معاون وزیر علوم: ادارک نظری روشنی درباره جنبش دانشجویی نداریم / دولت سیزدهم به دنبال پررنگ کردن زیست سیاسی دانشجویان

به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری تسنیم، همه ساله در ایام 16 آذر که در تقویم کشور ما به نام "روز دانشجو" نامگذاری شده است از اهمیت توجه به این قشر و ایجاد بسترهایی برای توانمندی دانشجویان به عنوان نسل آینده در حوزه های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و هنری سخن گفته می شود.

در این میان توجه به مشکلات دانشجویان برای جامعه پذیری و درک درست از وظایفی که در آینده ای نه چندان دور بر دوش آنها قرار خواهد گرفت از جمله مسائلی است که نیازمند زیرساختهایی است که توسط جامعه و به خصوص دانشگاه و از همه مهمتر بسترسازی و سیاست گذاری هایی است که توسط وزارت علوم صورت می گیرد.

در گفت وگو با عبدالحسن کلانتری، معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم که در کسوت استاد حوزه علوم اجتماعی در دانشگاه تهران نیز اقدام به تربیت دانشجویان می کند نکاتی را درباره فضای حاکم بر فعالیت تشکل های دانشجویی و اقدامات این وزارت خانه بررسی کردیم.

تسنیم: طی سال های اخیر شاهد مطرح شدن ادعاهایی درباره کمرنگ شدن اثرگذاری جریان دانشجویی در تحولات اجتماعی و گفتمان سازی در جامعه هستیم. ایا این روند رو قبول دارید. نظر شما درباره علل این مسئله چیست؟ به نظر شما این ادعا فقط درباره فعالیت جنبش دانشجویی در ایران است یا در سطح جهانی چنین چیزی وجود دارد؟

کلانتری: در تحلیل جنبش دانشجویی و فراز و فرود آن در ایران دو لایه بحث را تواما با هم باید لحاظ کرد. یک سطح فرایندی (پروسه) ای این فراز و فرودهاست و دیگری وجه برنامه ای و (پروژه وار) فعالیت جنبش های دانشجویی در ایران است. بخشی از فراز و فرودهای جنبش دانشجویی در کشور، ناشی از فرایندهای جهانی است که در ایران تاثیرگذار بود. برخی دیگر ناشی از برنامه هایی است که در دوره های مختلف از سوی دولتها در دستورکار قرار گرفته، دولتهای خاصی نسبت به این موضوع نظرهای ویژه ای داشتند. لذا برای تحلیل این مسئله فرایندها و برنامه ها را تواما باید بررسی کرد.

**ادارک نظری روشنی درباره جنبش دانشجویی نداریم

برخی اساسا مفهوم جنبش را برای فعالیت های دانشجویی مورد سوال قرار دادند و یک پرسش نظری را مطرح می کنند که آیا می شود در قبال حرکت ها و خیزش هایی که از سوی دانشجویان صورت می گیرد، عنوان جنبش را مطرح کرد که باید پیرامون این موضوع بحث و مسئله مورد بررسی قرار گیرد. البته این مسئله خود موضوع مهمی است و ما چون ادراک نظری روشنی از این موضوع نداریم در مواجه با پویش های دانشجویی، جنبش دانشجویی و تحرکات دانشجویی دچار ابهام و ضعف هستیم و حرکت های نامنظمی داریم؛ لذا ادارک نظری موضوع مهمی است.

در ساحت فرایندی، تحولات ایران و فعالیت های دانشجویی، جدا از تحولات کل جهان نیست. ما در مقطعی در جهان، شاهد شکل گیری جنبش های عظیم دانشجویی بودیم که تغییرات بزرگی را در جهان به همراه داشت به صورت خاص شاهد بروز و ظهور جنبش هایی از سال 1960 تا 1980 بودیم که فعالیت این جنبش ها در سال 1980 به اوج خود رسید، در اروپا و سایه آن در امریکا تغییرات بزرگی را در جهان ایجاد کرد.

این جنبش ها هم متاثر از مکاتب نظری وقت خود بود و هم تاثیرات عمیقی بر مکاتب نظری دوره خود گذاشت، به طوریکه پیشتازی جنبش دانشجویی را در آن مقطع در فرایندهای بزرگ جهانی تثبیت کرد. خیلی از نظریه پردازان در آن دوران متاثر از آن حرکتها به بازنگری نظرات خود پرداختند و بخش اعظمی از نقشی که طبقه کارگر در تغییرات نظام سرمایه داری داشت را به جنبش دانشجویی دادند.

