نرخ رشد جمعیت کشور تا سال 1425 صفر خواهد شد

صالح قاسمی امروز دوشنبه در نخستین نشست تخصصی جمعیت که به همت مرکز اندیشه و همفکری راهبردی بسیج و با حضور کارشناسان و مسئولین از قوای سه گانه برگزار شد، افزود: امروز در شرایط هشدار و یک بحران در جمعیت قرار داریم. وی ادامه داد: در حال حاضر جمعیت ما بیش از 83 میلیون نفر است، اما برای قضاوت و بررسی تحولات جمعیتی باید از شاخص‌هایی در روند تحول جمعیت اطلاع داشته باشیم. این پژوهشگر جمعیت تصریح کرد: مهم‌ترین شاخص، نرخ رشد جمعیت است یعنی در طول سال تغییرات جمعیتی مثبت است یا منفی؛ این شاخص در سال 1365، 3.9 درصد بوده که در سال 1395 به 1.24 درصد رسیده است. به گفته قاسمی، براساس تحقیقات ما در سال 98، این مقدار باید به یک درصد برسد. بر این اساس روند رشد جمعیت رو به کاهش است و پیش‌بینی می‌کنیم در حوالی سال 1425 نرخ رشد جمعیت صفر خواهد شد و بعد از آن شاهد کاهش جمعیت کشورمان خواهیم بود.

نرخ باروری در ایران به 1.8 رسیده است دبیر کارگروه جمعیت مرکز ماهر بسیج با بیان این موضوع که شاخص نرخ باروری یا "TFR" مربوط به میانگین فرزندانی است که یک خانم به دنیا می‌آورد؛ یادآور شد: در سال 65 این نرخ بالای 6 فرزنده بوده و امروز در سال 98 به کمتر از 1.8 فرزند رسیده است، یعنی هر 10 خانم، میانگین 1.8 فرزند به دنیا می‌آورند با این حساب نرخ جانشینی محقق نمی‌شود؛ این نرخ در سطح بین‌الملل 2.1 است یعنی هر زوج به طور میانگین صاحب دو فرزند می‌شوند. صالحی با اشاره به اینکه مهمترین شاخص در تحولات جمعیت شاخص نرخ باروری است، اضافه کرد: شاهدیم که برخی شاخص‌ها به اشتباه برجسته می‌شوند در حالی که شاخص نرخ باروری از همه مهم‌تر است، در دومین شاخص نیز تحولات خوبی را شاهد نیستیم؛ یک پژوهشگر بین‌المللی می‌گوید اینکه کشوری در بازه زمانی 30 ساله از TFR" 6" به زیر 2 سقوط کند در طول تاریخ بشریت بی‌سابقه است. زیرا این کاهش به طور طبیعی برای برخی از کشورها بین 80 تا 100 سال به طول انجامیده است.

10 درصد جمعیت ما بالای 60 سال و سالمند هستند وی افزود: شاخص دیگر، نرخ سالمندی است؛ در برنامه تلویزیونی، خانمی تعریف سالمندی را جابه‌جا کرد و گفت که به افراد بالای 65 سال سالمند اطلاق می‌شود در حالی که این اشتباه است و درست آن سن بالای 60 سال است؛ در حال حاضر 10 درصد جمعیت ما بالای 60 سال و سالمند هستند اما در دو دهه آینده در افزایش سالمندان کشور نیز رکورد خواهیم زد؛ این آمار در سه دهه آینده به 30 درصد افزایش پیدا می‌کند به این معنی که در 30 سال آینده از یک جامعه 94 میلیونی، 30 میلیون نفر بالای 60 سال خواهند بود. دبیر کارگروه جمعیت مرکز ماهر بسیج در ادامه یادآور شد: اگر چه تامین اجتماعی در حال حاضر یکی از بدهکارترین ارگان‌هاست اما با افزایش نرخ سالمندی در سه دهه آینده، قطعا ورشکست خواهد شد! از طرفی ضریب امنیت ملی و نیروی کار ما به طور محسوسی کاهش پیدا می‌کند، در میان کشورهای مسلمان، پایین‌ترین نرخ باروری مربوط به ایران است؛ با ادامه این روند، در سه دهه آینده نقش ام‌القرای جهان اسلام را از دست خواهیم داد مگر اینکه با یک کار جهادی چاره‌ای برای آن بیندیشیم. وی، نمودار نرخ سالمندی را به یک سونامی تشبیه کرد و توضیح داد: زیرا پیامدهای آن همچون سونامی جامعه را به هم خواهد ریخت؛ امروز جمعیت بالای 60 سال 3 برابر نرخ رشد جمعیت، نرخ رشد دارد، این میزان در دهه‌های آینده 16 برابر خواهد شد که این یک رکورد است و پیامدهای جدی آن در حوزه اقتصاد اجتماعی و امنیتی مشهود خواهد بود. صالحی خاطرنشان کرد: می‌خواهم رسانه‌ها روی این مقوله تمرکز کنند که در 4 سال اخیر تعداد تولدهای کشور از یک میلیون و 570 هزار تولد تا سال 94، 120 هزار تولد کاهش داشته است و از سال 97 تا 98 بیش از 160 هزار تولد کاهش خواهیم داشت؛ پیش‌بینی ما این بوده است که قبل از سال 1425 نرخ رشد جمعیت صفر خواهد شد. ضمن اینکه نرخ ناباروری در کشور بالاست، نهادهای مسئول باید در این زمینه کاری اساسی انجام دهند بعضی‌ها وقتی صحبت از جمعیت می‌شود به بحث ازدواج فکر می‌کنند اما مسئله جمعیت از ازدواج جداست حتی اگر بیش از 3 میلیون زوج نابارور کشور را بارور کنیم، مسئله رشد جمعیت حل نخواهد شد؛ امروزه 20 درصد زوج‌ها ناباورند یعنی از هر 5 زوج، یک زوج از چرخه باروری خارج است و باید پروسه‌های درمانی مربوطه را طی کند. وی افزود: ما هم‌اکنون در پنجره جمعیت قرار داریم و دو دهه فرصت داریم تا از آن خارج شویم در غیر این صورت امکان اصلاح هرم سنی وجود نخواهد داشت؛ ما 15 تا 20 سال فرصت داریم تا الگوی فرزندآوری و نسبت آن با سالمندی را تغییر دهیم؛ می‌توانیم این پدیده را عقب بیندازیم و برای این کار باید فرصت را غنیمت بشماریم. قاسمی با اشاره به این که تنها کشوری هستیم که یک بازه زمانی 30 ساله از نرخ 6 فرزند به زیر 2 فرزند رسیده ایم گفت: رکوردی که در کشور طی 30سال زده شده و در طول تاریخ بشریت بی سابقه بوده نرخ تولد از 6 فرزند به زیر 2 فرزند است و تا دو دهه آینده با روند فعلی؛ رکورد سالمندی نیز زده می شود و جمعیت سالمندی 30درصد افزایش می یابد.

