چرایی ناترازی گاز در ایران

کارشناسان انرژی در رابطه با جایگاه ایران در تولید و مصرف انرژی می‌گویند ایران درحال‌حاضر چهارمین مصرف‌کننده بزرگ گاز در دنیاست و به همین دلیل هم انرژی گاز سهم بالایی در سبد انرژی کشور دارد. تا امروز نیز تولید داخل به هر شکل ممکن به تقاضای کشور پاسخ داده اما با توجه به تامین 70 درصد تولید گاز کشور از میدان پارس جنوبی، طبق برآوردها در سال‌های آینده با نا ترازی شدید گاز روبه‌رو خواهیم بود. اصولا ناترازی گاز در نتیجه دو حالت بروز می‌کند. یکی اینکه میزان تولید از تقاضا کمتر باشد و دیگری شرایطی‌است که در مقطع زمانی خاص و در ایام پیک مصرف، میزان مصرف گاز از تولید پیش‌تر شود که هم اکنون کشور در حالت دوم قرار دارد. چنانچه در زمستان امسال نیز برخی از مناطق با قطعی گاز مواجه بوده و برای تامین گاز خانگی و عمومی، تزریق گاز به صنایع کاهش یافت.

بسیاری از کارشناسان معتقدند برای رفع ناترازی گاز 3دسته راهکار کلی وجود دارد. افزایش تولید و کاهش مصرف دو راهکار اصلی رفع ناترازی گاز است. در این بین برای رفع یا کاهش ناترازی در پیک مصرف نیز باید مدیریت مصرف گاز با جدیت دنبال شود. به علاوه اینکه تمرکز بر ذخیره‌سازی گاز از مهم‌ترین گزینه‌های در دستور کار است. برای موفقیت در این مسیز باید به بهینه‌سازی مصرف گاز توجه بیشتری داشت؛ چنانچه به تاکید کارشناسان مهم‌ترین راهبردی که باید در راستای ناترازی گاز انجام پذیرد، بهینه‌سازی مصرف گاز و کاهش مصرف است. در این حوزه نیز باید رویکردهایی مانند اجرای پروژه‌های غیر متعارف و غیر اقتصادی دولت را کنار گذاشت و به سمت رویکردهایی رفت که امکان تحول جدی در این حوزه را ایجاد کند. همان طوری که در بحث‌های قبلی نیز بدان اشاره کرده‌ام شاخص شدت مصرف انرژی در ایران معادل 5.7 برابر میانگین جهانی و حداقل 3 تا 4 برابر کشورهای توسعه یافته است. همچنین در صورتی‌که متوسط شدت مصرف انرژی در جهان در حال کاهش است، اما نمودار مصرف انرژی در کشور همچنان افزایشی است. اگر 50 درصد کاهش مصرف انرژی را نیز ایده آل بدانیم، حداقل می‌توان به نصف این میزان یعنی 25 درصد کاهش مصرف انرژی دست یابیم که خود این عدد نیز رقم بزرگی است. همچنین در حوزه غیرقیمتی نیز سیاست‌هایی باید مد نظر قرار گیرد که ناظر بر قانون اصلاح الگوی مصرف و اقدامات فنی مانند اصلاح شیوه ساختمان‌سازی و مدیریت صنعتی باشد. مهم‌ترین راهبرد در این زمینه نیز بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساخت‌وسازهاست که با اصلاح نرخ گاز می‌توان در این مسیر گام برداشت. بر این اساس با توجه به تفاوت نرخ گاز بخش خانگی، تجاری و نیروگاهی با نرخ صادرات گاز، می‌توان سیاست اصلاح نرخ گاز را اجرایی کرد. در کلام پایانی؛ مصرف گاز خانگی در بهمن سال گذشته (سال 1400) از مرز 680 میلیون متر مکعب گذشت و به این ترتیب رکوردی تاریخی در مصرف گاز کشور ثبت شد. در این زمینه بخش خانگی معادل 80 درصد از مصرف گاز را به خود اختصاص داد. این میزان مصرف رقمی معادل مصرف گاز چند کشور همسایه را در بر می‌گیرد و با توجه به این موضوع مهم، بیشترین اصلاح نرخ با هدف کاهش مصرف باید در بخش مصرف خانگی رخ دهد و تنها در این صورت است که می‌توان به حفظ پایداری شبکه نیز امیدوار بود.

همانگونه که در این یادداشت بدان اشاره رفت میزان مصرف گاز در ایران معادل 12 کشور ثروتمند اروپایی است. مصرف بالای گاز در بخش خانگی و ارزان بودن تعرفه گاز برای نیروگاه‌ها باعث شده علاوه بر پیروی نکردن از الگوی بهینه در بخش نیروگاهی نیز راندمان مصرف کاهش یابد و همین مسئله به نوعی به مصرف فزآینده انرژی و رفع ناترازی گاز و نبود تعادل در این بخش منجر شده است.

با ادامه روند موجود پیش‌بینی می‌شود ناترازی گاز از 200 میلیون مترمکعب فعلی در ماه‌های سرد سال به حدود 250 میلیون متر مکعب در سال‌های 1403 و 1404 و نیز بیش از 500 میلیون متر مکعب در سال1410 برسد. امید است مقامات مسئول در وزارت نفت از قابلیت‌ها و توانمندی‌های تخصصی و حرفه‌ای بخش خصوصی بهره گرفته و به جریان ناترازی در مصرف و تولید گاز طبیعی پایان دهند.