"نوآوری اجتماعی" نیازمند شاخص تأثیرگذاری اجتماعی است / خلق ثروت شاخص اصلی ارزیابی موفقیت نیست

به گزارش خبرنگار علمی خبرگزاری تسنیم؛ سومین دورهمی فعالان حوزه نوآوری اجتماعی با موضوع نقش "کارآفرینان اجتماعی در حل مسائل کشور" امروز در کارخانه نوآوری آزادی برگزار شد.

دکتر "محسن دنیوی" دبیر نوپیا و مسئول مرکز نوآوری ستاد پیشرفت گفت: گفت‌و‌گو درباره کارآفرینی اجتماعی موضوع بسیار جذابی است. نوآوری در یک دهه اخیر ضریب بیشتری به خود گرفته و عموما نیز به صورت اسم عام به کار رفته است. افراد دخیل در این نوآوری تکنولوژیست بودند و عموم مردم از تبعات این نوآوری بهره‌مند بودند.

دنیوی گفت: تعدادی زیادی از شرکت‌های نوپا به هدف مدنظر خود نمی‌رسند. نوآوری اجتماعی عرصه‌ای است که تفاوت چشمگیری با سایر حوزه‌ها دارد، موضوعات متفاوتی پیشنهاد می‌دهد و سویه خلق ثروت در آن زیاد پررنگ نیست. اینکه در نوآوری اجتماعی هیچ خلق ثروتی انجام نمی‌گیرد، اشتباه است. تامین اقتصادی فعالیت‌های نوآوری اجتماعی امری بدیهی است اما شاخص اصلی ارزیابی برای موفقیت نیست.

دکتر "روح الله حمیدی‌مطلق" توسعه‌دهنده "یوتکس" گفت: مفهوم نوآوری اجتماعی که موضوع جلسه است یک مفهومی است که تعاریف بسیار زیادی از آن شده است. نوآوری اجتماعی معادل غیرانتفاعی نیست، بنابراین بسیاری از کارهایی که در حوزه نوآوری اجتماعی انجام می‌شود، می‌تواند جنبه انتفاعی داشته باشند. نکته دوم این است که تاثیر تکنولوژی در این حوزه بسیار زیاد است بنابراین ما نوآوری اجتماعی را در برابر نوآوری فناورانه قرار نمی‌دهیم.

وی ادامه داد: در واقع نوآوری اجتماعی یک نوع زاویه دید دیگری به پدیده نوآوری و تحولات تکنولوژیک است که در کشور انجام می‌شود و نباید فکر کنیم که خیلی حلال مشکلات است. تعریف کاربردی آن این است که هر فعالیت اقتصادی می‌تواند تاثیرات اجتماعی داشته باشد. مثلا یک شرکتی وجود دارد که برای برگزاری این جلسه پول دریافت می‌کند که این یک تاثیری دارد. یک تاکسی که از خیابان گذر می‌کند و معیشت خود را می‌گذراند یک تاثیری دارد یا پلتفرمی که در مقیاس بسیار بالا کالا می‌فروشد نیز تاثیر جداگانه و متفاوتی دارد.

حمیدی مطلق تصریح کرد: تعریف نهایی نوآوری اجتماعی این است که هر نوآوری که آثار اجتماعی قابل توجه داشته باشد می‌تواند نوآوری اجتماعی باشد. امروز در دنیا بسیاری از جاهایی که در بخش خصوصی سرمایه‌گذاری می‌کنند شاخص اندازه‌گیری تاثیر اجتماعی را دارند و با ابزارهایی در حال مطالعه آنها هستند که بسیار نیز پیشرفت کرده است و از سال 2010 تا سال‌های اخیر بسیار رواج پیدا کرده است. دانشگاه‌های زیادی این ابزارها را طراحی کرده و تاثیر اجتماعی یک پدیده را اندازه‌گیری می‌کنند و برمبنای قابلیت اندازه‌گیری یک فعالیت نوآورانه یا کارآفرینانه می‌توان یکسری مدل‌های کلان را طراحی کرد که به درد حل مشکلات اجتماعی بخورد.

وی ادامه داد: مثلا در انگلیس اوراق اجتماعی برای همین پدیده است، فرض کنید بورس یک اوراقی را منتشر می‌کند که مردم آن اوراق را خریداری می‌کنند که آن اوراق نیز صرف یک فعالیت اقتصادی می‌شود. بعد از آن، حاکمیت، آن فعالیت اجتماعی و تاثیرات اجتماعی مربوط به آن را اندازه‌گیری می‌کند و براساس میزان موفقیتش در حصول نتیجه، سودی را برای اوراق خریداری شده مردم در نظر می‌گیرد و بنابراین تاثیر اجتماعی را در اقتصاد، پولی می‌کند.

