چالش سیاست‌گذاری در خودکفایی دانه‌های روغنی

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، با توجه به افزایش جهانی قیمت روغن به عنوان «کالای‌استراتژیک» سبدغذایی مردم، قرارگاه امنیت غذایی در اردیبهشت امسال توزیع حداکثری روغن را مصوب کرد. بررسی روند افزایش جهانی قیمت مواد غذایی نشان می‌دهد که این تصمیم بی‌دلیل نبود. در کنار این موضوع، وزارت صمت هم تعرفه واردات دانه‌های روغنی را از مهرماه به صفر رسانده است. برای بررسی دلایل این سیاست‌ها، میزان موفقیت آن‌ها در ایران و بررسی راهکار‌ها ابتدا باید روند تغییرات جهانی قیمت را بررسی کرد. شاخص جهانی قیمت غذا از 22سال پیش پیوسته در حال افزایش است. با این حال این روند از میانه سال2020 که «کرونا» کمر اقتصاد جهان را شکسته و بحران تامین غذا را تشدید کرد، به شدت صعودی شد. در میانه 2020 شاخص کل مواد غذایی حدود 90واحد بود، اما در سال 2022 به حدود 140واحد رسید. شاخص کل در هر بازاری بیانگر تغییرات تورمی است. در نتیجه عدد شاخص کل، میانگین تغییرات قیمت در یک بازه زمانی را توصیف می‌کند. برای درک بهتر تغییرات تورمی باید عدد شاخص کل را برای یک بازه زمانی بلند بررسی کنیم. این‌گونه خیلی بهتر متوجه عصیان قیمت مواد غذایی می‌شویم. به این منظور بازه زمانی 1990 تا 2022 را در نظر گرفتیم. شاخص کل مواد غذایی از حدود 53 واحد در سال 1990 به 140واحد در سال 2022 رسیده است. درنتیجه تورم مواد غذایی در این 22سال پیش از 2.5برابر شده است.

با این حال شاخص کل قیمت روغن‌های خوارکی از 48واحد در سال 1990 به 249 واحد در سال 2022 رسیده که حاکی از 5.2 برابر شدن تورم این کالای استراتژیک است. در نتیجه تورم روغن 2.1برابر تورم سایر مواد غذایی بوده است، حتی تورم غلات که شاخص کل آن از حدود 53 واحد در سال 1990 به 170 واحد در سال2022 رسیده فقط 3.2برابر شده است. این شدت گرفتن افزایش شاخص کل قیمت روغن را می‌توان برای هر یک از روغن‌ها به تفکیک استخراج کرد. برای مثال قیمت‌های جهانی روغن‌های کلزا، پالم، آفتاب گردان، سویا و زیتون در یک سال اخیر به ترتیب 72، 61، 44، 41 و 15 درصد افزایش یافته‌اند. در نتیجه همین پنج قلم روغن در یک سال به طور متوسط 48 درصد گران‌تر شده‌اند.

افزایش هزینه تولیدکنندگان

یکی از دلایل افزایش قیمت جهانی روغن‌های خوراکی افزایش شاخص قیمت تولیدکنندگان دانه‌های روغنی است. در اینجا هم منظور از شاخص قیمت، تورمی است که از ناحیه افزایش قیمت کود، ادوات کشاورزی و... برای کشت دانه‌های روغنی به تولیدکنندگان این محصولات تحمیل می‌شود.

برای بررسی تغییرات قیمت این محصولات بازه زمانی 1991تا2022 را درنظر گرفتیم. در سال1991 شاخص قیمت تولیدکنندگان دانه‌های روغنی 99.300واحد بود، اما در مردادماه به 282واحد رسید البته اوج افزایش قیمت این شاخص در 21سال اخیر مربوط به تیر سال جاری بود که عدد شاخص کل به 318واحد رسید. در نتیجه تورم جهانی تولیدکنندگان در این مدت نزدیک به 2.9برابر شده است.

