چرایی ناترازی گاز در ایران

امسال دومین سالی است که در فصل سرد سال با جریان ناترازی یا عدم تعادل در تولید و مصرف گاز روبه‌رو هستیم. ناترازی تولید و مصرف گاز که در چند سال گذشته وزارت نفت را با چالش‌های جدی در تامین سوخت زمستانی به ویژه در بخش‌های صنعتی و نیروگاه‌ها مواجه کرد، امسال با شکاف بیشتری روبه‌رو شد. براساس آخرین بررسی‌ها وآمارهای ارائه شده از سوی مقامات مسئول در شرکت ملی گاز ایران در فصل سرد سال، مصرف گاز خانگی از روزانه 250 میلیون متر مکعب به 650 میلیون متر مکعب افزایش پیدا می‌کند و این موضوع باعث می‌شود که بیش از 200 میلیون متر مکعب در روز ناترازی داشته باشیم. برخی دیگر از آمارها می‌گوید؛ ایران سومین کشور تولیدکننده گاز در جهان و دومین کشور از حیث ذخایر این ماده اثرگذار در دنیاست. همچنین بر اساس آخرین اطلاعات و آمار موسسات تحقیقاتی انرژی، مصرف گاز در ایران 2 برابر اتحادیه اروپاست.

براساس اطلاعات و آمار مربوط به مصرف گاز، از مجموع تولید 870 میلیون متر مکعبی گاز در فصل سرد سال، بیش از 80 درصد از کل تولید گاز کشور در بخش خانگی و تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. نکته بسیار مهم در این زمینه مصرف بسیار بالای مشترکان خانگی خارج از الگوی بهینه مصرف است. با وجود اینکه تنها 11 تا 12 درصد مشترکان گاز در فهرست پرمصرف‌ها قرار دارند، اما این مشترکان علاوه بر اخذ حداکثری یارانه‌ها حدود 4 تا 5 برابر مشترکان عادی مصرف گاز دارند که همین موضوع سبب شده بخش بزرگی از ناترازی گاز بر دوش همین عده کم اما پر مصرف جامعه باشد. بنابراین بهترین سیاست در مقابله با این مشترکین استفاده از مکانیسم اصلاح قیمتی بدون فشار به 89 درصد سایبر مشترکان است. سیاست تعرفه‌گذاری پلکانی همان مدلی است که موجب خواهد شد مشترکان پرمصرف گاز به سمت اصلاح رویه‌های موجود بروند.

در فاز نخست اعمال این مدل تعرفه‌گذاری که آذر 1400 بعد از روی کار آمدن دولت سیزدهم اجرایی شد با کاهش روزانه 25 میلیون متر مکعبی میزان مصرف مشترکان پر مصرف به نسبت مدت مشابه در سال 1399 مواجه بودیم. این مهم در حالی انجام شد که تامین مالی سالانه مورد نیاز برای افزایش این میزان گاز در سال برابر با 3 میلیارد دلار خواهد بود. بنابراین با اعمال سیاست مدیریت مصرف از طریق اعمال تعرفه‌گذاری پلکانی گاز پر مصرف‌ها در کنار سرمایه‌گذاری در تولید بهینه‌گاز، نه تنها می‌توان از ناترازی گاز عبور کرد بلکه می‌توان به یکی از صادرکنندگان گاز در منطقه نیز تبدیل شد و درآمد ارزی بالایی نیز از این محل به‌دست آورد. البته ناگفته نماند که اگر سرمایه‌گذاری‌ها طبق پیش‌بینی‌ها و برنامه‌های اقتصادی هدف‌گذاری می‌شد به طبع تولید نفت و گاز کشور افزایش چشمگیری پیدا می‌کرد و صادرات انرژی نیز مسیر مناسب‌تری را در پیش می‌گرفت. این درحالی است که تا امروز خلاء سرمایه‌گذاری‌ها، موجب درجازدن تولیدات محصولات انرژی به ویژه تولیدات گازی کشور شده و روز به روز از آنچه انتظار می‌رفت فاصله گرفته است. این موضوع بارهااز سوی وزیر نفت مطرح و تاکید شده با وجود اینکه در برنامه ششم توسعه مقرر شده بود روزانه معادل یک میلیارد و 300 میلیون متر مکعب تولید گاز داشته باشیم اکنون تولید روزانه ما حداکثر 860 میلیون متر مکعب است. عدم سرمایه‌گذاری در توسعه میادین گازی سبب این عقب ماندگی در تحقق اهداف برنامه ششم توسعه شده است. موضوع بعدی که باید برای آن برنامه‌ریزی کرد این است که ایران سومین کشور تولیدکننده گاز در جهان و دومین کشور از حیث ذخایر بوده و مصرف گاز طبیعی در ایران 2 برابر اتحادیه اروپاست. به عبارت دیگر حجم تولید و مصرف گاز در ایران بسیار نزدیک به یکدیگر بوده و از این رو بهینه‌سازی مصرف گاز بسیار مهم و حیاتی است تا از این طریق بتوانیم ناترازی را به نحو موثر مثمری کنترل کنیم. براساس اظهارات رئیس انجمن بهینه‌سازی مصرف انرژی، متولی بهینه‌سازی مصرف انرژی یک نهاد یا سازمان نیست، بلکه مجموعه‌ای از ارگان‌ها و سازمان‌های مربوطه باید برای این موضوع برنامه‌ریزی کنند تا از مصرف بی‌رویه جلوگیری شود. این موضوعات به تنهایی از عهده وزارت نفت برنمی‌آید، بلکه باید سایر سازمان‌ها برای بهینه‌سازی مصرف انرژی به میدان بیایند. توجه داشته باشیم که بهینه‌سازی مصرف انرژی بر همه جنبه‌های زندگی انسان تاثیر مستقیم دارد. از منابع طبیعی گرفته تا منابع انسانی و انرژی‌های تجدیدپذیر و فرآیند گرمایش زمین و آلودگی هوا و مواردی از این دست که به طور مستقیم دستخوش تغییرات می‌شوند.

از این رو می‌توان گفت در کلانشهری مانند تهران بهینه‌سازی مصرف انرژی می‌تواند اهمیت زیادی برای کنترل آلودگی هوا داشته باشد که امروزه بلای جان این کلانشهر شده است. هر چند یافتن چاره حل مشکل آلودگی هوا از مهم‌ترین وظایف دولت‌هاست اما پیدا کردن مقصر به قدری زمان می‌برد که دیگر فرصتی برای چاره اندیشی نیست. در این بین موضوع مازوت سوزی نیز مزید بر علت شده که در فصل سرد سال دامن اقتصاد را گرفته است.