حمیدی مطلق گفت: ما درباره پدیده‌ای صحبت می‌کنیم که براساس تعریف ما بسته یا باز دیده شود و هیچ دعوایی روی تعاریف نیست و بستگی به استفاده ما از مفهوم نوآوری اجتماعی دارد. یکسری مفاهیم جدید موازی با نوآوری اجتماعی خودنمایی می‌کنند، مثلا نوآوری‌های بازارساز به تازگی بسیار رواج و طرفدار پیدا کرده است یعنی نوآوری‌هایی که می‌توانند بازارهای جدید خلق کنند. فرض کنید در ایران کتاب "معمای شکوفایی" یک منظر دیگری به نوآوری‌های حل مسئله دارد و تعریف بازتری دارد. اگر در سه دهک یا چهار دهک پایین جامعه اگر بتوانید که سیم‌کارت را ارزان کنید که به راحتی خریداری کنند به خاطر اینکه شما توانستید ارتباطات را به دهک‌های پایین جامعه ببرید می‌توان گفت که شما یک نوآوری بازارساز دارید.

توسعه‌دهنده "یوتکس" گفت‌: در دور اول مخابرات، سیم‌کارت‌ها بسیار گران بودند که در دور‌های بعدی این سیم‌کارت‌ها ارزان شد و اقشار مردم توانستند به آن دسترسی پیدا کنند. اینکه ما می‌توانیم تکنولوژی را آنقدر ارزان کنیم که همه به راحتی خریداری کنند از مصادیقی است که می‌تواند بازارهای جدیدی را ایجاد کند که بتوانند آن را مصرف کنند.

دکتر "عیسی منصوری" کارشناس ارشد بین المللی توسعه در ادامه این نشست گفت: من با یک مثال بحث را آغاز می‌کنم. یک زمانی فردی در محیط زیست قرار است کار و فعالیت کرده و علاقه‌مند به کاشت درخت در منطقه زندگی خود به صورت فردی است. در گامی دیگر فرد صاحب یک شرکت است و تلاش دارد از آلودگی محیط زیست، خاک و آب و... پیشگیری کند. گام بعدی این است که نه تنها محیط را تخریب نمی‌کند بلکه اقدام به درختکاری می‌کند و مردم را نیز تشویق به این کار می‌کند. گام سوم نیز می‌تواند این باشد از این مراحل عبور کند و از ابتدا شروع به ملاحظات زیست محیطی را در نظر بگیرد.

منصوری گفت: به عنوان مثال در منطقه هور مجموعه عظیم صنعتی برای برداشت نفت راه‌اندازی کردیم و از ابتدا برای عدم ایجاد آلودگی برنامه‌ریزی کنیم و محیط نیز تخریب نشود یعنی باعث خشک شدن هور نشود. اینها انواعی است که بنابر تجربه به آنها پرداختیم و در دنیا نیز اتفاق افتاده است.

وی تصریح کرد: مثال برای انواع اول در حوزه اجتماعی و اقتصادی کار خیر کردن است که معمولا به صورت پنهانی انجام می‌شود اما هرچقدر هویت پیدا کرده و رسمی‌تر شود و امکان مشارکت مردم برایش فراهم می‌شود، این کار را علنی‌تر می‌کنیم اما اینکه با یک نگاه مدرن تلفیق کنیم که با مشارکت مردم و علنی‌تر این کار را انجام بدهیم در واقع عرصه بروز کار علنی است شاید من پنهانی در آن مشارکت داشته باشم. اما گاهی خود موضوع حفظ تالاب و حفظ هور موضوع کسب و کار می‌شود و آن زمان است که درباره نوآوری اجتماعی صحبت می‌کنم.

منصوری گفت: به عنوان مثال در شهر ماهشهر صنایع بزرگی ایجاد کردیم و فکر کردیم که مسائل منطقه به لحاظ اقتصادی حل شده است و مسائل اجتماعی را ندیدیم. در گام بعد تحت عنوان مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها را موظف کردیم که منابعی را هزینه بکنند که برای محیط زیست خرج شود اما نه تنها مشکلات مردم حل نشد بلکه صیادی مردم منطقه نیز به دلیل آلودگی محیط زیست از بین رفت و این به این معناست که ملاحظات اجتماعی را در آنجا در نظر نگرفتیم.

دکتر "علیرضا عسگریان" معاون توسعه مشارکت‌های مردمی کمیته امداد امام خمینی (ره) گفت: ما باید یک ادراک دقیق از توسعه داشته باشیم. ما به عنوان انسان ظرفیت‌های وجودی داریم و در بهترین حالت شاید از 5 درصد ظرفیت خودمان استفاده می‌کنیم.

