مرزهای دیوراند روی خط آتش
دنیای‌اقتصاد: هنگامی که «اسحاق دار»، وزیر امور خارجه پاکستان، در ماه آوریل از کابل بازدید و با امیرخان متقی، همتای طالبانی خود، دیدار کرد، تحلیلگران این مناسبت را به‌عنوان نشانه‌ای از تنظیم مجدد روابط در بحبوحه خصومت‌های فزاینده بین دو متحد سابق دانستند. دیدارهای بعدی بین این دو در ماه مه و اوت، با میانجی‌گری چین، این احساس را تقویت کرد. اما درگیری‌های مرگبار هفته گذشته در امتداد مرز...
«عابد حسین» در گزارش دیروز برای الجزیره نوشت، اگرچه طرفین به یک توافق 48 ساعته دست یافتند اما برخی از تحلیلگران می‌گویند، پاکستان در تلاش است تا با روشن کردن این مساله که حملات آینده به خاکش می‌تواند منجر به انتقام‌جویی در داخل افغانستان شود، یک «هنجار جدید» با طالبان ایجاد کند. تحلیلگران می‌گویند، این تغییر چشم‌انداز بین پاکستان و افغانستان نشان می‌دهد که اگرچه ممکن است درگیری‌های چند روز اخیر کاهش یافته باشد، اما تنش‌ها احتمالا در هفته‌های آینده تشدید خواهد شد و دستیابی به یک موفقیت پایدار همچنان دور از دسترس است.
عامل درگیری‌های مرزی
از میان گروه‌های مسلح مختلفی که طبق گزارش‌ها از افغانستان فعالیت می‌کنند، مقامات پاکستانی «تحریک طالبان پاکستان» (TTP) را بزرگ‌ترین تهدید می‌دانند. «تحریک طالبان پاکستان» در سال2007 در بحبوحه به اصطلاح «جنگ علیه تروریسم» به رهبری ایالات متحده ظهور کرد و سال‌هاست که علیه اسلام آباد مبارزه مسلحانه انجام می‌دهد. این گروه خواستار آزادی اعضای زندانی شده و همچنین خواستار لغو ادغام مناطق قبیله‌ای سابق پاکستان با استان خیبر پختونخوا است. «تحریک طالبان پاکستان» مستقل از طالبان افغانستان است؛ اما این دو گروه از نظر ایدئولوژیک همسو هستند.
اسلام آباد، کابل را به‌دلیل فراهم کردن پناهگاه برای «تحریک طالبان پاکستان» و همچنین گروه‌های دیگری مانند «ارتش آزادیبخش بلوچستان» (BLA) و «دولت اسلامی ولایت خراسان» (ISKP) سرزنش می‌کند. حملات «تحریک طالبان پاکستان» از زمان بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان در اوت 2021 به شدت افزایش یافته و اعداد و ارقام، این روند رو به رشد را برجسته می‌کنند. در گزارش اخیر پروژه «داده‌های مکان و رویدادهای درگیری مسلحانه» (ACLED) مستقر در ایالات متحده آمده است: «داده‌های ما نشان می‌دهد که تحریک طالبان پاکستان تنها در سال گذشته حداقل در 600 حمله علیه نیروهای امنیتی یا درگیری با آنها شرکت داشته است. فعالیت این گروه در سال2025 تاکنون از کل سال2024 فراتر رفته است.»
عبدالباسط، محقق و پژوهشگر دانشکده مطالعات بین‌الملل «اس راجاراتنام» در سنگاپور، گفت که انتظار دارد در روزهای آینده دیپلماسی فعال تری به رهبری کشورهایی که روابط محکمی با طالبان و پاکستان دارند، مانند کشورهای خلیج فارس یا چین صورت گیرد. او به الجزیره گفت: «به نظر من این احتمال وجود دارد که اسلام‌آباد و کابل دور دیگری از جلسات را در یک کشور سوم برای از سرگیری گفت‌وگو برگزار کنند؛ اما معتقدم که تنش‌ها همچنان ادامه خواهد داشت، گاهی اوقات افزایش می‌یابد یا گاهی اوقات کاهش می‌یابد. ما قطعا نمی‌توانیم دور دیگری از خصومت‌ها در مرز را رد کنیم.»
