پنج‌ضلعی اعتراضات درایران | برداشت‌های متفاوت از فضای کشور
بابک نگاهداری رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس درسخنانی عوامل موثر بر اعتراضات اخیر در کشور را برشمرد و ریشه اصلی وقایع اخیر را در ایجاد احساس نارضایتی میان مردم دانست.
نگاهداری این احساس نارضایتی را چند‌بُعدی و در پنج حوزه موضوعی اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، زیست محیطی و بین‌المللی دسته‌بندی کرد. وی افزود: در حوزه اقتصادی ما از سال 1390 تا به امروز وضعیت خوبی نداشته ایم و این واقعیتی است که تمام شاخص های اقتصادی، اعم از کمی و کیفی، آن را نشان می‌دهد. طی 11 سال، به جمعیت فقرا اضافه شد. ضمن آنکه شکاف فقر نیز مستمرا افزایش یافته به نحوی که در سال 1400 به بالاترین مقدار خود از سال 1390 به بعد رسیده است. یعنی نه تنها افراد بیشتری به زیر خط فقر رفته اند بلکه فاصله فقرا با خط فقر نیز بیشتر شده است. گمان نکنید که این موضوع صرفا باعث نارضایتی در بین فقرا و طبقه متوسط می‌شود. به هر حال طبقات بالا، حتی اگر در این وضعیت به صورت شخصی ارتقا پیدا کنند؛ در جامعه ای زندگی می‌کنند که بدتر شدن وضعیت مردم را می بینند. بی شک چنین اتفاقی در طبقات بالا نیز احساس نارضایتی ایجاد می‌کند.
وی افزود: برخی می‌گویند کسانی که در خیابان حضور دارند با توجه به اینکه غالبا از طبقه متوسط هستند؛ مشکل اقتصادی ندارند و اصلا وضعیت اقتصادی برایشان مهم نیست. ابدا چنین نیست. این افراد حتی اگر امروز هم غم نان نداشته باشند؛ نسبت به آینده و اینکه وضعیت اقتصادی شان بهتر شود امیدوار نیستند. نگاهداری در ادامه یادآور شد: بر اساس افکارسنجی انجام شده در اردیبهشت 1401 در مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، متاسفانه امید مردم به بهبود اوضاع اقتصادی، افزایشی نبوده است. همچنین در حوزه مسکن، درصد افرادی که باور دارند قیمت خرید مسکن در سه ماه آینده افزایش خواهد یافت، با گذشت زمان به صورت قابل توجهی بیشتر شده است. این نسبت از 6/ 37 درصد در آبان 1400 و 41 درصد در بهمن 1400 با افزایشی چشمگیر به 5/ 55 درصد در اردیبهشت 1401 رسیده است.
تنها 10 درصد از کسانی که خود یا خانواده شان مالک منزل نیستند، به نحوی احتمال می‌دهند که در یک سال آینده مسکن جدید خریداری کنند. اعداد بسیار گویا هستند. وضعیت اقتصادی به سمتی پیش رفته است که وضعیت و چشم انداز از آینده مبهم است. رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس در تبیین نقش حوزه فرهنگی دراعتراضات، درباره موضوع حجاب گفت: حرکت در حوزه حجاب سه دهه است که در جامعه ایران به صورت لاینقطعی در حال حرکت و پیشروی بوده است. کارهای فرهنگی صورت گرفته نیز اصلا جوابگو و منطبق با وضعیت نبوده و نتایج خوبی نداشته اند. موضوع پیدایش سبک زندگی جدید در جامعه ایران که به مدد شبکه‌های مجازی، خصوصا اینستاگرام به وقوع پیوسته، یک موضوع مهم فرهنگی دیگر است. متاسفانه عملکرد دستگاه‌های فرهنگی کشور، متناسب با نیازها نبوده است.
وی درادامه از کم آبی، آلودگی هوا، ریزگردها و انقراض گونه‌ها به عنوان مسائل زیست محیطی که منجر به ایجاد احساس نارضایتی شده نام برد و گفت: درحوزه بین‌المللی موضوع برجام یکی از متغیرهای مهم در این زمینه است. فارغ از اینکه تاثیر واقعی برجام چقدر است؛ افکار عمومی نسبت به سرنوشت برجام حساس و دچار ابهام در به نتیجه رسیدن آن است، در نحوه اطلاع رسانی فرآیند مذاکرات و نتیجه آن برای اقتصاد و زندگی مردم اشکالات اساسی وجود دارد. نگاهداری با تاکید بر اینکه شنیدن اعتراضات و توان اصلاح رویه برای هر حکومتی نیاز است، تصریح کرد: هنر حکمرانی این است که با تمام بخش‌های جامعه در ارتباط باشد و اعتراضات و حتی اعتراض های خاموش تمام مردم را بشنود.
