مصطفی عالی نسب؛ برند صنعت ملی / ثروت با تولید و نه با معامله زمین

عصر ایران - مجله بخارا - که فراتر از یک رسانه و به مثابه یک نهاد فرهنگی به مناسبت‌های مختلف تاریخی و فرهنگی و ادبی آیین‌هایی را برگزار می‌کند - در رویکردی تازه سراغ موضوع «صنعت ملی» رفته و در نظر دارد با همکاری مؤسسه مطالعات "دین و اقتصاد" و "خانه اندیشمندان علوم انسانی" شب‌هایی را نیز به بزرگ‌داشت مردان سخت‌کوش عرصه صنعت ملی در ایران از گذشته تا‌کنون اختصاص دهد. اولین آیین از شب‌های صنعت ملی به مناسبت یکصدمین سال تولد میرمصطفی عالی نسب اولین سازنده سماور در ایران در دوران دولت ملی به این چهره شاخص صنعت ایران اختصاص یافته است. او البته تنها به آن دوران تعلق ندارد و در سال‌های جنگ تحمیلی و در دهه 60 هم مشاور اقتصادی نخست وزیر وقت بود و در بسیاری از تصمیمات که هم به نفع تولید بود و هم مردم و البته شباهتی با سرمایه‌سالاری و سفته‌بازی رایج در سال های بعد نداشت، نقش کلیدی ایفا می‌کرد.

میرمصطفی عالی‌نسب در دوران دولت ملی به عضویت شورای 25 نفره مشاوران اقتصادی دکتر مصدق در‌آمد و پس از کودتای 28 مرداد 1332 فعالیت تولیدی صنایع عالی نسب را در اعتراض به کودتا برای مدتی متوقف ساخت. در آیین امروز سیدمحمد بحرینیان، سیدمحمدرضا بهشتی (فرزند آیت‌الله بهشتی و استاد دانشگاه)، علی رضاقلی (نویسنده کتاب مشهور جامعه شناسی نخبه‌کشی)، فرشاد مومنی (اقتصاددان نهادگرا که اندیشه های عالی نسب را همچنان پی‌گیری می‌کند) و علی دهباشی مدیر و سردبیر "بخارا" سخنرانی می‌کنند. همچنین نماهنگی درباره "زندگی و زمانه عالی‌نسب" پخش خواهد شد. در پایان این برنامه از کتاب "اگر نورث ایرانی بود" به قلم "علی رضاقلی" هم رونمایی می‌شود. این مراسم از ساعت 5 بعد از ظهر امروز - سه شنبه 29 بهمن ماه - در سالن فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار می‌شود. خانه اندیشمندان در تهران، خیابان ویلا (استاد نجات اللهی)، نبش ورشو واقع است. همچنین به گزارش عصر ایران در کتاب «میر نامیرا» که به «زمانه و کارنامه عالی نسب» اختصاص دارد به نقل از مرحوم مهندس عزت‌الله سحابی آمده است: «در سال 1347 مرحوم مهندس بازرگان از کارخانه نفت و گاز عالی نسب بازدید کرد و بعد آن به من گفت آدم از دفت در فعالیت های این کارخانه تعجب می کند. آقای عالی نسب یک تابلو در اتاق خود دارد که بر اساس آن می تواند بگوید هر لحظه چه قطعه ای در چه مرحله ای از کار قرار دارد. اقتصاددانان دانشگاهی مانند دکتر میر آخوری و دکتر مولوی هم به نظراتش احترام می گذاشتند... عالی نسب برای من (مهندس سحابی) یک الگو بود. فردی بسیار دانا و مدیر و متبحر در بازار کسب و کار آزاد. کسی در این حد از توان علمی و عملی و در آن حد از عاطفه و احساس نسبت به محرومین کم نظیر است.» دکتر فرشاد مؤمنی هم جایی گفته است:«شهید رجایی در دوران نخست وزیری به مسؤولان دفتر خود گفته بود دو نفر هر گاه خواستند به من مراجعه کنند و نیاز به وقت قبلی و هماهنگی ندارند. یکی بهزاد نبوی و دیگری مصطفی عالی نسب». نام اول به خاطر روابط نزدیک و مشاوره به نخست وزیر طبیعی بود ولی درباره دومی می توان گفت به خاطر استفاده از نظرات اقتصادی او بوده است در حالی که هنوز رسمآ مشاور اقتصادی دولت نشده بود. این خاطره هم از استاد محمد رضا حکیمی جالب است تا بدانیم بیرون از عرصه اقتصاد هم چقدر نگاه ها به او مثبت بوده است: «یکی از مهندسان کارخانه عالی نسب، زیر گوش کارگر کم سن و سالی می‌زند. عالی نسب مهندس را به دفتر خود فرامی‌خواند و می‌گوید: شما می‌دانید که از پنجه‌های شما برای من طلا می‌ریزد. اما دستی که زیر گوش کارگر بزند برای من ارزش ندارد. حساب تان را تصفیه کنید. از فردا تشریف نیاورید.» از نکات جالب درباره زندگی او این است که بر خلاف اکثر قریب به اتفاق ثروتمندان ایرانی، هیچ‌گاه به خرید و فروش زمین نپرداخت مگر یک بار که گفتند فردی به پول زمینی نیاز فوری دارد. آن یک بار با اکراه، زمین شخص را خریداری می‌کند: «چند سال بعد همان واسطه برای خرید همان زمین آمد و زمین را به او فروختم و با این که سودی که کسب کردم از سود 10 سال دو کارخانه‌ام بیشتر بود تحریکم نکرد باز سراغ این کار بروم». جای دیگر هم گفته بود: «در سال 1327 با نظریه رانت ریکاردو آشنا و حتی به این نظریه مسلط بودم. حتی در دهه 40 و پس از آن متوجه بودم که رویکرد شاه به سمت شهر است و بورس زمین بسیار سودآور خواهد بود اما این امر سبب نشد تا درگیر معاملات زمین شوم.»