شب قدر جنبش دانشجویی در ایران انقلاب اسلامی بود

متاثر از آن اتفاقات در جهان، در ایران هم اتفاقات بزرگی رخ داد و جنبش دانشجویی به تدریج رشد پیدا کرد. می شود گفت شب قدر جنبش دانشجویی در ایران انقلاب اسلامی بود. در انقلاب اسلامی بود که وزن کشی خوبی از جنبش دانشجویی صورت گرفت و فراتر از مناسباتی که در سطح دانشگاه وجود داشت در آن مقطع توانست در کل جامعه نقش ایجاد کند. بسیاری از تحرکات و پویایی هایی که در فضای اوایل انقلاب می بینیم ناشی از کنشگری جریان دانشجویی بود و این مسیر، رشد خود را ادامه داد تا با تسخیر لانه جاسوسی و آن حرکت مهم دانشجویان پیرو خط امام (ره) این جایگاه تثبیت شد. تایید حضرت امام نیز قوت قلب مضاعفی به جریان های دانشجویی داد و این مسیر امتداد پیدا کرد.

**جنبش دانشجویی در ایران همواره در ضدیت با استکبار بوده است

این جنبش دانشجویی همواره بر محور؛ چند ارزش نظیر، عدالت، آزادی و ضدیت با استعمار، استبداد و استکبار استوار است این عناصر قوام بخش جنبش دانشجویی در ایران بود که پیرامون حضرت امام (ره) شکل گرفت، گسترش یافت و اتفاقات بزرگی را رقم زد. در آن مقطع بار عظیمی از جنگ بر دوش جریان دانشجویی بود. آنها به این مسئله ورود کرده بودند. نهادهای انقلابی را همین جریان های دانشجویی ایجاد کردند. سپاه، جهادسازندگی و نهادهای انقلابی دیگری که در این دوران در جامعه ایجاد شد، توسط همین دانشجویان شکل گرفت و تقویت شد.

پس از جنگ، با روی کار آمدن دولت آقای هاشمی با سیاست هایی که در بخش داخلی و خارجی در آن زمان پیگیری و اجرایی شد، فشارهای جدی بر جریان های دانشجویی وارد شد و نهاد دانشگاه تحت فشارهای خاصی قرار گرفت. بحث سر این بود که از جنگ عبور کرده و نهادهایی برای امورات کشور تاسیس شدند، لذا لزومی به حضور مردم و دانشجویان در عرصه های مختلف نیست. کارکرد دانشگاه به یک نهاد صرفا علمی و پژوهشی تقلیل پیدا کرد و وظیفه دانشگاه تنها پرورش نخبه برای کشور بود و الباقی موضوعات حرفه ای باید از ساحت دانشگاه خارج می شد البته در آن مقطع در این موضوعات حرفه ای هم انسدادهایی دیده می شد. یعنی حتی در سطح کلیت جامعه فضای سیاسی، بسیار بسته و تنگ بود و اجازه فعالیت سیاسی داده نمی شد.

جنبش دانشجویی از زمان مرحوم هاشمی دچار سرکوب و تضعیف شد

در چنین فضایی فعالیتهای جنبش دانشجویی سرکوب و تضعیف می شد. در این فضا بود که رهبرمعظم انقلاب آن هشدار تاریخی را دادند که ما هنوز هم از آن استفاده می کنیم و این سخن هنوز طنین دارد. هشداری مبنی بر اینکه دستهایی قصد دارند دانشجوی ما را غیر سیاسی کنند. چنین گزاره ای را در سخنان ایشان نشنیدم و یا به خاطر ندارم که لعنت بفرستند بر دستهایی که چنین کنشی را مرتکب شوند و دنبال این باشند که دانشجوی ما را غیرسیاسی بار بیاوردند.

این اندیشه مبنی بر اینکه دانشجو فقط باید درس بخواند و سرش در کتاب و درس و مشق باشد و وجه مطالبه گرایانه و کنشگری سیاسی آن را باور نداند کماکان در بدنه سیاسی و مدیریتی کشور طرفدارانی دارد. این داستانی است که از ان تاریخ بوده و هست.

