پوتین چگونه مخالفانش را ساکت می‌کند؟

تیتر اصلی: 20 سال قساوت  (پوتین چگونه مخالفانش را ساکت می‌کند؟) منبع: گاردین نویسنده: پیوتر ساور تاریخ انتشار: 27 آگوست 2023 عصر ایران؛ مترجم: لیلا احمدی - از لباس زیرِ آغشته به نوویچوک و چای پولونیوم تا ترور مخالف با چکاندن ماشه، کشتار و حذف منتقدان و مبارزان هربار به شکلی متفاوت رخ داده است. داستان مخالفت هر چه که بوده، در خلال حکم رانیِ 23 ساله ولادیمیر پوتین، منتقدان کرملین، روزنامه‌نگاران و جاسوسان فراری به دلیل سرکشی و مخالفت با حکومت با رفتارهای بی‌رحمانه‌ای از این دست مواجه شده‌اند.

دو ماه پس از رهبریِ شورش علیه فرماندهان ارشدِ ارتش روسیه، اینک به نظر می‌رسد که سقوط مرگبار جت شخصیِ حامل یوگنی پریگوژین، رئیس گروه واگنر، روش نوینی را به لیست بلندبالای ترورهای کرملین افزوده است.

کرملین روز جمعه تاکید کرد این اتهام از اساس کذب است و ارتباطی با سقوط جت ندارد؛ بااین‌حال واضح است که خصومت طولانی مدتِ پریگوژین با ارتش و قیام مسلحانه‌ای که او در ماه ژوئن رهبری کرد، به دولت روسیه انگیزه زیادی برای انتقام‌جویی بخشیده است.

مرگ پریگوژین و سایر اعضای گروه مزدور ازجمله دیمیتری اوتکین - که از او با عنوان بنیان‌گذار یا سهام‌دارِ واگنر یاد می‌شود - نیز از الگوی غالبِ اقدام دولت روسیه علیه منتقدانش - ازجمله روزنامه‌نگاران، فعالان حقوق بشر و متحدان سابقی که از ریل خارج شده اند - پیروی می‌کند.

در این نوشتار به مهم‌ترین قتل‌های مستند یا اقداماتی که به فرمان کرملین منجر به قتل شده‌اند، اشاره می‌شود:

1. قتل‌های ناشی از مسمومیت:

مقام‌های اطلاعاتی روسیه مسمومیت‌های سیاسی را به سبکی هنری مبدل ساخته‌اند. ناظران سیاسی بر این باورند که دانشمندانِ اتحاد جماهیر شوروی چندین دهه بر ساخت سموم بی‌رنگ و بو متمرکز بوده‌اند تا حذف سیاسی مخالفان به بهترین نحو ممکن به انجام برسد. مصاحبه‌ای که در سال 1954 با یکی از مأموران کاگ‌ب انجام شد، پرده از این واقعیت برداشت که پیش از این اثربخشیِ سموم روی زندانیان زنده آزمایش شده است.

شاید مسمومیت شیوه‌ای قدیمی برای سربه‌نیست‌کردن باشد؛ اما به باور ناظران، شیوه‌ای محتاطانه‌ای برای ترور است، چراکه می‌تواند بدون شناسایی فوری صورت گیرد و به مجرم اجازه می‌دهد تا به‌راحتی از صحنه جرم بگریزد. درنتیجه قتل با مسمومیت به‌نحوی باورپذیر از جانب کرملین انکار می‌شود.

روش‌های مخوف روسیه در حذف مخالفان اولین بار در جریان پرونده الکساندر لیتویننکو (مخالف پوتین که در سال 2006 بر اثر مسمومیت با پولونیوم در لندن درگذشت) مورد توجه بین‌المللی قرار گرفت.

لیتویننکو کمی قبل از مرگ به خبرنگاران گفت که سرویس امنیت فدرال روسیه (اف‌اس‌بی) هنوز در حال کار با آزمایشگاه‌های مربوط به سموم دوران شوروی است. بعدها تحقیقات بریتانیایی به این نتیجه رسید که عوامل روسی لیتویننکو را احتمالاً با تأیید پوتین به قتل رسانده‌اند.

بیش از یک دهه بعد، سرگئی اسکریپال، افسر سابق اطلاعات نظامی روسیه که به جاسوس دوجانبه بریتانیا مبدل شده بود، از مسمومیت با عامل شیمیاییِ اعصاب موسوم به نوویچوک در سالزبری جان سالم به در برد.

نوویچوک به معنای "تازه وارد" است و به گروهی از عوامل اعصاب اطلاق می‌شود که توسط اتحاد جماهیر شوروی در دهه‌های 1970 و 1980 برای فرار از محدودیت‌های بین‌المللی در خصوص سلاح‌های شیمیایی ساخته شده است.

