پاردایم قانونی حکومت‌ها برای اعمال زور

پنجمین چاپ کتاب «وضعیت استثنایی» اثر جورجو آگامبن، اندیشمند مشهور ایتالیایی و ترجمه پویا ایمانی توسط نشر نی منتشر شد.

به گزارش خبرنگار مهر، پنجمین چاپ کتاب «وضعیت استثنایی» اثر جورجو آگامبن، اندیشمند مشهور ایتالیایی با ترجمه پویا ایمانی در 176 صفحه و بهای 78 هزار تومان منتشر شد. چهارمین چاپ این کتاب در سال 1399 با شمارگان 300 نسخه، 176 صفحه و بهای 28 هزار تومان منتشر شده بود. چاپ نخست این کتاب در سال 1395 با شمارگان هزار نسخه و بهای 14 هزار تومان در دسترس مخاطبان قرار گرفت. آگامبن خود بر این ترجمه مقدمه‌ای نوشته است. ویراستار این کتاب نیز افشین جهاندیده، مترجم عمده آثار میشل فوکو به فارسی است.

«وضعیت استثنایی» دومین مجلد از مجموعه هوموساکرِ آگامبن است که انتشار آن در سال 1995 با کتاب «هوموساکر: قدرت حاکم و حیات برهنه» آغاز شد. «وضعیت استثنایی» نیز برای نخستین بار در زبان اصلی در سال 2003 به چاپ رسید. در ادامه این مجموعه نیز کتاب‌هایی چون «باقیمانده‌های آشویتس»، «ملکوت و جلال»، «آیین مقدس زبان»، «والاترین فقر»، «کار خدا: دیرینه شناسی تکلیف» و «کاربرد بدن‌ها» منتشر شدند.

کتاب 6 بخش دارد که عناوین آن به ترتیب عبارتند از: «وضعیت استثنایی به مثابه پارادایم حکومت»، «زورِ - قانون»، «یوستیتیوم»، «نبر غولان بر سر خلا»، «عید، عزا، آنومی» و «آکتوریتاس و پوتستاس».

در فلسفه‌های سیاسی معاصر «وضعیت استثنایی» را برای نخستین بار کارل اشمیت، نظریه‌پرداز معروف نازی‌ها در نظریه قانون خود در کتاب «الهیات سیاسی» به کار برده بود. اشمیت در این نظریه ثابت کرد که حاکم جامعه در وضعیت استثنایی به نام منافع همگانی و حفظ اجتماع پا را فراتر از قانون گذاشته و درباره آن وضعیت استثنایی با وضعیت اضطراری خاص تصمیم می‌گیرد و کلاً سیاست نیز چیزی نیست جر تصمیم گیری‌های حاکم در وضعیت استثنایی. البته اشمیت این نظریه را در جایگاه نظریه‌پرداز و فیلسوف سیاسی نازی‌ها و مشاور حقوقی شخص هیتلر، وضع کرده بود.

اما آگامبن در فصل نخست کتاب از وضعیت استثنایی به مثابه پارادایم حکومت بحث مهمی را درباره یک قانون وضع شده در زمان جرج دبیلیو بوش را پیش می‌کشد. حدود یک ماه پس از حمله القاعده به برج‌های تجارت جهانی، کنگره آمریکا لایحه میهن پرستی را تصویب کرد که به امضای جرج بوش رئیس جمهور وقت نیز رسید که طبق آن نه فقط یک سری تغییراتی در قوانین داخلی آمریکا به وقوع می‌پیوست، بلکه قوانین مهاجرت و تابعیت آمریکا برای خارجیان نیز بسیار سخت‌تر می‌شد. آگامبن در این فصل این لایحه و سوابق مشابه آن را در قوانین رژیم نازی و حقوق عمومی فرانسه به بحث می‌گذارد. او از وضعیت سیاسی و حقوقی موجود در ایالات متحده پس از یازده سپتامبر استفاده می‌کند تا نشان دهد چگونه دمکراسی‌ها به دست خود به وضعیت استثنایی و تعلیق قانون دامن زدند. آگامبن در دومین فصل این کتاب بازگشتی می‌کند به دو کتاب معروف اشمیت «دیکتاتوری» و «الاهیات سیاسی» و مفاهیم وضعیت استثنایی، دیکتاتوری و شکل گیری آن، و نقش دمکراسی‌ها در شکل دهی به دو وضعیت نامبرده را واکاوی می‌کند. این مقاله بیشتر بازخوانیِ دو کتاب نامبرده اشمیت است.

اما کار مهم آگامبن در این کتاب شرح و بسط معنای «وضعیت استثنایی» با بهره‌گیری از مفهوم هوموساکر است. او این معنا را به نحوی ارائه کرد که بدل به پارادایمی برای تفسیر و تحلیل امر سیاسی و کنش‌های سیاسی حکومت‌ها شد. آگامبن شرح می‌دهد که هوموساکر مفهومی متعلق به روم باستان است و به کسی اطلاق می‌شد که عمل ناشایستی را مرتکب شده و یکی از تابوهای جامعه را زیر پا گذاشته است و به همین دلیل از تمام حقوق شهروندی و انسانی خود محروم شده است. به این ترتیب هوموساکر یک اصطلاح حقوقی است که در علم اخلاق هم کاربرد دارد. محروم شدن از حقوق انسانی و شهروندی باعث مباح شدن خون هوموساکر هم می‌شد و دیگر شهروندان می‌توانستند بدون آنکه مسئولیتی گردنشان باشد هوموساکر را بکشند. در این حالت هوموساکر از مقام انسانیت ساقط شده و هیچ قانونی نمی‌تواند از کرامت و حتی حق حیات او دفاع کند.

بنابراین هوموساکر کسی است که طبقه‌بندی‌ها و اصول را زیرپا گذاشته و مرزبندی‌های آن را به هم ریخته است و دستور فقهی بر تعذیرش است و قتل و تعذیر او به مثابه توجه دوباره به اخلاق یا بازگشت اخلاق و بازگشت قانون و فرامین دینی به جامعه است. بنابراین هوموساکر را می‌توان قربانی نامقدسی برای حفظ ارزش‌ها دانست. آگامبن در اصل این وضعیت را که هوموساکر از همه حقوق خود معلق می‌شود تا به قتل و تعذیر برسد، «وضعیت استثنایی» می‌نامد. زندگی در «وضعیت استثنایی» یک زندگی برهنه‌ای است که هر لحظه امکان قطع شدن آن وجود دارد.