پایش روند بیابان زایی با فناوری فضایی سنجش از دور

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری تسنیم، ایران کشوری است که به‌دلیل قرار گرفتن در کمربند خشک کره‌زمین، بخش عمده ای از مساحت آن مستعد بیابان‌زایی است که در سال های اخیر تغییرات اقلیمی و فعالیت های انسانی از جمله عدم تامین حق آبه تالاب ها و به دنبال آن افزایش کانون های گرد و غبار در کشور، سد سازی ها، تخریب جنگل ها، فرسایش خاک و بسیاری از موارد دیگر، پدیده خشکیدگی زمین را تشدید کرده است.

بیابان زایی که پاسخ طبیعت به شرایط زیست‌بوم هر منطقه است در بسیاری از مناطق ایران در حال گسترش بوده و دو معیار آن می‌تواند افزایش شدید نرخ فرونشست و فرسایش شدید خاک باشد.

کم هزینه‌ترین و مؤثرترین راه برای شناسایی مناطق مستعد بیابان‌زایی و ایجاد راهکار‌هایی جهت پیشگیری و کاهش سرعت آن در ایران، استفاده از فناوری سنجش از دور و داده‌های ماهواره‌ای است که به دلیل ویژگی‌های منحصر بفرد آن، می‌تواند نقش بسیار کلیدی در مطالعات روند بیابان زایی داشته باشد. از مهمترین منابع اطلاعاتی جهت پایش این پدیده استفاده از شاخص‌های پوشش گیاهی (NDVI-EVI-SAVI-WDVI-MSAVI) جهت نظارت بر تغییرات پوشش گیاهی منطقه، تغییر کاربری اراضی، فرسایش خاک، دمای سطح زمین، میزان رطوبت خاک و در نهایت تهیه نقشه میزان آسیب‌پذیری مناطق مختلف در برابر پدیده بیابان زایی و پیش‌بینی مناطق پر ریسک است. برای نمونه برخی از نقاط ایران که در معرض بیابان‌زایی هستند را می‌توان بصورت بصری بر روی تصاویر ماهواره‌ای مشاهده کرد.

مناطق واقع در شرق استان اصفهان

توسعه سریع شهر‌ها و روستا‌های استان اصفهان، کم آبی و کاهش بارش‌ها و تغییر کاربری اراضی و تبدیل آن‌ها به مناطق مسکونی و بسیاری از موارد دیگر، سبب کاهش توان اکولوژیکی و بیولوژیکی زمین در این استان شده است. همانطور که در تصاویر ماهواره‌ای قابل مشاهده است، مناطقی واقع در شرق و جنوب شرقی استان اصفهان (به رنگ سفید) که با روند کاهش پوشش گیاهی مواجه بوده، بیشتر در معرض بیابان‌زایی قرار گرفته و به تدریج این نواحی به کانون گرد و غبار تبدیل شده که مهاجرت ساکنین همجوار آن را به دنبال داشته است.

شکل -1: تصویر ماهواره‌ای سنتینل -2 با توان تفکیک مکانی 10 متر مربوط به سال (1403) از استان اصفهان

دشت یزد اردکان

این دشت با بارش‌های اندک و نامنظم و نوسان دمایی، فقر پوشش گیاهی، تراکم بالای جمعیت شهری و روستایی، برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی، تغییرات کاربری غیر اصولی و فعالیت‌های صنعتی و معدنی و... در معرض بیابان‌زایی و تخریب زمین است. با به‌کارگیری تصاویر ماهواره‌ای از این منطقه، پایش تغییرات کاربری اراضی در بازه‌های زمانی متفاوت، وضعیت خاک، تلفیق عوامل طبیعی و عوامل مخرب انسانی و...، می‌توان روند گسترش بیابان‌زایی این منطقه را ارزیابی کرد.

شکل -2: تصویر ماهواره‌ای سنتینل -2 با توان تفکیک مکانی 10 متر مربوط به سال (1403) از دشت یزد - اردکان

روستا‌های دشت کویر از جمله روستای مصر، فرحزاد و امیرآباد

این سه روستای بسیار کوچک از توابع شهرستان خور و بیابانک در استان اصفهان هستند که در یک خط شمالی جنوبی به طول حدود 6 کیلومتر به دنبال هم کشیده شده‌اند. همانطور که در تصویر ماهواره‌ای قابل مشاهده است، به علت همجواری با تپه‌های ماسه‌ای، در معرض توفان‌های شن و ماسه، باد‌های گرم مناطق کویری و... هستند و سال‌های مدید است که با این داغباد‌ها و شنباد‌ها مقابله می‌کنند.

شکل -3: تصویر ماهواره‌ای سنتینل -2 با توان تفکیک مکانی 10 متر مربوط به سال (1403) از مناطق روستایی فرحزاد، مصر و امیرآباد در استان اصفهان