کمی پس از سوء‌قصد به اسکریپال که منجر به کشته‌شدن یکی دیگر از ساکنان محلی به نام داون استرجس(فردی که ناخواسته نوویچوک را روی مچ دستانش پاشید) شد، پوتین این جاسوس دوجانبه را "خائن" و "به‌دردنخور" لقب داد و در مصاحبه‌ای جداگانه اظهار داشت که می‌تواند هر چیزی را ببخشد جز "خیانت".

مسکو ید طولایی در تعقیب و حذف اپوزیسیون سیاسی دارد.

در آگوست 2020، الکسی ناوالنی، رهبر مخالفان - که اکنون زندانی است - در خلال پرواز از سیبری به مسکو ناخوش و کمی بعد نیز برای معالجه به آلمان منتقل شد. پزشکان آلمانی دریافتند که ناوالنی با نوویچوک مسموم شده است.

تحقیقاتی که توسط وب‌سایت بلینگ‌کت انجام شد، حداقل هشت عامل اف‌اس‌بی را شناسایی کرد که ظاهراً در مسمومیت ناوالنی دخیل بوده‌اند. یکی از عواملی که گفته می‌شود در مسمویت ناوالنی دخالت داشت، در تماس تلفنی با رهبر مخالفان به نقش خود در این توطئه اعتراف کرد.

سرویس‌های امنیتی روسیه ظاهراً روس‌های کمتر برجسته‌ای از جمله نویسنده دیمیتری بایکوف و پیوتر ورزیلوف، سخنگوی غیررسمی گروه هنریِ پانکِ پوسی رایت (گروه فمینیست پانک راکِ مخالف پوتین و مستقر در مسکو) را نیز مسموم کرده‌اند. ورزیلوف کمی پس از ابتلا برای معالجه به آلمان منتقل شد.

شواهدی در دست است گویای این‌که روسیه از زمان حمله نیروهای پوتین به اوکراین به این رویه ادامه داده است.

اخیراً گزارشی تحقیقی توسط خبرگزاری مستقل اینسایدر انجام شده و ادعا کرده که سه روزنامه‌نگار روسی که به مواضعِ ضد کرملینی شهرت دارند، ممکن است در کشورهای خارجی ازجمله آلمان و گرجستان مسموم شده باشند.

2. قتل بر اثر اصابت گلوله

هرچند سم به‌مثابه سلاح منتخب در روسیه پوتین نقش‌آفرینی کرده است، چندین منتقد کرملین نیز طی سال‌ها به ضرب گلوله کشته شده‌اند.

در سال 2006، آنا پولیتکوفسکایا، روزنامه‌نگار نوایا گازیتا (از مشهورترین روزنامه‌های روسی‌زبانِ منتقد دولت روسیه) که در مورد نقض حقوق بشر گزارش می‌داد، در بازگشت از سوپرمارکت به خانه، خارج از آپارتمان خود در مسکو کشته شد. پنجاه و چهارمین سالگرد تولد پوتین بود و پولیتکوفسکایا 48 سال داشت. پنج مرد و یک افسر پلیسِ سابق به این قتل محکوم شدند، اما نزدیکان پولیتکوفسکایا آ‌ن‌ها را صرفاً حامل سلاح اجاره ای و آمر دستورات دیگران توصیف می‌کنند.

وقیحانه‌ترین حذف سیاسی قطعا ترور بوریس نمتسوف، رهبر برجسته اپوزیسیون است که در سال 2015 در قلب مسکو به وقوع پیوست. نمتسوف در مقابل کرملین از پشت‌سر هدفِ چهار گلوله مهاجم ناشناس قرار گرفت و جان باخت.

تحقیقات مشترک روزنامه‌نگاران اینسایدر، بی‌بی‌سی و بلینگ‌کت نشان می‌دهند که نمتسوف تقریباً یک سال قبل از ترور روی پُل بولشوی موسکوورتسکی، زیر نظر عوامل اف‌اس‌بی بوده است.

با‌این‌که اکثر ترورهای سیاسی در خاک روسیه رخ داده‌اند، مسکو متهم است که مخالفانش را در خارج از کشور نیز به ضرب گلوله از پای درآورده است.

مهم‌تر از همه، سوء‌قصد به زلیمخان خانگوشویلی، شهروند گرجستانی است. او که در اوایل دهه 2000 در جنگ دومِ چچن علیه روسیه مبارزه کرد، در تابستان 2019 در پارک حیات‌وحشِ مرکز برلین (کلینر تیرگارتن)، از فاصله نزدیک مورد اصابت دو گلوله قرار گرفت.

