هزار راه نرفته میان صنعت و دانشگاه

وزارت علوم برای حل این مشکل پیشنهادهایی داده و ما هم نظر بخش صنعت را جویا شده ایم

اگرچه طی دوسال گذشته، میزان قراردادهای اجرایی شده بین صنایع و دانشگاه‌های کشور، رشد 67 درصدی داشته و این حرکت امیدبخش شتاب گرفته است، اما با توجه به ظرفیت گسترده علمی و صنایع متعدد نیازمند فعالیت های پژوهشی، دوستی صنعت و دانشگاه باید بسیار قوی‌تر از آن چه هست، باشد.

دستاوردهای مهم یک دوستی

همه می دانیم دوستی جامعه، دولت و صنعت با دانشگاه‌ها و مراکز علمی، مهم و حیاتی است؛ چراکه می‌تواند بسیاری از مشکلات و چالش‌های ما را در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی حل کند. دلیل این ادعا هم با بررسی گزارش اخیر وزارت علوم و تبیین نتایج و اثربخشی اقدامات دانشگاه‌ها روشن می‌شود:

* دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر؛ شناسایی منابع آلودگی و راه‌های جلوگیری از انتشار آلودگی خاک‌های آلوده پالایشگاه آبادان

* دانشگاه علم و صنعت؛ برنامه ریزی برای ایجاد پهنه نوآوری به مساحت بیش از 50 هکتار برای استقرار 700 شرکت دانش بنیان

* دانشگاه علم و فرهنگ؛ راه اندازی هسته‌های دانشجویی برای توسعه کارآفرینی

* دانشگاه بجنورد؛ طراحی و ساخت دستگاه اندازه‌گیری نشت طبیعی برحسب دبی جرمی

* دانشگاه علامه طباطبایی؛ مشارکت در بهبود وضعیت اجتماعی و اقتصادی کشور با ارائه گزارش‌های علمی مشورتی به هیئت دولت

* دانشگاه امیرکبیر؛ تدوین دانش فنی تولید سیال تکمیل چاه‌های نفت و گاز

* دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی؛ شناسایی و دسته بندی چالش‌های ارزیابی استحکام لرزه‌ای و مقاوم سازی ساختمان‌های مهندسی‌ساز فلزی و بتنی

* پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی؛ تدوین دانش فنی برای بومی‌سازی مواد اولیه یا قطعات پلیمری وارداتی مورد نیاز برای جلوگیری از خروج سالانه 6 /4 میلیون دلار ارز

* دانشگاه شیراز؛ همکاری در حوزه فناوری زیستی هوش مصنوعی و داروشناسی

2 رشد خوب در 2 سال اخیر

حالا وضعیت قراردادهای صنعت و دانشگاه طی سال‌های اخیر را بررسی می‌کنیم؛ آن هم بر اساس داده‌هایی که دفتر ارتباط با جامعه و صنعت وزارت علوم منتشر کرده است.

بر اساس این گزارش، تعداد قراردادهای خاتمه یافته بین صنعت و دانشگاه، از 1701 قرارداد در سال 99 به 1931 قرارداد در سال 1400 و 2837 قرارداد در سال 1401 رسیده است.

این یعنی رشد 67 درصدی تعداد قراردادهای امسال نسبت به 99 و رشد 47 درصدی نسبت به 1400.

آمارهای مربوط به قراردادهای درحال اجرا نیز این گونه است: تعداد قراردادهای درحال اجرا در سال 1401 به عدد 10 هزار و 835 رسیده که نسبت به سال‌های 1400 (8710 قرارداد) و 1399 (8427 قرارداد) رشد داشته است.

ارزش مالی قراردادها

این گزارش وزارت علوم، اطلاعات کاملی هم درباره مبالغ قراردادها دارد: مجموع مبلغ قراردادهای درحال اجرا در سال جاری، 4704 میلیارد تومان است که نسبت به سال گذشته، از نظر ریالی 51 درصد رشد داشته است؛ یعنی افزایش 2 برابری که البته به فاکتورهایی مثل تورم و افزایش قیمت‌ها نیز مرتبط است.

با وجود این، مقایسه آن با عدد 134 هزار میلیارد تومانی مربوط به سال 1393 یا 273 هزار میلیارد تومانی سال 98، نشان می‌دهد که رشد صورت گرفته ارزشمند است و نشان‌دهنده امیدبخش بودن روند.

دور شدن دولتی ها از دانشگاه؟

اما بخشی از این گزارش که به بررسی تعداد تفاهم‌نامه‌های منعقد شده بین دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی با دستگاه های اجرایی مربوط می‌شود، از کاهش 28 درصدی تعداد آن در سال 1401 حکایت دارد که سبب شده است این تفاهم‌نامه‌ها از 1125 مورد در سال گذشته به 811 مورد در سال جاری برسد.