برداشت‌های متفاوت از فضای کشور
نگاهداری دربخش دیگری از سخنانش در تحلیل وقایع اخیر در کشور با بیان اینکه دو نگاه حاکم یا بهتر بگویم دو برداشت در فضای فعلی کشور وجود دارد، گفت: این دو برداشت شامل روایت اعتراضات همه گیر و روایت اغتشاشات خارجی است که هر دو رویکرد تلاش می‌کنند تا واقعیت را مطابق با برداشت خود، روایت کنند. وی افزود: روایت اعتراضات همه گیر، طوری القا می‌کند که گویی میلیون‌ها نفر در سراسر کشور در حال راهپیمایی و تظاهرات هستند و همه‌چیز بحرانی است. شایعات عجیب و غریبی را هم که در این فضا ساخته می‌شود، این روزها کم ندیده ایم.
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس ادامه داد: روایت اغتشاشات خارجی هم بنا بر انتساب تمام اتفاقات 40 روز اخیر به عناصر اطلاعاتی و امنیتی خارجی ساخته شده است. در این روایت هم شاکله اصلی این است که ما با یک پروژه خارجی مواجه هستیم و اگر تعداد اندکی از جوانان هم در این فضا وجود دارند به خاطر فریب خوردن است. وی براساس پژوهش‌های علمی مرکز پژوهش‌های مجلس، یادآور شد: نتایج این یافته‌ها به ما نشان می‌دهند که این دو برداشت را باید در کنار هم و در ارتباط با یکدیگر درک و فهم کرد، از طرفی کاملا آشکار و واضح است که وجود، نفوذ و تاثیر نیروهای خارجی و عوامل آموزش دیده آنها در وقایع اخیر کشور وجود عینی و واقعی دارد.
از طرف دیگر هم ما شاهد این هستیم کسانی که به خیابان ها می آیند و از آن مهم‌تر کسانی که در خانه‌ها و پشت گوشی هایشان با این اتفاقات همدلی می‌کنند؛ اعتراضاتی دارند. بنابراین هم اعتراضات و نارضایتی بخش‌هایی از مردم را داریم و هم اغتشاشاتی وجود دارد که کاملا با برنامه ریزی و طراحی دشمنان در حال اجرا است. به همین دلیل ما با وضعیت پیچیده مواجهیم نه ساده. پس ما هم با اعتراض مواجهیم هم اغتشاش.
ظهور اپوزیسیون جدید
وی در ادامه سخنانش دخالت خارجی در بروز ناآرامی ها در کشور را در سه سطح نرم و رسانه ای، دخالت خارجی و فعالیت ایرانیان خارج از کشور تقسیم‌بندی کرد و گفت: همه شاهد این هستیم که رسانه‌های فارسی زبان خارجی و ماهواره ای اعم از من وتو، بی بی سی، ایران اینترنشنال و تمام گروه‌های تلگرامی و اکانت های توییتری و اینستاگرامی، تمام توان خود را به میان آورده اند و در اعتراضات نقش ایفا می‌کنند. این تنها ادعای مسوولان نیست و تمام کارشناسان و پژوهشگران داخلی و خارجی درباره تاثیرات این رسانه‌ها متفق القول هستند.
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس دومین سطح دخالت خارجی را سطح سخت و فیزیکی و شامل ایجاد اغتشاشات خیابانی با استفاده از نیروهای آموزش دیده توصیف کرد و گفت: سطح سوم هم مربوط به فعالیت ایرانیان خارج از کشور است که در این دوره عامل جدیدی است که به موضوع اضافه شده است.
نگاهداری با بیان اینکه تظاهرات ایرانیان خارج از کشور موضوع تازه ای نیست درعین حال گفت که این تظاهرات، تفاوت هایی با قبل دارد که سابقا بدین صورت وجود نداشت. به گفته رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس، رسانه‌های فارسی زبان و حتی غیرفارسی زبان تمام تلاش خود را در این مدت کرده اند که به نحو بی سابقه ای تظاهرات ایرانیان خارج از کشور را برجسته و حتی بزرگ نمایی کنند. دلیل دیگر هم ظهور شخصیت‌های اپوزیسیون جدید است.
نگاهداری افزود: قبل از این اعتراضات، رهبران اپوزیسیون ایرانی خارج از کشور به دو دسته تقسیم می‌شدند؛ منافقین و بازماندگان رژیم پهلوی. این افراد، جایگاهی در افکار عمومی داخل ایران نداشتند و اصلا ارتباط عاطفی در جامعه ایران نمی‌توانستند برقرار سازند. اما چهره‌های جدیدی در جبهه اپوزیسیون خارج از کشور ظهور کرده اند.