چرا برخی اقلام در سفره مردم 3 برابر مزرعه قیمت دارند؟/ قیمت حبوبات در وضعیت لوبیای سحرآمیز + جدول

به گزارش مشرق، طی سال جاری، سفره خانوار ایرانی زیر فشار بی‌سابقه‌ای از افزایش قیمت‌ها بوده است؛ به‌طوری‌که بسیاری از اقلام سفره خانوار افزایش قیمت قابل توجهی داشته‌اند.

برای مثال، لوبیا چیتی، طی یک‌سال افزایش قیمت 3.5 برابری ثبت کرد، این عدد برای لپه و لوبیا قرمز نیز بیش از 100 درصد بوده است. در بخش میوه و سبزیجات و بخش دامی نیز اعم از گوشت و لبنیات، اوضاع همینطور است.

یکی از موضوعات قابل تأمل، شکاف چشمگیر 3 تا 3.5 برابری قیمت بین مزرعه تا مغازه است. هرچند کارشناسان نسبت به بروز خشکسالی و افت تولید در برخی محصولات هشدار می‌دهند؛ اما آمارها نشان می‌دهد بخش زیادی از کاهش تولید در برخی محصولات به واسطه افزایش واردات جبران شده و عملاً افزایش قیمت‌های 100 درصدی یا بیش از 3 برابری برای رسیدن یک محصول از دست کشاورز و دامدار تا سفره مردم توجیه‌پذیر نیست.

این ارقام نه تنها تصویر واقعی تورم خوراکی را نشان می‌دهد، بلکه ضرورت برنامه‌ریزی هوشمندانه برای تثبیت بازار و جلوگیری از آسیب به سفره مردم را بیش از پیش آشکار می‌کند. به نظر می‌رسد علاوه بر خشکسالی یا موضوع واردات، موضوعاتی مانند انبارداری، حمل‌ونقل و لجستیک و ضعف سیاست‌های تنظیم بازار نیز در این افزایش قیمت‌ها نقش دارد.

داستان عجیب لوبیای سحرآمیز

بررسی روند قیمت اقلام خوراکی خانوار نشان می‌دهد که از آبان 1403 تا آبان 1404، برخی مواد غذایی با افزایش‌های چشمگیر مواجه شده‌اند. بیشترین رشد مربوط به لوبیا چیتی است که قیمت هر کیلوگرم آن از 129 هزار تومان به 450 هزار تومان رسیده و 248 درصد افزایش قیمت را تجربه کرده است.

این جهش قیمتی، رکورددار تغییرات در بین دیگر اقلام مورد بررسی است و نشان‌دهنده فشار قابل توجه بر سفره خانوارهای ایرانی است. در گروه میوه‌ها، سیب و هلو افزایش‌های قابل‌توجهی داشتند؛ قیمت هر کیلوگرم سیب از 50 هزار تومان به 127 هزار تومان رسید (154 درصد رشد) و هلو نیز با 136 درصد افزایش از 63 هزار تومان در هر کیلوگرم به 149 هزار تومان رسید.

این تغییرات نشان می‌دهد که میوه‌های تابستانی و پاییزی بیش از دیگر اقلام، تحت تأثیر عوامل بازار و شرایط اقلیمی قرار گرفته‌اند.

در بخش حبوبات، علاوه بر لوبیا چیتی، لپه و لوبیا قرمز نیز افزایش قابل توجهی داشتند؛ قیمت لپه با 130 درصد و لوبیا قرمز با 127 درصد افزایش، فشار مضاعفی بر هزینه‌های خانوار وارد کرده است. نخود نیز با رشد 104 درصدی همراه شد، درحالی‌که عدس افزایش 70 درصدی را تجربه کرد.

از سوی دیگر، افزایش قیمت محصولات پرمصرف و روزمره، اگرچه کمتر از حبوبات و میوه‌ها بوده، اما همچنان قابل توجه است. سیب‌زمینی با 86 درصد، شیر پاستوریزه با 56 درصد و گوشت گاو یا گوساله با 50 درصد افزایش، نمونه‌هایی از فشار هزینه‌ای بر خانوارها هستند.

در مقابل، برخی سبزیجات و پیاز افزایش کمتری داشتند. قیمت گوجه‌فرنگی با 32 درصد و پیاز با 18 درصد رشد، نشان می‌دهد که تغییرات قیمتی در این دسته‌بندی نسبتاً کنترل‌شده‌تر بوده است.

افزایش 3 برابری قیمت از مزرعه تا مغازه

آمارها نشان می‌دهد که در بهار و تابستان 1404، شکاف قیمت بین تولیدکننده و مصرف‌کننده در برخی اقلام خوراکی بسیار چشمگیر بوده است. این اختلاف، هم در بخش سبزیجات و میوه‌ها و هم در محصولات دامی به‌وضوح قابل مشاهده است.

