مردی که نامش با لغتنامه دهخدا گره خورده است!

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، سیدمحمد دبیرسیاقی پژوهشگر، نویسنده، شاعر، مدرس ادبیات فارسی و مصحح متون کهن پارسی و از شاگردان دهخدا زاده 4 اسفند 1298 خورشیدی محله گلبن قزوین بود که 16 مهرماه 1396 از دنیا رفت.

به گزارش ایسنا، پدرش سید باقر فرزند سیدسیاق از خوش‌نویسان مشهور زمان خود و مادرش، دختر میرزا آقاخان مستوفی فرزند میرزا ابوالقاسم ملاباشی از عالمان و مجتهدان عصر ناصری بود. محمد دبیرسیاقی پس از دوره ابتدایی، دوره اول متوسطه را در دبیرستان شاهپور (امید) قزوین به اتمام رسانید.

او پس از گرفتن دیپلم در سال 1318 وارد دانشگاه تهران شد. این چهره ادبی در سال 1324 دکتری ادبیات فارسی خود را از دانشگاه تهران دریافت کرد و در سال 1325 به عضویت انجمن بین‌المللی ایران‌شناسی درآمد و سالها به تدریس در دانشگاه تهران و مدتی نیز به تدریس در دانشگاه‌های چین و مصر پرداخت. دبیرسیاقی تا زمان بازنشستگی در سال 1353 در استخدام وزارت دارایی بود.

دبیرسیاقی در دانشگاه تهران در محضر استادانی چون ملک‌الشعرای بهار، احمد بهمنیار و بدیع‌الزمان فروزانفر؛ دکترای زبان و ادبیات فارسی دریافت کرده و سال‌ها در دانشگاه تهران و در خارج از کشور به تدریس زبان و ادبیات فارسی پرداخت.

او 80 متن ادبی و تاریخی را تصحیح و منتشر کرده‌است که از میان آن‌ها می‌توان به شاهنامه فردوسی، دیوان منوچهری، نزههالقلوب، فرهنگ سُروری و سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه و تصحیح لغت فرس اسدی طوسی اشاره کرد.

او میان سال‌های 1326 تا 1334 در گردآوری لغت‌نامه با علی‌اکبر دهخدا همکاری داشت. از آن پس همکاری او با مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی تا 1359 که کار این اثر به پایان رسید، پی گرفته شد.

دبیرسیاقی یکی از اعضای مؤسسه لغت‌نامه دهخدا نیز بوده و علامه دهخدا در نواری صوتی از وی به‌عنوان جوانی کوشا در تنظیم لغت‌نامه یاد کرده‌است.

تصحیح کتاب‌هایی چون نزهت‌القلوب، جامع‌التواریخ، غیاث‌اللغات، مجمع‌الفرس، دیوان لغات ترک، دیوان فرخی سیستانی و دیوان عنصری از جمله فعالیت‌های اوست.

«برگردان روایت‌گونه شاهنامه فردوسی به نثر» و تهیه گزیده از نثرهای فارسی از جمله «تاریخ بیهقی» از دیگر آثار اوست.

دبیرسیاقی ذوالجناحین بود

عبدالله انوار، پژوهشگر و مصحح نیز درباره او گفته بود: «آقای دبیر سیاقی به قول جنید بغدادی آن صوفی معروف انسانی است که ذوالجناحین است. یعنی دو بال دارد: یک بال ایشان بالی است که در پروازهای خود بر کارهای اداری بوده و مدت سی و چند سال در وزارت دارائی در نهایت پاکی کار کرده‌اند. جناح و بال دیگر ایشان پرواز در عالم علم و ادب فارسی بوده که در اینجا برای تبیین آن باید وقت‌ها گذاشت ولی برای آنکه بهتر آن را بشناسیم آن را در دو حوزه مورد بحث قرار می‌دهیم:

حوزه اول آن است که ایشان به تصحیح متون متعدد پرداختند. هر که بخواهد نمونه یک تصحیح بسیار صحیح را بیبیند باید به دیوان منوچهری ایشان رجوع کند و با حیرت ببیند که دقت یک مصحح چگونه اثری را نشان می‌دهد. همین کار عظیم ایشان در شاهنامه است که خیلی از مشکلات شاهنامه را با دقت در کارهای ایشان می‌توان به خوبی دست یافت و در برخی از موارد ایشان اظهار نظرهایی کردند که به قول اصولی‌ها اصابت به واقع کردند.

همچنین در بخش فرهنگ‌نویسی زبان فارسی با چاپ مجدد «آنندراج» که یکی از فرهنگ‌های بزرگ فارسی است کار بسیار عظیمی کردند و امیدوارم کسانی که بخواهند به این کتاب رجوع کنند، ببینند که قدرت ایشان در لغت و فن واژه‌شناسی تا کجاها بوده است.

او همچنین به کارهای دیگران هم پرداخته است؛ از جمله جمع‌آوری مقالات مرحوم عباس اقبال آشتیانی. کار دبیرسیاقی در حقیقت روح تازه‌ای بود که به این مقالات دمیده شد. از کارهای دیگر اوچاپ خاطرات مرحوم علی‌اصغر حکمت است، به‌قدری خوش کتاب ایشان را به چاپ رسانده که بی‌شبهه اگر علی‌اصغر حکمت هم بود کار خود را به این خوبی عرضه نمی‌کرد.

کار دیگری که دبیرسیاقی انجام داد و آن قسمت دوم فعالیت‌ها ادبی اوست، زحمات گران‌بهایی است که برای لغت‌نامه دهخدای فارسی کشیده است. دبیرسیاقی پس از کار بزرگی که مرحوم علامه دهخدا آغاز کرد با ایشان و بعد گروه دیگری کار لغتنامه را جلو برد و اگر کمک‌های این‌ها نبود این میراث بزرگ به ارث برای ایرانیان گذاشته نمی‌شد. کسانی که به وبستر انگلیسی سر و کار دارند و نیاز خود را بر طرف می‌کنند امیدوارم در وقت بر طرف کردن نیاز خود از لغت‌نامه ببینند که لغت‌نامه چگونه بهتر از آن‌ها مشکلات آن‌ها را باز می‌گشاید.

باری ایشان را فراموش نمی‌کنیم در روزهایی که صبح‌ها در وزارت مالیه کار می‌کردند، بعداز ظهرها بدون اینکه ناهار صرف کرده باشند به لغت‌نامه می‌آمدند و تا غروب به کار لغت‌نامه انجام وظیفه می‌کردند و به‌خصوص پس از کودتای 28 مرداد که لغت‌نامه مورد غضب حکومت وقت بود اگر زحمات ایشان و جناب مرحوم دکتر معین نبود محال بود که نسخ بعدی لغت‌نامه در دسترس خوانندگان قرار گیرد. به قول شاعر: وصفی ندیدم در خور وصف او.»

مظاهر مصفا، شاعر و استاد دانشگاه فقیددرباره دبیرسیاقی گفته بود: رنجی که قریب به 50 سال برای پاسداری زبان شیرین پارسی و فرهنگ دیرین ایران برخورد هموار کرد. او از جانشینان و استواران هزارمی در زبان و ادب و فرهنگ سرزمین من علامه دهخداست. از دستاوردهای دانش و بینش و کوشش و آفرینش ذهن و ذوق او در فرهنگ‌نامه‌های فرهنگ‌نویسان و دیوان شاعران بهره بسیار جسته‌ام.

243