این یعنی در کنار صنعت و جامعه، دولت هم باید در مقام اجرا، همراه‌تر و همگام‌تر با دانشگاه باشد؛ موضوعی که در شرایط امروز کشور بیشتر از همیشه برای عبور از مشکلات با اتکا به روش‌های علمی و پژوهشی به آن نیاز داریم.

دکتر پیمان صالحی معاون پژوهشی وزارت علوم هم با اشاره به آمارهای این گزارش، معتقد است که «علی‌رغم تحولات صورت گرفته در حوزه ارتباط جامعه و صنعت با دانشگاه، آمارها همچنان از کم بودن تعداد قراردادهای کلان دانشگاه‌ها با وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی به نسبت دانشجویان و اعضای هیئت علمی دانشگاه حکایت دارد و معنایش این است که هنوز هم از ظرفیت دانشگاه‌ها به خوبی استفاده نشده است».

این استدلال دکتر صالحی از آن ناشی می‌شود که گزارش وزارت علوم نشان می‌دهد، نسبت تعداد قراردادهای منعقد شده به تعداد اعضای هیئت علمی، دانشجویان و پایان‌نامه‌ها بسیار پایین است.

6 پیشنهاد وزارت علوم

وزارت علوم، برای کمک به حل این مشکل و استفاده بیشتر از ظرفیت دانشگاهیان هم اقداماتی را در دستورکار خود گذاشته است، از جمله: «سامان‌دهی مناسب روال بررسی، تصویب و اجرای قراردادهای ارتباط با جامعه و صنعت»، «تدوین و اجرای روش‌های مناسب حمایتی و پشتیبانی از مجریان قراردادها»، «پایش و کنترل کمی و کیفی و زمان‌بندی قراردادهای ارتباط با جامعه و صنعت»، «توسعه همکاری‌ها با دستگاه‌های اجرایی و به اجرا گذاشتن برنامه‌های بلندمدت و کلان تحقیقاتی»، «تشویق و ترغیب ایجاد هسته‌های پژوهش و فناوری توسط اعضای هیئت علمی برای بهبود کارهای تیمی و اجرایی پروژه‌های بزرگ» و همچنین «لحاظ کردن امتیازات ویژه برای فعالیت‌های اعضای هیئت علمی که به رفع مشکلات صنعتی و اقتصادی کشور کمک کنند».

پیشنهاد صنعتگران چیست؟

از سال 1381، در کنار خانه صنعت، معدن و تجارت ایران، خانه‌ای نو به نام «خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران» هم تاسیس شده و آغاز به کار کرده است؛ با این رویکرد مهم که صنعت ما با روحیه جستوجوگر و پژوهشگر جوانان، جوان شود و ارتباط بهتری با مراکز علمی و پژوهشی داشته باشد.

«رضا امیدوار تجریشی» که مسئولیت دبیر کلی هیئت امنای این خانه را برعهده دارد، در گفت‌وگو با خراسان درباره چالش ارتباطی صنعت و دانشگاه می‌گوید: سال‌هاست به ضرورت این ارتباط اشاره و اقدامات خوبی هم انجام شده است اما همچنان با وضعیت مطلوب فاصله داریم.

او دلیل اصلی این مسئله را دوربودن فضای دانشگاه از صنعت و بی‌اعتمادی صنعت به دانشگاه می‌داند و تصریح می‌کند: راه حل این مسئله کاملا مشخص است؛ باید استادان دانشگاهی حضور موثرتر و جدی‌تری در فضای صنعت داشته باشند، در نمایشگاه مرتبط و به‌روز جهانی شرکت کنند، برخی کلاس‌های درسی در واحدهای صنعتی برگزار شود و حتی در هر ترم دانشگاه در کنار آموزش دروس مرسوم، یک مسئله روز صنعت کشور تعیین و برای حل آن چاره‌اندیشی علمی شود.

او می‌افزاید: صنعت ما برای افزایش اعتماد به دانشگاه نیازمند مشاهده کاربردی شدن پژوهش‌هاست، مثلا یک صنعتگر اگر به طور دقیق بداند که منظور از دانش بنیان شدن حوزه تخصصی خود چیست و چه مزیت‌هایی برایش ایجاد می‌کند، حتما به ارتباط با دانشگاه ترغیب خواهد شد. به گفته او، دولت هم باید مشوق‌هایی مانند معافیت مالیاتی را برای صنایع همکار با دانشگاه‌ها تقویت کند.