"معدن و محیط زیست"؛ تقابلی که تبدیل به تعامل می‌شود

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، معدن‌کاوی، رگ حیاتی صنایع و اقتصاد بسیاری از کشورها است. استخراج مواد معدنی برای تولید محصولات روزمره از فلزات گرفته تا انرژی‌های فسیلی، نقش محوری در زندگی مدرن ایفا می‌کند. با این حال، این فعالیت صنعتی با چالش‌های زیست‌محیطی جدی همراه است که از تخریب خاک و آلودگی آب تا تغییرات اقلیمی و از بین رفتن تنوع زیستی را شامل می‌شود.

تقابل بین محیط زیست و معدن در بسیاری از کشورهای جهان وجود دارد و این رقابت در کشورهای درحال توسعه بیشتر دیده می‌شود. کشور ما نیز یکی از همین کشورهاست که هنوز نتوانسته به راهکاری برای وارد شدن کمترین آسیب به محیط زیست در عین حال توسعه معادن که یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور هستند، برسد.

یکی از مهم‌ترین مشکلات ناشی از معدن‌کاوی، تخریب گسترده پوشش گیاهی و خاک است. فرآیند استخراج مواد معدنی منجر به برداشت لایه‌های سطحی خاک و ایجاد گودال‌های عظیم می‌شود که به شدت به اکوسیستم منطقه آسیب می‌رساند. علاوه بر این، مواد شیمیایی مورد استفاده در فرآوری مواد معدنی نیز می‌تواند به خاک و آب‌های زیرزمینی نفوذ کرده و باعث آلودگی شدید شود. این آلودگی‌ها نه‌تنها برای محیط زیست، بلکه برای سلامت انسان نیز خطرات جدی به همراه دارد.

تغییرات اقلیمی نیز یکی دیگر از پیامدهای مهم فعالیت‌های معدنی است. انتشار گازهای گلخانه‌ای در طول فرآیند استخراج و فرآوری مواد معدنی به گرم شدن کره زمین و تغییر الگوهای آب و هوایی کمک می‌کند. همچنین، تخریب جنگل‌ها و پوشش گیاهی در مناطق معدنی نیز باعث کاهش توانایی طبیعت در جذب کربن دی‌اکسید می‌شود.

از بین رفتن تنوع زیستی نیز از دیگر مشکلات ناشی از معدن‌کاوی است. تخریب زیستگاه‌های طبیعی و آلودگی محیط زیست منجر به کاهش جمعیت بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری می‌شود. برخی از این گونه‌ها ممکن است در معرض خطر انقراض قرار گیرند.

در رابطه با کاهش تعارضات معدن و محیط زیست، دکتر سارا یوسفی‌پور؛ کارشناس معدن و محیط زیست به تسنیم می‌گوید: در بسیاری از پهنه‌های محیط زیست آلودگی‌های زیست محیطی به طور طبیعی وجود داشته و نمی‌توان این آلودگی‌ها را ناشی از فعالیت معدنی دانست. برخی از پهنه‌های تحت حفاظت محیط زیست به درستی انتخاب نشده‌اند. در کشور ما مناطقی به عنوان مناطق چهارگانه محیط زیست تعریف شده است که این پهنه‌ها تحت کنترل سازمان حفاظت محیط زیست هستند. تقسیم‌بندی این پهنه‌ها سال‌ها قبل انجام شده و در آن زمان اطلاعات کافی زمین‌شناسی وجود نداشته که بگوید این پهنه‌ها از نظر ژئوشیمی یا از نظر زمین‌شناسی به چه شکل هستند. لذا این پهنه‌ها نیاز به بررسی مجدد دارند.

وی ادامه داد: گاهاً شاهد بوده‌ایم که در برخی از این مناطق حفاظت شده که اتفاقاً آلودگی‌های زیست محیطی نیز در آنجا وجود دارد، فنس‌کشی انجام شده که این فنس‌کشی باعث گیر افتادن گونه‌های حیات وحش در زیستگاهی می‌شود که به طور طبیعی آلودگی زیست محیطی دارد.

این کارشناس معدن بیان کرد: اگر الزاماتی که برای معدن‌کاوی در مناطق حفاظت شده، تعیین شده به درستی رعایت شود، می‌توانیم تعامل محیط زیست و معدن را شاهد باشیم چنان چه نمونه‌های این تعامل را در کشورهایی مثل کانادا و آمریکا هم داریم. در این کشورها هم معدن‌کاوی و هم حفاظت از محیط زیست به بهترین شکل انجام می‌شود.

