نگاهی به پشت پرده فیلم‌های قاچاق

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو - زهرا قربانی رضوان؛ یکی از تاریک‌ترین سال‌های سینمای ایران از حیث قاچاق و انتشار غیر قانونی فیلم‌های سینمایی می‌توان به دهه 80 اشاره کرد. شبکه‌ای که گا‌ها همزمان با اکران نسخه پرده‌ای در سینماها، روی سی دی کپی و در کوچه و خیابان‌ها عرضه می‌شدند. درست زمانی که در فاصله کمتر از یک روز 3 فیلم سینمایی «خانه پدری» «قصر شیرین» و «شبی که ماه کامل شد» به صورت غیرقانونی در دسترس مخاطبان قرار گرفت. به موازات این اتفاق در دهه 90 نزدیک به 7 فیلم سینمایی پیش از آنکه به اکران برسند راهی شبکه‌های مجازی شدند.

کیفیت فیلم‌های لو رفته به قدری بالا است که این شائبه ایجاد می‌شود آیا میتوان گفت این فیلم‌ها قاچاق یا لو رفته، یا خواست افرادی است که از قضا منافعشان در این دست توزیع آثار است. این فرضیه زمانی قدرت می‌گیرد که در یک سال گذشته به طرز چشمگیری تعداد زیادی از فیلم‌ها بدون اجازه اکران، روانه کانال‌های مجازی شدند و در دسترس مخاطبان قرار گرفتند؛ این نشاندهنده آن است که وضعیت تحت کنترل نیست و در این اوضاع نابسامان سینما باید با حساسیت بیشتری پیش رفت.

در این میان پس از لو رفتن تعداد زیادی از فیلم‌ها آن هم در عرض یک هفته تنها گزینه برای جلوگیری از ضرر اقتصادی تهیه کنندگان و حمایت از عوامل فیلم این پیشنهاد ارائه شد که شرایطی فراهم گردد تا فیلم‌ها هرچه سریع‌تر به اکران برسند و یا در پلتفرم‌ها بصورت اکرام آنلاین به نمایش در بیایند.

عدم مدیریت و نگاه دقیق و حساس به بحث تولید و پخش آثار سینمایی متاسفانه سبب آشفتگی‌هایی شد که سرانجام آن ختم به لو رفتن آثار و قاچاق آن در سایت‌ها و شبکه‌های مجازی شد. اکنون ارزش گذاری آثار فرهنگی و هنری در وهله اول به گیشه و فروش فیلم گره خورده است و جنبه اقتصادی نسبت به بعد فرهنگی قالب شده است. در راستای همین امر بعد کمی بر کیفی برتری یافتند. باتوجه به شرایط کنونی نمی‌توان منکر ابعاد اقتصادی و سرمایه در هر قالب فرهنگی شد، اما محدود شدن تنها به همین مولفه سرانجامی جز روبه رو شدن با افت کیفیت و رسیدن به سود کلان و دیده شدن به هر قیمت را در پی خواهد داشت.

پرداخت ریشه‌ای به مسئله قاچاق فیلم جز آن دسته از مسائلی است که اگر توجه جدی به آن داشته باشیم جدا از مسئله جرم و مباحث قانونی اکنون سود و منافع بسیاری بر سر راه افرادی که قاچاق را انجام می‌دهند دارد. این گمان زمانی قوت می‌گیرد که کیفیت فیلم‌ها آنچنان بالا است که دیگر نمی‌توان نام قاچاق بر روی آن گذاشت بلکه افرادی بصورت کاملا مشتاقانه دست به این کار می‌زنند. پس استفاده از لفظ قاچاق درست نیست.

این اتفاق بصورت عجیبی برای فیلم «جنگ جهانی سوم» ساخته هومن سیدی رخ داد و فیلم در کیفیت‌های مختلف سر از فضای مجازی درآورد. این فیلم تنها در چند جشنواره بین المللی حضور داشت آن هم با زیرنویس انگلیسی که روی نسخه اصلی قرار گرفته شده بود و در داخل کشور هم تا آن زمان تکران نشده بود.