دلیل بحران کاهش نرخ جمعیت چیست؟ این پژوهشگر جمعیت تصریح کرد: اما چرا این بحران به وجود آمده است؟ دلایل آن به دو دسته خارجی و داخلی تقسیم می‌شود؛ دلیل خارجی این است که ما در یک پروژه جهانی کنترل جمعیت قرار گرفته‌ایم. 105 سال پیش روزولت، رئیس جمهور آمریکا به یک بیولوژیست نامه‌ای نوشت و از او خواست که از علم بیولوژی برای اصلاح نژادی استفاده شود، در آن نامه می‌گوید باید جلوی زاد و ولد انسان‌های نامطلوب را بگیریم، این تئوری در سال 1974 به سند تبدیل شده است و امروز در دانشگاه‌های آمریکا مسائل مربوط به امنیت ملی بر پایه تحولات جمعیت تدریس می‌شود، باید بگویم که متاسفانه ما نیز در این پروژه قرار گرفته‌ایم. وی افزود: اما بحث داخلی آن مربوط به غفلت برخی از مسئولان است؛ بنا نبود که ما در سال 1365 کار 5 ساله کنترل جمعیت را 25 سال ادامه دهیم! برخی انگار ماموریت دارند که مانع از تحقق سیاست‌های کلی جمعیت در کشور شوند.

ضرورت استفاده از تجربه سایر کشورها در افزایش جمعیت وی با بیان این که سه راهبرد در زمینه افزایش نرخ جمعیت وجود دارد که عبارت است از پرداخت مشوق‌های مالی، حمایت از مهاجرت و کارهای فرهنگی افزود: روسیه یک سیاست جامع برای فرزندآوری دارد که از لحظه اعلام بارداری تا 18 سالگی فرزندان را تحت پوشش قرار می‌دهد مثلا برای خانواده‌های 7 فرزندی جوایز ویژه‌ای به عنوان "شکوه مادرانه" اعطا می‌کند و بیش از یک سوم بودجه اجتماعی روسیه متمرکز بر خانواده و فرزندآوری است. دبیر کارگروه جمعیت مرکز ماهر بسیج افزود: آقای پوتین ماهی یک بار خانواده‌های پرجمعیت را به کاخ کرملین دعوت می‌کند، به آنها جایزه می‌دهد و با آنها عکس می‌گیرد؛ وی کاری کرده که روسیه که در سال 1991 نرخ منفی رشد جمعیت داشت بعد از 7 سال، نرخ رشد جمعیت مثبتی داشته باشد؛ این یک الگو است. به گفته قاسمی، نمونه دیگر فرانسه است که بیش از 5 درصد بودجه تولید ناخالص خود را صرف خانواده و فرزندآوری کرده است؛ در سنگاپور نیز یک مناسبت ملی وجود دارد که آن را به "شب فرزندآوری" نام‌گذاری کرده‌اند، سنگاپور هم با اینکه یک کشور شرقی است اما در این حوزه موفق عمل کرده است؛ در دانمارک نیز پویش "به خاطر دانمارک این کار را بکن" راه افتاده است، آنها مطالعه کردند که 30 درصد بارداری‌های دانمارک در سفر اتفاق می‌افتد از این رو، کمک‌هزینه‌هایی برای سفر به زوجین اختصاص دادند، این نمونه یک کار دقیق فرهنگی و مطالعاتی است. صالحی خاطرنشان کرد: ما باید از همه ظرفیت‌ها از دورهمی‌های فامیلی گرفته تا کلاس‌های دانشگاهی و جلسات تخصصی استفاده کنیم وگرنه باید در پیشگاه خداوند متعال جوابگو باشیم؛ باید از همه ظرفیت‌هایمان استفاده کنیم.

• انجمن جمعیت شناسی ایران
• باروری زنان
• قاسمی
• دانمارک