مناطق آزاد؛ فرصت طلایی تجارت یا پاشنه آشیل اقتصاد؟
به گزارش خبرگزاری اقتصاد ایران, با گذشت سه دهه از آغاز فعالیت مناطق آزاد در ایران، بحث درباره کارآمدی و چالش‌های این مناطق همچنان داغ است و بسیاری از فعالان اقتصادی، کارشناسان و حتی مدیران دولتی، نسبت به عملکرد مناطق آزاد نظرات متفاوتی دارند. فرصت‌های مناطق آزاد برای توسعه تجارت و صادرات یکی از بزرگ‌ترین انگیزه‌های فعالان اقتصادی برای حضور در مناطق آزاد، بهره‌مندی از معافیت‌های مالیاتی و کاهش حقوق و عوارض گمرکی است که به کاهش هزینه تمام‌شده تولید و صادرات منجر می‌شود. موقعیت جغرافیایی این مناطق، به‌ویژه مجاورت با آبراه‌ها و مرزهای زمینی، امکان صادرات مستقیم کالا به کشورهای همسایه، آسیای میانه، حوزه خلیج فارس و حتی اروپا را فراهم می‌کند. سیاست‌های تشویقی، بستر مناسبی برای حضور سرمایه‌گذاران خارجی در این مناطق فراهم کرده که با انتقال دانش فنی و سرمایه، ارتقای کیفی تولیدات و توسعه صادرات را به‌دنبال داشته است. کاهش بروکراسی، تسهیل صدور مجوزها و ساده‌سازی روند ثبت شرکت‌ها از جمله قابلیت‌هایی است که فضای کسب‌وکار را در مناطق آزاد نسبت به سرزمین اصلی جذاب‌تر کرده است. گسترش بنادر، فرودگاه‌ها و مسیرهای حمل و نقل اختصاصی در مناطق آزاد، روند صادرات و واردات را شتاب داده و هزینه مبادلات را کاهش داده است. تهدیدها و چالش‌های مناطق آزاد در حوزه تجارت و صادرات طبق برخی گزارش‌ها، مناطق آزاد بیش‌تر به مبادی ورود کالاهای خارجی تبدیل شده‌اند تا پل صادرات تولیدات داخلی؛ که این مساله تولید داخل را تضعیف می‌کند. بدل شدن این مناطق به بازار مصرف محصولات خارجی، انگیزه سرمایه‌گذاری در تولید و صادرات کاهش یافته و اولویت به فعالیت‌های وارداتی داده شده است. اختلاف نرخ ارز، تفاوت قوانین گمرکی و نبود سیاست واحد بین مناطق آزاد و سرزمین اصلی، مشکلاتی برای سرمایه‌گذاران و صادرکنندگان ایجاد کرده است. در برخی مناطق، همچنان با معضل ضعف زیرساخت‌های اولیه شامل آب، برق، خدمات بانکی و حمل‌ونقل مواجه هستیم که باعث کندی روند توسعه صادرات شده است. فقدان شفافیت کامل و بعضاً ایجاد حلقه‌های انحصاری، امکان سوءاستفاده فرصت‌طلبان را فراهم می‌کند و فضای کسب‌وکار را آسیب‌پذیر می‌کند. حمایت ناکافی از صنایع بومی در مقایسه با مشوق‌های وارداتی، باعث کوچ بخشی از کارآفرینان به فعالیت‌های کم‌ریسک‌تر وارداتی شده است. کارشناسان تأکید دارند که توازن میان واردات و تولید - صادرات در این مناطق باید برقرار شود؛ یعنی ضمن استفاده از مزیت‌های مناطق آزاد به عنوان پل صادرات کالاهای ایرانی به بازارهای جهانی، باید با سیاستگذاری دقیق و شفاف، مانع تبدیل شدن آنها به پایگاه واردات کالاهای خارجی شد. برخی راهکارهای پیشنهادی عبارت‌اند از:
- تقویت زنجیره ارزش صادراتی و حمایت هدفمند از تولید داخلی
- یکسان‌سازی و شفاف‌سازی مقررات ارزی و گمرکی با سرزمین اصلی
- افزایش نظارت هوشمند و مقابله با فساد و رانت
- هدایت معافیت‌ها و مشوق‌ها به سمت صنایع صادرات‌محور
- ارتقای زیرساخت‌های لجستیکی و خدماتی با نگاه صادرات‌محور
- توسعه آموزش و توانمندسازی نیروی انسانی فعال در این مناطق
به گزارش اکونیوز، در مجموع، استفاده هوشمندانه و متوازن از فرصت‌ها و رفع تهدیدات فعلی، می‌تواند مناطق آزاد را به موتور محرکه صادرات و رشد اقتصادی کشور تبدیل کند؛ در غیر این صورت، این مناطق با تداوم برخی سیاست‌های ناکارآمد، امکان دارد به پاشنه آشیل اقتصاد ملی تبدیل شوند.