همه بازیگرانی که «امیرکبیر» شدند

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، بیش از صد و شصت سال پیش در چنین روزی یکی از مردان نام‌آور تاریخ ایران، بر اثر توطئه بیگانگان کشته شد و دوره درخشانی که با صدارت او آغاز شده بود، رو به افول و خاموشی گذاشت. قتل میرزا تقی‌خان امیرکبیر بی‌گمان ضربه‌ای بر پیکر تاریخ ایران بود. امیرکبیر پس از برکناری خود به کاشان تبعید شد و سرانجام به خاطر توطئه درباریان، شاه حکم قتل وی را امضا کرد و به این ترتیب وی در 20 دی سال 1230 در حمام فین کاشان به قتل رسید و پیکرش در کربلای معلی به خاک سپرده شد.

این روزها مخاطبان در سریال «جیران» حسن فتحی با این موضوع بیشتر آشنا می‌شوند و پیش‌تر در کارهای خوبی که سینما و تلویزیون از خودش به جای گذاشت. اما در این میان لباسِ امیرکبیر بود که به تنِ چند بازیگر رفت و برخی از هنرمندان هم دوست داشتند این نقش را بازی کنند اما نشد.

مجموعه تلویزیونی «سلطان صاحبقران» ساخته زنده یاد علی حاتمی را می‌توان نخستین سریالی دانست که سعی کرد یادآور تلاش‌های امیرکبیر برای آبادی این سرزمین باشد؛ این مجموعه در سال 1354 ساخته و آبان‌ماه همان سال از تلویزیون پخش شد. در این اثر، سعید نیک‌پور نقش میرزا رضا کرمانی را بازی کرد؛ هنرمندی که سال‌های بعد خودش نقش امیرکبیر را بازی و سریال را کارگردانی کرد.

از میان مجموعه‌های تلویزیونی که نام امیرکبیر را بار دیگر بر سر زبان‌ها انداخت، می‌توان گفت که امیرکبیر مشهورترین و ماندگارترین این آثار است؛ این مجموعه تلویزیونی به کارگردانی سعید نیک‌پور در سال‌های آغازین دهه 60 تولید شد و نیک‌پور خود ایفای نقش امیرکبیر را برعهده گرفت.

امیرکبیر یکی از سریال‌های محبوب دهه 60 تلویزیون در گونه آثار تاریخی است که فیلمنامه آن را پرویز زاهدی نوشت و با گذشت 27 سال از پخش آن هنوز هم در شبکه‌های تلویزیونی برون مرزی و استانی صداوسیما باز پخش می‌شود. در این مجموعه که در سال 1364 از تلویزیون پخش شد، بازیگران به نام تئاتر و سینما از جمله ایرج راد در نقش ناصرالدین شاه، محمد مطیع در نقش میرزاآقاخان نوری به ایفای نقش پرداختند؛ عبدالله اسکندری نیز گریم بازیگران این سریال را برعهده داشت و کامبیر روشن‌روان سازنده موسیقی آن بود.

از ماندگارترین دیالوگ‌های این سریال که هنوز در خاطره بسیاری از ایرانیان به جای مانده است، صحنه‌ای است که مرحوم «محمد مطیع» ایفاگر نقش میرزا آقاخان نوری حکم قتل امیرکبیر را از ناصرالدین‌شاه می‌گیرد و با شعف و در حالی که حکم را بالا گرفته است، می‌گوید: "گرفتم... حکم را گرفتم".

محمدرضا ورزی چند صباحِ دیگر، نسخه امروزی‌تری از تاریخ خصوصاً روایت زندگی امیرکبیر پیش‌روی مخاطب گذاشت. این مجموعه روایتگر زندگی پنج تن از پادشاهان قاجار است که در مجموع هفتاد سال بر ایران حکومت کردند. تولید «سال‌های مشروط» از خرداد 1388 آغاز شد و در زمستان همان سال به پخش رسید؛ این مجموعه ایرج راد بار دیگر در نقش ناصرالدین شاه قاجار در تلویزیون ظاهر شد و محمد صادقی ایفای نقش امیرکبیر را برعهده گرفت ضمن آنکه محمد مطیع در نقش اتابک بازی کرد.

«سال‌های مشروطه» به ویژه در زمینه نگارش فیلمنامه و دیالوگ بازیگران از نگاه منتقدان مصون نماند و آنان بر این باور بودند که گفت‌و‌گوهای محاوره‌ای میان شخصیت‌ها آن هم برای یک سریال تاریخی، به آن لطمه زده است. ورزی در این سریال بیشتر به ابعاد سیاسی شخصیت امیرکبیر پرداخته است. گفته می‌شود دیالوگ‌های این مجموعه هم بعد از پخش مورد انتقاد قرار گرفت.

اما یک امیرکبیر دیگر هم باقی می‌ماند؛ ناصرالدین شاه آکتور سینما. داریوش ارجمند در این فیلم هرچند با هیبت امیرکبیر در یک سکانس ظاهر شد، اما امیرکبیری شد که در همان یک سکانس هم دیده شد و به زعم برخی منتقدان بازی خوب، روان و تکان‌دهنده‌ای داشت.

در این میان برخی هم دوست داشتند نقش امیرکبیر را بازی کنند اما نشد. حمید مظفری نام آشنایی که علاوه بر «پهلوانان نمی‌میرند» (1376)، در مجموعه‌هایی چون «فردا دیر است» (1377-1376)، «مختارنامه» (1388) و «چه کسی به سرهنگ شلیک کرد» (1384) و تله‌فیلم‌ها و تله‌تئاترهایی همچون «تهیدستان»، «تله موش»، «معمای یک قتل»، «صبح سبز»، «طعم باران» و «ترم زمستانی» به نقش‌آفرینی پرداخته است. او در گفت‌وگویی درباره نقش «امیرکبیر» که به او پیشنهاد اما به سرانجام نرسید صحبت کرد.

او در خصوص شخصیت‌هایی که مورد علاقه‌اش است و می‌خواست آن‌ها را بازی کند و به هر دلیلی نشده به خبرنگار تسنیم گفت: زمانی که سریال "امیرکبیر" را می‌ساختند هادی مرزبان به اداره تئاتر آمد و به من گفت حمید قرار است در این سریال، نقش امیرکبیر را بازی کنی! منتظر باش هفته بعد خبرت می‌کنیم؛ هنوز هفته بعد نیامده است! دلم می‌خواست این نقش را بازی کنم و این فرصت به هر طریقی داده نشد. البته نقش‌های دیگری هم بود مثل ملاصدرا و میرداماد پیش آمد.

مظفری خاطرنشان کرد: آقای حسن فتحی بزرگ‌، طبقِ روال، فیلمنامه‌های خود را برایم می‌فرستادند تا ما هم گامی هرچند کوچک در بهبود آن برداریم، در سریال "روشن‌تر از خاموشی"، فیلمنامه را به من دادند، قهرمان داستان ملاصدرای شیرازی بود. این شخص چهار مقطع زندگی داشت؛ نوجوانی، جوانی، میانسالی و پختگی. به ایشان گفتم: از میانسالی به بعد را به من بسپار که‌خب، به دلخواه خودشان عمل کردند. لهجه شیرازی تقلیدکردن غیرممکن است و این را گوشزد کردم، باز هم نشد. البته نقش میرداماد را به من پیشنهاد کردند که نپذیرفتم و استادم علی نصیریان این نقش را ایفا کردند.