برای مثال، قیمت هر کیلوگرم گوجه‌فرنگی در مزرعه حدود 10 هزار تومان بوده، اما مصرف‌کننده آن را با 52 هزار تومان خریداری کرده است؛ 5 برابر تفاوت. در مورد پیاز و سیب‌زمینی نیز همین روند مشاهده می‌شود: پیاز از 11 هزار تومان به 31 هزار تومان و سیب‌زمینی از 13 هزار تومان به 42 هزار تومان افزایش یافته است.

بخشی از این افزایش قیمت به دلیل فسادپذیری بالای این محصولات، هزینه‌های حمل و لجستیک و سود بخش توزیع و دلالان طبیعی است اما به نظر می رسد آن کسی که سرش در این میان بی‌کلاه می ماند، اول کشاورز است که سود ناچیزی از این قیمت‌ها می‌برد و درنهایت متضرر دیگر نیز، مصرف‌کننده است که با قیمت‌های بالا می‌خرد.

در گروه حبوبات که فسادپذیری بالایی نیز نسبت به میوه و سبزیجات ندارند، این فاصله حتی بیشتر به چشم می‌آید. لوبیا چیتی که کشاورز آن را با قیمت 130 هزار تومان فروخته، در بازار مصرف به 450 هزار تومان رسیده است.

نخود و عدس نیز به ترتیب از 91 هزار تومان و 119 هزار تومان به حدود 196 و 191 هزار تومان رسیده‌اند. این ارقام نشان می‌دهد که حبوبات اصلی سفره خانوار بیشترین فاصله قیمت بین تولیدکننده و مصرف‌کننده را دارند.

در بخش میوه‌ها، هر کیلوگرم سیب درختی از 41 هزار تومان در مزرعه به 127 هزار تومان در بازار مصرف رسیده و هلو نیز از 58 هزار تومان به 149 هزار تومان افزایش یافته است. حتی محصولات تابستانی مانند هندوانه و خربزه نیز رشد قیمت چشمگیری را تجربه کرده‌اند.

براساس آمارهای مرکز آمار ایران، فاصله قیمت مزرعه تا مغازه گوجه‌فرنگی 5.2 برابر، هندوانه 3.6 برابر، لوبیا چیتی 3.5 برابر، خربزه 3.4 برابر، سیب زمینی 3.1 برابر و در سیب درختی این عدد 3 برابر است. عدد مذکور در گوشت قرمز نیز نزدیک به 3 برابر و در پیاز و شیر و هلو و نخود بین 2 تا 2.7 برابر است.

در بازار محصولات دامی، این فاصله همچنان محسوس است. قیمت هر کیلوگرم گوسفند و بره زنده از کشاورز 326 هزار تومان بوده، اما مصرف‌کننده آن را با 873 هزار تومان خریداری کرده است.

گوشت گاو پرواری زنده نیز از 301 هزار تومان به 863 هزار تومان رسیده است. همین وضعیت در شیر گاو با قیمت 22 هزار تومان کشاورز و 59 هزار تومان مصرف‌کننده دیده می‌شود.

این شکاف‌ها نشان می‌دهد که قیمت نهایی کالا در سفره خانوار، چندبرابر قیمت مزرعه یا دامداری است و این فاصله به‌ویژه در حبوبات و محصولات دامی بیش از سایر گروه‌هاست.

برای مصرف‌کنندگان، این موضوع فشار هزینه‌ای قابل توجهی ایجاد می‌کند و ضرورت برنامه‌ریزی دقیق برای کنترل قیمت‌ها و مدیریت زنجیره تأمین را نشان می‌دهد.

افزایش واردات حبوبات

یکی از متهمان افزایش قیمت ها در بازار حبوبات، کاهش تولید داخل است. گرچه هنوز آماری از وضعیت تولید محصولات کشاورزی (به جز گندم) منتشر نشده، اما آمارهای واردات نشان می‌دهد حجم واردات در اقلامی مثل حبوبات نسبتا قابل توجه بوده است. به طوری که بررسی آمار واردات حبوبات در 7 ماهه ابتدایی سال‌های 1399 تا 1404 نشان می‌دهد که سال 1404 با افزایش قابل توجه واردات برخی اقلام، به ویژه لوبیا و نخود، همراه بوده است.

در این دوره، واردات لوبیا از 6 هزار تن در سال 1399 به 32 هزار تن در 1404 رسیده است؛ 5 برابر شدن واردات در پنج سال، نشان‌دهنده تلاش برای جبران کسری تولید داخلی و تثبیت بازار است.

همین روند در واردات نخود نیز دیده می‌شود؛ از 45 هزار تن در 1399 به 48 هزار تن در 1404 رسید، گرچه این افزایش نسبت به لوبیا کمتر است، اما ثبات نسبی در حجم واردات نخود نشان می‌دهد که بازار این محصول برای مصرف‌کننده به‌شدت اهمیت دارد.