تسنیم: دولت سیزدهم در این خصوص چه دیدگاهی دارد. آیا برنامه هایی برای خروج از این وضعیت را در دستورکار خود قرار داده است؟

کلانتری: در این دولت تاکید اصلی این است که وجه سیاسی هویت دانشجو را تقویت کرده و کمک کنیم به ریل اصلی باز گردد. یعنی با بستر سازی و کمک تشکل های دانشجویی تلاش کنیم کنشگری سیاسی دانشجو پررنگ شود و زیست سیاسی دانشجویان را در دانشگاهها تقویت کنیم. طبعتا در ابتدای کار با توجه به اینکه قریب 2 تا 3 سال ماجرای کرونا را در کشور داشتیم و این مسئله تاثیرات عمیقی را بر بدنه دانشجویی از حیث زیست فرهنگی، اجتماعی و سیاسی داشت مشکلات زیادی را پیش روی خود می بینیم. اقدام اول ما احیای مجموعه های دانشجویی بود که با محوریت خود تشکل ها و مجموعه بازیگران در فضای فرهنگی و سیاسی دانشگاهها صورت گرفت. این تشکل ها و مجموعه های دانشجویی زنده و احیا شدند.

دولت سیزدهم به دنبال پررنگ کردن زیست سیاسی دانشجویان در دانشگاههاست

مرحله بعد این بود که کار را از ریل قبلی به ریل اصلی برگردانیم. اینکه بدنه دانشجویی با میانداری مجموعه های انقلابی بتوانند بین مردم و حاکمیت میانداری کنند و در عین حال که صدای مردم و انقلاب هستند، ارتباط معقولی را با بدنه مسئولین کشور برقرار کنند. این اتفاق تا حدودی افتاده البته در نقطه مطلوبی نیستیم ولی تلاش ها ادامه دارد.

تسنیم: به نظر شما مشکل اصلی کجاست؟

کلانتری: یک بخش آن فرایندی است که در کل جهان رخ داده است. زمانی تشکل های سیاسی دانشجویی، تشکل های بلا رقیب در مجموعه های دانشگاهی بودند و تقریبا عموم فعالیت های فرهنگی و اجتماعی توسط همین تشکلها رخ می داد. در دوران ما عمده فعالیت های فرهنگی، هنری و مذهبی در مجموعه تشکلهای سیاسی رخ می داد اما به تدریج کانون های فرهنگی و انجمن های علمی را در درون دانشگاهها داشتیم.

در کلیت جامعه و جهان هم میل به کنش های سبک زندگی و کنش هایی که به نوعی به ساحت فرهنگ و هنر ارجاع می دهد را داریم بخشی از تمایلات دانشجویان هم این است و دوست دارند در این حوزه ها فعالیت کنند و لذا از حوزه های سیاسی منفک شدند. طبیعتا این تقسیم کار و تفکیک کارکردی که با پیچیده شدن جوامع صورت می گیرد تا حدی طبیعی است. خیلی نباید این مسئله را امری نابهنجار دانست امر نابهنجار آنجاست که بخواهیم بخش سیاسی را سرکوب کنیم و به آن میدان ندهیم لذا از این باید پرهیز کرد.

میل دانشجویان به کنش های غیر سیاسی با پیچیده تر شدن جوامع

تمام توان مدیریتی آموزش عالی و دانشگاهها باید در این مسیر قرار گیرد که این بخش (سیاسی) تقویت شود و مطالبه گری خود را داشته باشد زیرا اینها آینده سازان کشور هستند. همه گروههای دانشجویی این شانیت را دارند اما به طور خاص تشکل ها و مجموعه های دانشجویی افرادی هستند که عن قریب وارد حوزه مسائل سیاسی کشور می شوند و پستهای سیاسی کشور را بر عهده می گیرند. فعالیت در تشکل دانشجویی به نوعی بستری برای آموزش آنها برای جامعه پذیری است و هر چقدر این بستر را محیا کنیم و کنشگری در این عرصه داشته باشند، آینده نظام و فعالیت های سیاسی کلان کشور را تضمین کرده ایم لذا آنجایی که سرکوب می شود غیر طبیعی است و باید مقابل آن ایستاد.