در سال‌های گذشته قربانیان اصلی فیلم‌های قاچاق شده آثاری بودند که در گیشه فروش نسبتا خوبی داشتند و یا فیلم در صف اکران قرار می‌گرفت و احتمال موفقیت در گیشه را به همراه داشت. شروع گسترده این اتفاق به دهه 80 باز می‌گردد که فیلم‌ها از روی پرده سینما ضبط می‌شدند و در قالب سی دی و دی وی دی روانه بازار می‌شدند. طبیتا در آن برهه تهیه کنندگان و سرمایه گذاران با ضرر و زیان مالی چشمگیری روبه رو می‌شدند و دست به اعتراض می‌زدند و در مواقعی برای فیلم خود مجلس ترحیم هم برگزار می‌کردند، اما اکنون کمتر با اعتراض سازندگان آثار رو به رو هستیم و این امر تعجب برانگیز است.

اواخر اسفند سال گذشته درست در 6 ماه، 6 فیلم شاخص سینمایی بصورت غیرقانونی در کانال‌های شبکه اجتماعی منتشر شدند. نکته جالب ماجرا زمانی رخ داد که کارگردان یکی از همین فیلم‌های لو رفته مخاطبان را دعوت به تماشای نسخه غیر قانونی فیلم خود کرد. «برادران لیلا» ساخته سعید روستایی پس از آنکه حقوق پخش فیلم خود را به یکی از پلتفرم‌های بین المللی واگذار کرد بلافاصله پس از اکران در خارج از کشور، بصورت گسترده در اختیار مخاطبان شبکه‌های مجازی قرار گرفت. یکی از عواملی که باعث شد کاگردان خود دعوت به تماشای نسخه قاچاق فیلم خود کند اعمال نکاتی بود که باید سکانس‌هایی از فیلم سانسور و یا اصلاح می‌شد «تفریق» ساخته مانی حقیقی که جزو 5 فیلم منتخب برای نمایندگی سینمای ایران در اسکار بود نیز در میان این آشفتگی قاچاق شد. فیلمی که پروانه آن صادر شده بود و هیچ مشکلی از نظر محتوا و ساختار متوجه آن نمی‌شد. تنها چند روز پس از «تفریق» فیلم دیگری روانه کانال‌های مجازی شد؛ «بی رویا» ساخته آرین وزیر دفتری.

احتمال پخش نسخه قاچاق فیلم‌ها از جایی قوت می‌گیرد که ارسال فیلم‌ها به جشنواره‌های خارجی با توجه به رعایت کردن تمامی مسائل امنیتی و حفاظتی آن‌ها را در معرض این مشکل قرار می‌دهد. عوامل فیلم «بی رویا» تصمیم گرفتند که هرچه سریع‌تر حق پخش فیلم خود را به پلتفرم‌های خارجی واگذار کنند و از پخش اکران عمومی صرف نظر کردند. این فرضیه ارتباط حضور افرادی که سود و منفعتشان در قاچاق فیلم‌ها است زمانی کمرنگ‌تر شد و جای خود را به فرضیه دیگری داد که درست چند ساعت بعد فیلم سینمایی «ارادتمند؛ نازنین؛ بهار و تینا» پخش شد. این فیلم با چالش‌هایی در اکران همراه بود به طوری که کارگردان در یک حرکت اعتراضی قصد منتشر کردن فیلم در فضای مجازی را داشتکه با مقاومت تهیه کننده اثر روبه رو شد. حالا این فرضیه رخ می‌دهد که این امر عمدی بوده یا علت دیگری پشت پرده داستان قاچاق آثار سینمایی است.

حال باید دید این زنجیره تا کجا ادامه خواهد داشت و در آینده باید منتظر اتفاقات پیشرو بود. اکنون چالش‌های بییاری بر سر راه فیلمسازان قرار گرفته است و این نمونه نیز نیازمند نظارت جدی‌تر دارد تا منشا اصلی نشر فیلم‌های سینمایی مشخص شود. اکنون باتوجه به بررسی‌های انجام شده عواملی متعدد در نشر آثار دخیل هستند که پیشتر به آن اشاره شد، اما مهم‌ترین علت را میتوان ارسال فیلم‌ها به دفاتر جشنواره‌های خارجی دانست. اکنون برای بالا رفتن بنیه بدنه این سینما باید سیاستگذاری‌های شفاف و اصولی و هدفمندی صورت گیرد.