قاضی آلمانی، مامور مظنون اف‌اس‌بی، وادیم کراسیکوف را به خاطر تلاش برای ارتکاب ترور ضربتی و برنامه‌ریزی‌شده به حبس ابد محکوم و اعلام کرد که سرویس‌های امنیتی روسیه هویت و پاسپورت جعلی و منابع لازم برای انجام این ترور را در اختیار کراسیکوف قرار داده‌اند.

کراسیکوف تنها مامور مظنون اف‌اس‌بی است که در خارج از کشور به جرم قتل دستگیر و محکوم شده است. گزارش‌ها حاکی از تلاش پیگیر مسکو برای تبادل وی با گروگان‌های غربی است.

3. مرگ‌های مشکوک:

گزارش‌های متعددی از مرگ رهبران برجسته روس در وضعیت‌های پرابهامی مثل خودکشی یا سقوط از بلندی گزارش شده است.

در سال 2013، بوریس برزوفسکی (از رقبای رئیس‌جمهور پوتین) در حمام خانه‌اش واقع در منطقه آسکوت انگلستان حلق‌آویز پیدا شد. برزوفسکی از اعضای سابق کرملین و منتقد سرسخت دولت پوتین بود که از اوایل سال 2000 به بریتانیا تبعید شده بود.

تحقیق در باب مرگ برزوفسکی چیزی فراتر از علت رسمیِ مرگ یعنی خودکشی را به اثبات نرساند، اما یکی از پزشکان قانونی آلمان که از حمایت خاندانی بلندپایه برخوردار است، اعلام کرده که براساس عکس‌های کالبد شکافی، برزوفسکی خود را نکشته است.

منتقدان بسیاری مانند برزوفسکی در شرایط مرموز جان خود را از دست داده‌اند که از میان آن‌ها می‌توان به بدری پاتارکاتسیشویلی (الیگارش گرجستانی)، نیکلای گلوشکوف (تاجر و شریک روس) و یوری گلوبف (بنیان‌گذار شرکت نفت یوکوس) اشاره کرد که همگی سرنوشتی مشابه داشته‌اند.

یکی دیگر از خودی‌های سابق کرملین، میخائیل لسین است که شبکه تلویزیونی انگلیسی زبان (RT) Russia Today را تأسیس کرد و در سال 2015 در خلال برگزاری مراسم شام جهت جمع‌آوری کمک‌های مالی در اتاق هتلی در واشنگتن‌دی‌سی، بی‌جان کشف شد.

لسین که زمانی از بازیگران کلیدی در قدرت‌یافتنِ پوتین بود، به نحوی شگفت‌انگیز از سمت خود در دستگاه رسانه‌ایِ پرنفوذ کرملین برکنار شد.

پس از تحقیقات طولانی، مرکز کالبد شکافیِ ایالات متحده اعلام کرد که او بر اثر "جراحات ناشی از ضربه جسم سخت" و نه حمله قلبی (همان‌طور که رسانه دولتی روسیه گزارش داده بود)، درگذشته است.

مرگ کریل استرموسوف، معاون فرماندار ایالت خرسون اوکراین در روسیه نیز یکی از معماهایی است که احتمالاً تا ابد لاینحل باقی خواهد ماند. او به گفته مقامات روسی در پاییز 2022 دقیقا روزی که نیروهای اوکراینی شهر خرسون را آزاد کردند، به علت تصادف رانندگی جان باخت.

استرموسوف که یکی از برجسته‌ترین مدافعانِ اشغال روسیه بود و به اظهارات تهاجمی در رسانه‌های اجتماعی شهرت داشت، در یکی از ویدئوهای روزانه خود علناً اعلام کرده بود که سرگئی شویگو (وزیر دفاع روسیه و از دوستان نزدیک پوتین) باید به خودش شلیک کند. او به سرعت و در پی این اظهارات درگذشت. مرگ پرابهام او بلافاصله به سرویس‌های امنیتی روسیه نسبت داده شد.

در هنوز بر همان پاشنه می‌چرخد و داستان پریگوژین نیز به همین منوال است. باید از شر صدای ناخوشایندی که دیگر برای مقامات سودی ندارد رهایی یافت.

درد سوختن و سازش در ایران / سوختگی، بلایی که هست و نیست هر کسی را هم می‌سوزاند / هزینه‌های بالای درمان و حمایتی که از سوی دولت وجود ندارد (فیلم)

چگونه عمر سالم و با کیفیت داشته باشیم؟ / از این ساده تر نمی‌شود (فیلم)