سیما الاهی بلوچ، سفیر سابق پاکستان که در گذشته در مذاکرات غیررسمی پاکستان و افغانستان شرکت داشت، گفت که اسلام‌آباد تاکنون نتوانسته طالبان را متقاعد کند که از استفاده از افغانستان به عنوان پایگاهی برای حملات علیه پاکستان جلوگیری کنند. او گفت: «هر دو طرف باید درک کنند که چنین درگیری‌هایی همکاری‌های دوجانبه را تضعیف می‌کند و بر ثبات منطقه‌ای تاثیر منفی می‌گذارد. چین که هم در پاکستان و هم در افغانستان نفوذ دارد، می‌تواند طرف گفت‌وگو برای بهبود روابط بین این دو از طریق دیپلماسی باشد.»
با این حال، تحلیلگران می‌گویند که نادیده گرفتن آمار فزاینده مرگ و میر در این کشور (ناشی از حملاتی که اسلام آباد ادعا می‌کند از افغانستان سرچشمه گرفته‌اند)، برای مقامات پاکستان به‌طور فزاینده‌ای دشوار می‌شود. «مرکز تحقیقات و مطالعات امنیتی» (CRSS)، یک اندیشکده مستقر در اسلام آباد، تعداد کشته‌شدگان نیروهای امنیتی پاکستان را در سه‌ماه اول سال جاری بیش از 2400نفر اعلام کرد که در مسیر تبدیل شدن به مرگبارترین سال در یک دهه است. عبدالباسط گفت که اسلام‌آباد در تلاش است تا «هنجار جدید» ی را تعریف کند که در آن هر حمله‌ای که گمان می‌رود از افغانستان سرچشمه گرفته باشد - چه توسط تحریک طالبان پاکستان یا گروه دیگری - برای کابل هزینه داشته باشد. وی گفت: «به هر حمله‌ای که از افغانستان سرچشمه بگیرد، با همان شدت در خاک آنها پاسخ داده خواهد شد و پاکستان تلویحا می‌گوید که طالبان افغانستان چنین حملاتی را در پاکستان تسهیل می‌کنند و بنابراین اهداف مشروعی هستند.»
«عامر رضا»، استادیار علوم سیاسی در دانشگاه پیشاور، گفت که این احساس رو به رشد در محافل سیاسی پاکستان وجود دارد که صبر و شکیبایی در قبال افغانستان در «تشکیلات» پاکستان [منظور ارتش است] رو به کاهش است. او به الجزیره گفت: «اگرچه برخی از درگیری‌ها اجتناب‌ناپذیر است، اما نباید انتظار پیشرفت‌های بزرگ را به‌صورت فوری داشت. با برتری آشکار پاکستان در جنگ هوایی و موشکی، این کشور می‌توانست خسارات بیشتری به افغانستان وارد کند؛ اما تا حد زیادی از این کار خودداری کرد.» پس از درگیری‌های اخیر، وزارت امور خارجه پاکستان برای اولین‌بار مشروعیت دولت طالبان را نیز زیر سوال برد، اگرچه اسلام آباد به مدت یک ربع قرن حامی اصلی این جنبش بود. پاکستان خواستار «اقدامات مشخص و قابل تایید علیه این عناصر تروریستی توسط رژیم طالبان» شد و خواستار تشکیل یک دولت فراگیرتر شد. در این بیانیه آمده است: «ما همچنین امیدواریم که روزی مردم افغانستان آزاد شوند و توسط یک دولت که نماینده واقعی آنهاست اداره شوند.» بلوچ، این لحن را کم‌اهمیت جلوه داد و اظهار کرد که اسلام‌آباد صرفا خواستار انتخابات در افغانستان است. با این حال، عبدالباسط استدلال کرد که این عبارت معنادار است. او گفت: «این لحن بیانیه همچنین نشان می‌دهد که اگر رژیم فعلی همچنان نگرانی‌های امنیتی مشروع پاکستان را نادیده بگیرد، پاکستان ممکن است پذیرای ایده حمایت از گروه‌های ضد طالبان باشد.»
