعالیت‌های فردی و شخصی بوده است. اگر دفتر و مرکز متولی این دروس بتواند در کنار اساتید متخصص دانش فقه، جمعی از کارشناسان و متخصصان آشنا با موضوعات جدید را ساماندهی کند قطعاً حکم متناسب با موضوعات عصری، به صورت دقیق‌تری استنباط می‌شود. خصوصاً ماهیت پیچیده این موضوعات جدید، مانند موضوعات جدید پزشکی، مسائل مرتبط با پول و رمز ارزهای جدید، معاملات پیچیده و نو پیدا و... این نیاز را دوچندان می‌کند.

3- علاوه بر اینکه موضوع شناسی این مسائل جدید باید جمعی و با حضور کارشناسان مرتبط انجام پذیرد، به نظر می‌رسد استنباط حکم این موضوعات هم ضرورت دارد در حلقه‌هایی از متخصصان دانش فقه و اساتید مبرز خارج حوزه انجام شود تا احکام صادره از اتقان بیشتری برخوردار باشند.

4- کمی‌گرایی، آفت بزرگی برای این حرکت مبارک است. بنده به‌هیچ‌وجه از کثرت سریع این دروس و عناوین در حوزه‌ها خوشحال نمی‌شوم و اینکه به‌سرعت اساتید زیادی عهده‌دار ارائه این دروس شوند را درست نمی‌دانم. این مسئله در آینده‌ای نزدیک ممکن است فقها و مراجع را به این دروس بدبین کند. باید اساتیدی که سال‌ها سابقه ارائه قوی دروس متعارف را در حوزه داشته‌اند، پایبندی آن‌ها به ضوابط فقه سنتی و جواهری مسلم است و درعین‌حال ذوق و فهم خوبی از مسائل نو دارند و اهل مطالعات گسترده و پژوهش‌های عمیق در موضوعات پیچیده نو پیدا هستند به این عرصه وارد شوند نه دیگران یا لااقل تشویق و تسهیلی برای ورود همه به این عرصه صورت نگیرد.

5- مطلب دیگری که به نظر می‌رسد برخی دروس خارج مسائل معاصر فقهی از فقدان آن رنج می‌برد، عدم وجود نقشه کامل و نظام جامع موضوعات و مسائل مرتبط با دانش‌هایی جدیدی است که قرار است فقه موضوعات آن‌ها را بررسی کرده و پاسخ دهد. اینکه یک مسئله پزشکی را موضوع بررسی قرار دهیم و عنوان درس را به فقه معاصر تغییر دهیم کمکی به حل مسائل پیچیده امروز نمی‌کند.

6565