مدیریت دانشگاه نباید مانع فعالیت سیاسی دانشجویان شوند

کاری که در مجموعه وزرات علوم با مجموعه ابلاغیه های ما صورت می گیرد این است 1 بستری را برای فعالیت مجموعه تشکل های دانشجویی فراهم کنیم 2 مجموعه مدیریتی دانشگاه را توجیه کنیم که کار را به مجموعه های دانشجویی واگذار کنند و آنها فقط بسترسازی کنند. کماکان مقاومتهایی از سوی بدنه مدیریتی را در برخی از دانشگاهها می بینیم که می خواهند صفر تا صد کار را خودشان انجام دهند و آن اعتماد به مجموعه دانشجویی وجود ندارد این را باید تمرین کرد و مرتبا تذکر داد و ارزیابی کرد.

نتیجه این ارزیایی ها و بررسی ها چه بوده است؟

کلانتری: کاری که ما سال گذشته صورت دادیم و امسال هم انجام خواهیم داد ارزیابی عملکرد دانشگاهها در همراهی با تشکل ها در اجرا و برگزاری برنامه های مختلف است. سال گذشته دانشگاههایی که ممانعت هایی را به طور خاص در برگزاری برنامه های 16 آذر انجام داده بودند از طرف معاونت فرهنگی و وزارت خانه مورد بازخواست و توبیخ قرار گرفتند. در دانشگاههای شهر تهران در دانشگاه امیرکبیر این مشکل را داشتیم و گلایه های زیادی از سوی دانشجویان مطرح می شد لذا این مسئله را پیگیری کردند تا تسهیلی در آن دانشگاه صورت گیرد.

 تذکر به مسئولان دانشگاهی که مانع کنشگری دانشجویان در 16 آذر شوند

این موضوع که وزارت علوم مشکل فعالیت و کم تحرکی تشکل های دانشجویی را روی دوش تشکل ها انداختنه و آنها را مقصر اصلی این فضا می داند کذب محض است و با سخنان و نگاه بنده سازگاری ندارد. اساسا مقصر دانستن این یا آن گروه کمکی به حل مسئله نمی کند. باید نقاط آسیب زا را شناخت و آنها را مرتفع کرد. این نقاط آسیب زا تا انجایی که بر عهده ما و وزارت خانه است را دنبال می کنیم.

تسنیم: شاهد مطرح شدن انتقاداتی از سوی دانشجویان نسبت به عدم حضور وزیر علوم در جمع این قشر و نشست های دانشجویی هستیم در این خصوص چه نظری دارید؟

کلانتری: حداقل در دو سه هفته اخیر وزیر محترم در چندین جلسه با تشکل ها و مجموعه های دانشجویی حضور داشتند. به علاوه طی تقسیم کاری که صورت گرفته بخشی از این کار به عهده بنده، بخشی بر دوش دکتر شمسی پور و بخشی بر عهده سایر معاونان و مسئولان وزارت خانه قرار گرفته است. نگاه آقای وزیر این است که علاوه بر اینکه خودشان باید در این جلسات و در جمع دانشجویان حضور پیدا کنند مجموعه معاونان شان هم باید در این زمینه گام برداند و حضور پیدا کنند. بر همین اساس از تمامی معاونین خود خواستند در دانشگاه شریف برای پرسش و پاسخ دانشجویی حاضر شوند.

درخواست وزیر علوم از معاونان خود برای حضور در جمع دانشجویان

وزیر محترم دستوری داشتند که انشالله این موضوع را سریع عملیاتی و پیگیری کنیم که جلسات تخصصی با مجموعه تشکلهای دانشجویی با حوزه های مختلف وزارت خانه برگزار شود. برخی از تشکل های دانشجویی نسبت به عملکرد حوزه های مختلف ستاد، نظیر جذب، سازمان سنجش و... نقدها، نظرات و نکاتی را داشتند. دستور دادند زمینه برگزاری این جلسات فراهم شود و تک تک این بزرگواران در جمع دانشجویان حضور پیدا کنند و پاسخگو باشد. بخشی هم ناشی از این است که تراکم کار وزارت خانه بسیار بالاست. فشار کاری زیاد منجر به ایجاد عارضه قلبی در وزیر شد اما نگاه مسئولان وزارت علوم این است که ارتباط با دانشجویان باید بیشتر و سوالات و مطالباتی که در حوزه دانشگاه و آموزش عالی هست، شنیده و پیگیری شود.