نمایش تار و پود کویر در بزرگترین کارخانه نساجی جنوب
دست بافته های ارزشمند مردمان کویر نشین ایران در قالب یک موزه زنده در بزرگترین خانه نساجی جَنوب ایران به نمایش درمی‌آید.
دست بافته های ارزشمند مردمان کویر نشین ایران در قالب یک موزه زنده در بزرگترین خانه نساجی جَنوب ایران به نمایش درمی‌آید.
خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ شهر یزد که به تنهایی یک موزه شهری است، در دل خود خانه‌های تاریخی زیادی دارد و موزه‌های بی شمار. در این میان یکی از بناهای تاریخی آنکه کارخانه کاربری ریسندگی و بافندگی بوده قرار است در کنار موزه تخصصی نور و روشنایی، به موزه‌ای برای دست بافته‌های کویری ایران تبدیل شود.
این کارخانه با کاربری موزه تاروپود مدتی است که توسط بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی و گروه موزه‌های دفینه که چندین موزه در کشور دارد، مرمت شده و در حال تجهیز است تا هر آنچه که مربوط به دست بافته هاست را به نمایش بگذارد از ایجاد کارگاه‌های زنده تا نمایش دست بافته‌های ارزشمندی که در مخازن گروه موزه‌های دفینه قرار دارد.
ساختمان کارخانه ریسندگی و بافندگی جَنوب یزد متعلق به رضا صراف زاده یزدی نماینده شورای ملی و یکی از تجار بود و چون در آن زمان بزرگترین کارخانه تولید منسوجات در جنوب و مرکز کشور به شمار می‌رفت؛ عنوان کارخانه جنوب را گرفت.
برج خنک کننده بنا تنها عنصر بلند مرتبه و نماد کارخانه جنوب در گوشه شمال شرق بنا با ارتفاع 20 متر است. خود بنا هم با 70 ستون مربعی ارتفاعی نزدیک به سه متر دارد که پوشش آن از نوع طاق آهنگ با دو خیز متفاوت است و وجه تمایز این بنا از بناهای هم عصر خود به حساب می‌آید.
ساختار کالبدی آن متشکل از آجر و گچ و گل آهک بوده است و کف آن با موزائیک بتنی فرش شده است. خوشبختانه بخش‌های زیادی از این بنا سالم و کارآمد است و همین باعث شده تا تبدیل آن به موزه آسان‌تر شود.
این کارخانه در سال 1329 افتتاح و در سال 57 طبق حکم دادگاه انقلاب مصادره شد و تا سال 1380 در اختیار بنیاد قرار گرفت بعد از آن تعطیل شد و در سال 1401 با مصوبه ریاست وقت عالی بنیاد قرار بر این شد که این محل به عنوان موزه تار و پود یا فرش ساخته و تجهیز شود.
به همین دلیل کارخانه جنوب در سال 1402 از سوی شهرداری یزد به مؤسسه فرهنگی موزه‌های بنیاد به منظور بهره‌برداری موزه‌ای به مدت 55 سال واگذار شد ه است و قرار است روزهای خوشی را ببیند.
دستگاه‌هایی که زمانی در این کارخانه کار می‌کردند در طول سال‌ها فروخته شده جز معدود وسایلی که حالا قرار است مؤسسه موزه‌های بنیاد آنها را به نمایش بگذارد.
تاریخچه شفاهی این کارخانه هم بیرون آمده، تدوین شده و به عنوان یک سند مهم معرفی می‌شود چرا که هویت این بناست.
اما آنچه که قرار است در این کارخانه به نمایش گذاشته شود، تمام آن چیزی است که هنرمندان صنایع دستی استان‌های کویر مرکزی با آن روزگار گذرانده‌اند از ایجاد دارهای قالی و پارچه بافی تا تولید و فروش پارچه و نمایش هنر دستشان در شاخه دست بافته‌های داری و غیر داری.
عملیات اجرایی تبدیل این کارخانه به موزه از تابستان 1402 شروع شد و سایت اصلی که قرار است به موزه اختصاص داده شود، یک سالن بزرگ است. 6100 متر سالن و مقداری فضای تأسیسات و موتورخانه و متعلقات و نمازخانه به این مجموعه اضافه خواهد شد.
این عملیات تا 95 درصد پیشرفت داشته است اکنون باید تجهیزات موزه انتقال یابد و اشیایی که انتخاب و دسته بندی شده آماده اعزام هستند تا در دکورها قرار گیرند. تزئینات هم تا آخر ماه تمام خواهد شد و چینش اشیا انجام می‌گیرد تا این موزه بتواند تا پایان سال افتتاح شود.
این موزه شامل اشیایی از جمله فرش‌ها و قالیچه‌هایی از دوران متاخر و قاجار و پارچه‌هایی از زمان آل بویه و اواخر قاجار، انواع و اقسام پارچه‌ها و بافته‌ها، ترمه دارایی و حتی خیمه گاه خاندان قاجار است که مرمت شده و در بخشی از موزه به نمایش در می‌آید.
مولاژ برخی از دستگاه‌های بافندگی هم مانند ترمه و قالی ساخته شده و با تکنولوژی 180 سال پیش آماده بهره برداری است. حتی بافنده‌های متخصص هم پشت آنها می‌نشینند و پارچه‌هایی که از یادها رفته را در دستور کار برای احیا خواهند داشت.
این موزه با دارهای چوبی قدیمی زنده است. دارها که هر کدامشان یک شیء موزه‌ای می‌توانند باشند، توسط مظفری زاده از پژوهشگران صنایع دستی و تیمش به گروه موزه‌های دفینه ایجاد شده تا روند بافت‌های فارسی و کویری و عشایری توسط بازدیدکنندگان ملموس‌تر باشد از آن طرف در مرکز فروش این پارچه‌ها فروخته شود و پارچه‌ها و دست بافته‌های قدیمی را در بخش موزه‌ای ببینند.
13 دار و کارگاه توسط تیم متخصص مطالعه، ساخته و جانمایی شده است. به همان سبک و سیاق قدیمی. برخی از آنها مانند لبافی بافی دیگر وجود ندارد اما اینجا می‌توان آن را هم پیدا کرد که کسی پشت آن نشسته و لبافی می‌کند.
کارچاق کن هم در این موزه جایگاه دارد و به بافنده مانند گذشته کمک می‌کند تا به زنده بودن این موزه کمک کند. شاید بتوانند پارچه‌هایی که همیشه در موزه خاک خورده‌اند را دوباره ببافند.
تمام تلاش گروه موزه‌های دفینه بر این است که کارخانه جنوب یزد یک موزه زنده با برای معرفی هنر دست زنان و مردانی باشد که در کویر مرکزی ایران از طریق دست بافته‌هایشان زندگی می کرده‌اند همچنین مقصد گردشگری مهمی در کنار موزه نور و روشنایی یزد خواهد شود.
