مریض‌خانه دولتی با غذا و لباس رایگان / اولین بیمارستان ایران چگونه ساخته شد؟

به گزارش مشرق، بیمارستان به عنوان نهادی برای درمان و آموزش پزشکی در دانشگاه «جندی شاپور» ایران و در زمان ساسانیان ابداع شد. این بیمارستان بعدها شد مرکز طب اسلامی و یکی از مهم‌ترین مراکز علمی و پزشکی جهان. با این حال طی قرن‌های بعد، طب در ایران، پزشک‌محور بود تا بیمارستان‌محور. طبیبانی بودند مشهور به «حکیم» که علم طب را به صورت تجربی و از طریق شاگردی نزد سایر طبیبان یاد می‌گرفتند و بعد خودشان می‌شدند معالج دردهای مردم یک شهر یا منطقه. بعدها ابوعلی‌سینا و رازی، فخر این حرفه شدند و کتاب‌هایشان شد منبع آموزش طب در غرب و سراسر جهان.

فعالیت حکیمان در عرصه طب در ایران، قرن‌ها ادامه داشت، اما در اواخر دوره قاجار وضعیت بحرانی شده بود؛ دلاک‌ها و سلمانی‌ها و عطاران و شکسته‌بندها و حجامت‌کنندگان هم کار طبابت می‌کردند! طبیب کاربلد، همیشه کمیاب بود و طب سنتی هم برای بعضی بیماری‌های نوظهور، دوایی نداشت؛ به ویژه بیماری‌های مسری که معمولا خارجی‌ها با خود می‌آوردند.

عکسی از نخستین دانشجویان پزشکی دارالفنون

پزشکان وارداتی دربار!

ناصرالدین قاجار هربار به سفر فرنگ می‌رفت، برای خود یک طبیب خارجی می‌آورد. برخی از این طبیبان نیز نمک‌گیر لطف و مهمان‌نوازی ایرانی‌ها می‌شدند و سال‌ها در ایران می‌ماندند. پزشکان خارجی طب جدید می‌دانستند و حکیم‌های ایرانی طب سنتی و میان این علوم جدید و قدیم مرافعه و رقابت و تناقض‌های بسیار وجود داشت. تا اینکه به‌همت امیرکبیر، دارالفنون تاسیس شد و 2 پزشک اروپایی به آموزش طب نوین به دانشجویان ایرانی پرداختند.

بعدها دکتر «ادوارد پولاک» اتریشی با کمک شاگردانش، کتب طب اروپایی را به فارسی ترجمه کردند و آموزش دانش پزشکی نوین در ایران جدی شد. «علی‌اکبر خان نفیسی» مشهور به «ناظم‌الاطباء کرمانی» پزشک، ادیب و دانشمند ایرانی نیز با تالیف رساله‌های پزشکی نقشی مهم در پیوند طب سنتی و مدرن در ایران داشت. تعدادی از دانشجویان با استعداد دارالفنون نیز برای تحصیل طب به فرانسه و کشورهای اروپایی رفتند و ایران، صاحب پزشک شد.

پزشک چه لازم داشت؟ بیمارستان. ناصرالدین قاجار هم بیمارستان‌های مدرن را در سفر فرنگ دیده بود و به ناظم‌الاطباء که طبیب مخصوص خودش بود، دستور داد برای طهران، بیمارستان بسازد. به این ترتیب نخستین بیمارستان مدرن ایران شکل گرفت و نامش شد مریض‌خانه دولتی.

عکسی از سردر مریض‌خانه دولتی

درمان سالانه 2 هزار نفر

مریض‌خانه دولتی با پیگیری ناظم‌الاطباء حوالی میدان حسن‌آباد تهران ساخته و تجهیز شد و روز 15 صفر 1290 قمری (1252 شمسی) آغاز به‌کار کرد تا نخستین بیمارستان ایران شود. اولین بیمارستان مدرن ایران مرکز درمان مردم و آموزش طب به دانشجویان پزشکی دارالفنون بود. این بیمارستان بعدها توسعه یافت و در سال 1319 شمسی از ابوعلی‌سینا، طبیب مشهور ایرانی نامی دیگر به خود گرفت و شد «بیمارستان سینا» فعلی.

مریض‌خانه دولتی به سبک فرنگی و با استانداردهای معماری اماکن درمانی در آن زمان ساخته شده بود و سالانه بیش از 2 هزار نفر در آن بستری و درمان می‌شدند. این مریض‌خانه از زمان افتتاح، محل مراجعه طهرانی‌ها برای درمان بیماری‌هایی بود که حکیمان طب سنتی از درمانش عاجز بودند. جراحی‌ها نیز در این بیمارستان انجام می‌شد.

از خاطرات اعتمادالسلطنه نیز چنین برمی‌آید که در این مریض‌خانه، بیماران، رایگان درمان می‌شدند: «عمارت و محوطه بسیار عالی می‌باشد که همیشه بیست و پنج نفر مریض در این‌جا معالجه می‌شوند و دوا و غذا و لباس و تخت‌خواب و لحاف و سایر لوازم بیماران از جانب دولت داده می‌شود و سه نفر طبیب و جراح بسیار قابل که از مدرسه دارالفنون تعیین شده‌اند دائما مواظب مریض‌ها هستند».

«ناظم‌الاطباء کرمانی» علاوه بر مریض‌خانه دولتی، بیمارستان‌های دیگری در تهران و مشهد برپا کرد

پس از آن چند بیمارستان دیگر نیز در تهران و شهرهای بزرگ ایران ساخته شد؛ در دوران قاجار ساخت مریض‌خانه از نظر شاهزادگان قاجاری و اعیان و اشراف ایران، نوعی کار خیر ماندگار شده بود. با این حال تعداد بیمارستان‌ها در شهرهای بزرگ تا پایان دوران قاجار همچنان انگشت‌شمار بود.

تصویری به‌یادگارمانده از نخستین بیمارستان‌های مدرن ایران