درگیری‌های اخیر همچنین با اولین سفر متقی به هند (در همان پنج‌شنبه) همزمان شد. او در واقع اولین رهبر ارشد طالبان است که از زمان به‌دست گرفتن کنترل افغانستان توسط این گروه در چهار سال پیش، به دهلی نو سفر کرده است. متقی معافیت موقت تحریم‌های سازمان ملل را برای سفر به مدت یک هفته، از 9 تا 16 اکتبر (17 تا 24 مهر)، دریافت کرد و با «اس جایشانکار»، وزیر امور خارجه هند، دیدار کرد. چرخش کابل به سمت دهلی نو همچنین نشان‌دهنده اوج ماه‌ها دیپلماسی است که پاکستان از نزدیک آن را زیر نظر داشته است. از اواسط دهه1990 تا چند سال پیش، هند طالبان را به‌عنوان نماینده سازمان‌های اطلاعاتی پاکستان می‌دید و این گروه و متحدانش را به حملات مرگبار به ماموریت‌های دیپلماتیک خود در افغانستان متهم می‌کرد. اما از زمان بازگشت این گروه به قدرت در افغانستان و در بحبوحه افزایش تنش‌های طالبان و پاکستان، هند درگیر مجموعه‌ای از تلاش‌های ارتباطی با رهبران جدید کابل بوده است که منجر به سفر متقی شده است.
بلوچ گفت که اکنون، با وجود تنش‌ها در جبهه‌های غربی و شرقی، اسلام‌آباد باید محتاط باشد. در همین حال، برخی از تحلیلگران، موضع پاکستان را در عدم پذیرش مسوولیت انفجارهای پنج‌شنبه گذشته در افغانستان و همچنین انکار نقش، زیر سوال برده‌اند. «فهد نبیل»، رئیس موسسه مشاوره تحقیقاتی Geopolitical Insights مستقر در اسلام‌آباد، اظهار کرد که اگر گروه‌های مستقر در افغانستان دوباره به پاکستان حمله کنند، این می‌تواند به اعتبار پاکستان آسیب برساند. نبیل به الجزیره گفت: «پرسش اصلی این خواهد بود که چرا مقامات پاکستانی مسوولیت حملات ادعایی گذشته [در افغانستان، در پاسخ به حملات در پاکستان] را بر عهده نگرفتند. اگر پاکستان صرفا از روایت تهدید تروریسم استفاده کند، منتقدان خواهند پرسید که چرا در دهه گذشته چنین اقداماتی انجام نداده است.»
عبدالباسط گفت که حملات هوایی پاکستان در جریان سفر متقی احتمالا با هدف ارسال این پیام انجام شده است: «اسلام‌آباد در صورت مشاهده تبانی بین کابل و دهلی نو برای تضعیف امنیت پاکستان، در استفاده از زور تردید نخواهد کرد.» باسط، مانند بلوچ، به محدودیت‌های این موضع نیز اذعان کرد. او گفت: «هیچ کشوری نمی‌تواند جنگ دو جبهه‌ای را تحمل کند.» عبدالباسط می‌پرسد: «واقعا پایان بازی چیست؟» آیا این حملات محاسبات طالبان افغانستان را برای سوق دادن آنها به اقدام علیه تحریک طالبان پاکستان تغییر خواهد داد یا آنها را به ایجاد پیوند نزدیک‌تر با تحریک طالبان پاکستان سوق خواهد داد؟ وقتی از زور استفاده می‌کنید، از آن برای رسیدن به یک هدف خاص استفاده می‌کنید و پرسش این است که پاکستان با این حملات هوایی چه چیزی را می‌خواهد به‌دست آورد؟»