افزایش جهانی قیمت روغن در کنار دانه‌های روغنی، سطح جدیدی از قیمت را در بازار‌ها شکل می‌دهد برای مثال قیمت روغن سویای آمریکایی که دومین بازار بزرگ صادرات این محصول در جهان را تشکیل می‌دهد، در یک سال اخیر 6.89درصد و در سه سال اخیر 36.59درصد افزایش یافته است. قیمت هر نیم‌کیلو روغن سویا در بازار جهانی در سال 1360 حدود 23 دلار بود، اما در اردیبهشت سال جاری به حدود 82 دلار رسید و در حال حاضر حدود 64 دلار است. آرژانتین هم به عنوان اولین صادرکننده روغن سویای جهان، جهش زیادی به قیمت این محصول خود داده است؛ به طوری که قیمت آن از حدود 9 دلار در سال 1397 به 66دلار در ماه جاری رسیده است. این در حالی است که ماه گذشته قیمت روغن سویای آرژانتین 33دلار بود که حاکی از رشد 96درصدی آن در مدت یک ماه است.

سیاست ایران در بازار داخلی

ایران به منظور مقابله با افزایش خزنده قیمت دانه‌های روغنی، از سال‌ها پیش به دنبال خودکفایی در تولید این دانه‌ها بود، اما این برنامه در دولت گذشته شکست خورد به طوری که به دلیل ناموفق بودن برنامه‌ریزی در هشت سال دولت‌های یازدهم و دوازدهم، تنها در 9ماهه ابتدای سال 1400، 39 هزار میلیارد تومان دانه‌های روغنی به کشور وارد شد. جالب اینجاست که این میزان واردات با ارز4200 صورت گرفت، اما براساس داده‌های مرکز آمار ایران، قیمت روغن از خرداد1400 تا خرداد1401، 332 درصد و از شهریور1400 تا شهریور امسال 271 درصد افزایش یافت. به دنبال شکست خودکفایی مربوط به دانه‌های روغنی و ضرورت تامین نیاز داخل، دولت سیزدهم تعرفه واردات دانه‌های روغنی را به صفر رساند.

نظرات عجیب

برخی نمایندگان مجلس بدون اشاره به اصل مشکل و ارائه راهکار به انتقاد از این سیاست پرداختند و البته مصرف‌کنندگان را متهم کردند. برای نمونه علیرضا عباسی، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس، ضمن اشاره به این‌که مصرف زیاد روغن برای بدن ضرر دارد و ایرانی‌ها دو برابر سرانه جهانی روغن مصرف می‌کنند، گفت که صفر شدن تعرفه واردات کمکی به تولیدکنندگان داخلی نمی‌کند. این در حالی است که به گفته مهدی صفری، کارشناس اقتصاد کشاورزی کشور حدود 74درصد وابستگی در واردات دانه‌های روغنی و 86درصد وابستگی در واردات روغن دارد.

وی به برنامه میز اقتصاد شبکه یک سیما گفته که حدود 10سال است که به دنبال این هستیم که سطح زیر کشت دانه‌های روغنی در داخل کشور افزایش پیدا کند، اما برای انجام این برنامه، نیاز داریم که زنجیره یکپارچه دانه تا روغن و نهاده به صورت واحد اداره شود. مشکلات دیگری که صفری به آن اشاره کرده از این قرار هستند: «وزارت جهاد کشاورزی قیمت 23 هزار تومان را برای خرید دانه‌های روغنی اعلام می‌کند، اما وزارتخانه دیگری تعرفه را صفر می‌کند. واردات یک کیلوگرم دانه روغنی سویا حدود 17تا18هزار تومان است در حالی که از کشاورز داخلی 23هزار تومان می‌خرند؛ خوب کدام کارخانه روغن‌کشی ما می‌رود از کشاورز یک محصول 23هزار تومانی را بخرد؟! وقتی تعرفه واردات روغن را صفر می‌کنیم، قاعدتا اولویت‌شان واردات روغن می‌شود. آسیب این است که ما همواره وابسته به محصولات نهایی می‌شویم.»

منبع: جام جم