وی ادامه داد: توسعه یا عدم توسعه یک گام به عقب است و خداوند ظرفیت وجودی آن را آفریده است. اگر ملت را به عنوان یک مجموعه واحد در نظر بگیریم این واقعیت خدادادی در آن وجود دارد. نظام انقلابی نظام باز است و شما هر استعدادی که داشته باشید شکوفا خواهد شد. امروز تولید رسانه در اختیار 5 غول فناوری است. کارآفرینان قبل از اینکه به دنبال ثروت بروند باید ادراکی از ظرفیت وجودی خودشان داشته باشند و این ادراک را توزیع بکنند ضمن اینکه جنس توزیع گفت‌و‌گو است. قدم اول ادراک است و قدم دوم اعتماد به نفس است و تلفیق این دو منجر به گفت‌و‌گو خواهد شد و بعد از آن سرانه بالاتری از مردم وارد این دایره بسته می‌شوند.

عسگریان گفت: امروز در کمیته امداد امام خمینی (ره) خانم مددجویی داریم که با 4 فرزند یتیم کارآفرین و سرپرست خانوار است. مردم به واسطه اجتماعی بودن قدرت سرایت‌شوندگی بالایی دارند به عنوان مثال یک سبک نشستن به سرعت بین همه پخش می‌شود درحالی که سبک گفت‌و‌گو سرایت‌پذیری بالایی دارد.

دکتر "تازیکی" متخصص توسعه کسب و کار و اشتغال پایدار گفت: فهم خودم از نوآوری اجتماعی در حوزه کسب و کار را ارائه می‌کنم. من به عنوان یک کارآفرین چگونه می‌توانم کسب و کار خودم را با استفاده از ظرفیت‌های اجتماعی توسعه بدهم؟ یک زمانی ما کسب و کاری را راه‌اندازی می‌کنیم و به دنبال این هستم که به سود حداکثری برسم و مجبور هستم یکسری اشتغال نیز ایجاد کنم. کارآفرین می‌گوید که من برای ایجاد اشتغال آمدم که از نظر من اشتباه است و آن کارآفرین باید سود را ایجاد کرده و ماحصل این اشتغال نیز است و ناچار به ایجاد اشتغال است برای اینکه کسب و کار خود را راه‌اندازی کنید. اما چه کنیم تا با استفاده از ظرفیت‌های اجتماعی کسب و کار خود را توسعه بدهم؟

تازیکی گفت: من به عنوان یک فعال حوزه صنایع غذایی تبدیلی دو کار را می‌توانم انجام دهم که نخست خریداری محصول از کشاورز است و کاری به نحوه تولید آن ندارم یا چه سم و کودی مصرف می‌کند که این حالت اولین حالتی است که قیمت مبنای عمل است نه رویکرد آن شخص. رویکرد دیگر این است که باید کاری کنم که این آدم در یک رابطه طولانی مدت قرار بگیرد که هر دو برد کنیم در غیر اینصورت این رابطه طولانی‌مدت و پایدار نخواهد بود.

وی ادامه داد: یکی از اضلاع توسعه پایدار این است که درکی از محیط پیرامون خود داشته باشم. به عنوان مثال به یکی از روستاهای دزفول نزدیک شوشتر و چسبیده به معبد زیگورات اشاره می‌کنم. این روستا قبلا وجود نداشته است و کارگرانی که برای کار در معبد می‌آمدند به مرور این روستا را تشکیل دادند که برای 80 سال پیش است و سالانه چندین میلیون نفر از آن معبد بازدید می‌کنند ولی تاثیری در آن روستا ندارد و سالیانه 600 میلیارد تومان درآمد آن است ولی این روستا به شدت محروم است. آن کسب و کار یا جاذبه طبیعی و فرهنگی هیچ تاثیری در مردم آنجا ندارد و مردم آنجا نیز از آنجا بیزار هستند. نه تنها مشارکتی در آن کسب و کار و حفظ و حراست آن ندارند بلکه متنفر هستند.

تازیکی تصریح کرد: ما به عنوان متولی کسب و کارها نتوانستیم مردم را با خود همراه کنیم بسیاری از کسب و کارها باید گروهی عمل کنند وگرنه نمی توانند به تنهایی از پس کارهای خود بربیایند که این یک نوع تحرک بخشی به حوزه اجتماع برای حل یک مسئله و یک نوآوری اجتماعی است. عامل اصلی توسعه روستایی، خود مردم هستند و در بقیه حوزه‌ها نیز همین است اگر نتوانیم مردم را به نحوی در حوزه کارآفرینی دخیل کنیم که منفعت جمعی ایجاد شود درگیر آن کار نخواهند شد.