یوسفی‌پور با بیان اینکه در برخی از مناطق چهارگانه محیط زیست به طور ذاتی آلودگی ناشی از کانه‌زایی‌ها به خصوص کانه‌زایی‌های فلزی وجود دارد، گفت: در مطالعه‌ای که بنده در منطقه پلنگ‌دره که گزارش آن در قالب پایان‌نامه موجود است، انجام دادم، متوجه شدم قسمت‌هایی از این منطقه حفاظت شده ذاتاً آلودگی دارد و این آلودگی ربطی به معدن و معدن‌کاوی ندارد بلکه از زمانی که پوسته شکل گرفته آلودگی در آن پهنه بوده است.

این کارشناس معدن و محیط زیست ادامه داد: همچنین یک سری از فلزات ازجمله ارسنیک و جیوه و...، در این منطقه هستند که خود باعث سرطان و جهش ژنی در انسان و موجودات جانوری و گیاهی در منطقه می‌شود. در برخی از مناطقی که آلودگی دارند نیز فنس‌کشی باعث شده موجود زنده در این پهنه‌ها به تله بیفتد و باعث مرگ و میر بیشتر در مناطق آلوده شود. برخی کانه‌زایی‌های فلزی مانند مس، طلا، سرب و روی و...، پاراژنزهایی مثل ارسنیک و جیوه و مواد رادیواکتیو به همراه دارند که ذاتاً باعث آلودگی مناطق چهارگانه محیط زیست می‌شوند و باید این محدوده‌ها از مناطق چهارگانه زیست محیطی خارج شوند.

لزوم بازنگری در مناطق حفاظت شده

یوسفی‌فر با بیان اینکه این پهنه‌ها نیاز به بررسی مجدد دارند، گفت: پیشنهاد من این است که مطالعه مجدد بر کلیه مناطق چهارگانه محیط زیست انجام شود و خارج کردن محدوده‌هایی که ذاتاً آلوده هستند به خصوص کانه‌زایی‌هایی همچون مس، طلا، سرب و روی و...، دارند در اولویت قرار بگیرد.

وی ادامه داد: آلودگی این مناطق به گیاهان، حیوانات و انسان‌ها آسیب می‌زند و آب‌های زیرزمینی و سطحی را نیز آلوده می‌کند، لذا به نفع محیط زیست است که به جای این مناطق، مناطقی را محافظت کند که پراکنش حیات وحش دارد و آلوده نیست. باید مناطق چهارگانه محیط زیست از نظر آلودگی بررسی شوند و نقشه آنها در سراسر کشور مجدد و با توجه به استاندارد های جهانی تهیه شود.

این مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: نقشه‌هایی که سازمان زمین‌شناسی در این زمینه تهیه کرده می‌تواند به راحتی آنومالی‌های معدنی و آلودگی‌ها را نشان دهد. قطعاً پتانسیل‌های جدید معدنی در این مناطق نهفته است که کمک شایانی به رونق اقتصادی کشور خواهد کرد.

نظارت بر معادن باید فراتر از صدور یک مجوز باشد

برای کاهش اثرات مخرب معدن‌کاوی بر محیط زیست، می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد. این روش‌ها شامل بازیافت مواد معدنی، استفاده از فناوری‌های نوین برای کاهش آلودگی، احیای مناطق تخریب شده و اجرای برنامه‌های نظارتی دقیق‌تر می‌شود. همچنین، توسعه معدن‌کاوی پایدار که در آن منافع اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی به طور همزمان در نظر گرفته شود، ضروری است.

در نهایت، باید توجه داشت که معدن‌کاوی یک فعالیت ضروری است، اما باید به گونه‌ای مدیریت شود که کمترین آسیب به محیط زیست وارد شود. با اتخاذ تدابیر مناسب و همکاری همه جانبه دولت‌ها، صنایع و جامعه مدنی می‌توان به این هدف دست یافت. ما نمی‌توانیم برای حفاظت از محیط زیست فعالیت معادن را تعطیل کنیم و یا اینکه به بهانه اشتغال‌زایی از طریق معادن طبیعت را به طور کامل تخریب کنیم. سازوکاری باید تعریف شود که این تعادل میان توسعه معادن و حفظ محیط زیست برقرار شود.

فعالیت معادنی که در مناطق حفاظت شده و یا مناطق تحت مدیریت سازمان منابع طبیعی قرار دارند نباید تنها منوط به مجوز ارزیابی اولیه باشد چرا که بسیاری از این معادن برای اخذ مجوز بسیاری از استانداردها را رعایت می‌کنند، اما بعد از آغاز فعالیت، برخلاف ضوابط تعیین شده عمل می‌کنند. به عنوان مثال شاهد بوده‌ایم که معادنی که در دل جنگل قرار دارند، اقدام به قطع درختان می‌کنند و یا ضایعات معدنی را پای درختان می‌ریزند.