در مقابل، واردات عدس در این بازه تغییر چندانی نکرده است. از 64 هزار تن در سال 1399، واردات عدس در 1404 به 54 هزار تن رسید؛ کاهش اندکی که نشان می‌دهد تولید داخلی و موجودی بازار توانسته تا حدودی نیاز مصرف را پوشش دهد.

رشد نجومی قیمت حبوبات از کشاورز تا سوپرمارکت

یکی از اقلامی که قیمت‌های نجومی را طی سال جاری به خود دیده، بخش حبوبات است. حبوبات گرچه همچون میوه‌ها فسادپذیری بالایی ندارد، اما قیمت آن بیش از میوه‌ها و سبزیجات جهش کرده است.

در این خصوص داود لپه‌چی، رئیس انجمن حبوبات درباره تفاوت قیمت جدی میان نرخ کشاورز برخی محصولات از گروه حبوبات با قیمت مصرف‌کننده اظهار داشت: «قیمت کالایی که کشاورز تولید می‌کند، معمولاً مربوط به محصول «بوجار نشده» است؛ یعنی هنوز تمیز و آماده مصرف نشده و ممکن است شامل سنگ و ناخالصی باشد.

پس از برداشت از زمین، محصول تحت فرایندهایی مانند بوجاری، شست‌وشو و حذف آب‌پذیری‌های اضافی قرار می‌گیرد و درصدی افت طبیعی در وزن و کیفیت آن ایجاد می‌شود. این فرایند تنها اولین حلقه از مسیر طولانی رساندن محصول به دست مصرف‌کننده است. پس از آماده‌سازی، محصول به بنکدار فروخته می‌شود، سپس صنایع تبدیلی آن را بسته‌بندی می‌کنند. در این مرحله هزینه‌های کارگری، بسته‌بندی و سایر مخارج به قیمت اضافه می‌شود.

کالا پس از آن به شرکت‌های پخش و در نهایت به سوپرمارکت‌ها و هایپرمارکت‌ها می‌رسد. به این ترتیب، پنج حلقه اصلی شامل کشاورز، بنکدار، صنایع تبدیلی، پخش و فروشگاه وجود دارد که در هر کدام هزینه‌ها و سودی اعمال می‌شود تا محصول به دست مصرف‌کننده برسد. بنابراین قیمت نهایی کالا، مثلاً لوبیا چیتی، بسیار بیشتر از قیمت خرید کشاورز است.»

افزایش قیمت‌ها طبیعی است!

وی درباره رشد شدید نرخ لوبیا چیتی در سال جاری نیز اضافه کرد: «برای مثال، لوبیا چیتی پارسال توسط کشاورز حدود 130 هزار تومان خریداری شد، اما قیمت آن در بازار مصرف‌کننده به حدود 400 تا 500 هزار تومان رسید.

این افزایش صرفاً به سود هر حلقه مربوط نیست، بلکه ناشی از مسائل دیگری مانند کاهش تولید داخلی و نوسانات عرضه و تقاضا بود. تقریباً 80 درصد مصرف لوبیا چیتی در کشور از تولید داخلی تأمین می‌شود و 20 درصد وارداتی است.

پارسال، به دلیل مشکلات آبی و آفت‌زدگی، تولید داخلی کاهش یافت و بازار با کسری مواجه شد. وقتی عرضه با تقاضا همخوانی ندارد، قیمت مصرف‌کننده نهایی به‌شدت افزایش می‌یابد.»

او همچنین ادامه داد: «حبوبات به دلیل حساسیت به رطوبت و آفات، قابلیت نگهداری طولانی بدون تدابیر خاص ندارند و این موضوع هم بر قیمت و توزیع آن تأثیر می‌گذارد. بنابراین افزایش قیمت، اغلب نتیجه عوامل طبیعی و اقتصادی است و نه سوءمدیریت یا احتکار. با توجه به خشکسالی‌های پی‌درپی در سال‌های اخیر، وضعیت محصولات کشاورزی در ایران همچنان حساس است.

فعالان بخش خصوصی می‌گویند امسال نیز مانند سال گذشته، امکان کاهش تولید برخی محصولات، از جمله لوبیا چیتی، وجود دارد. تجربه سال گذشته نشان داد که حتی با تولید داخلی، افت محصول به دلیل کمبود آب و آفت‌ها باعث شد تا قیمت مصرف‌کننده افزایش یابد. یکی از راهکارهای مهم برای کنترل بازار و جلوگیری از آسیب به مصرف‌کننده، واردات به‌موقع و به اندازه کافی است.

مسئولان تاکید می‌کنند که اگر برنامه‌ریزی‌های لازم با توجه به تجربه سال گذشته انجام شده باشد، افزایش قیمت شدید امسال احتمالاً کمتر خواهد بود، اما با توجه به ادامه خشکسالی، هیچ تضمینی برای جلوگیری کامل از نوسان قیمت‌ها وجود ندارد.»

لزوم اعمال سیاست‌های تنظیم بازار

لپه‌چی تکمیل کرد: «برداشت محصولات از ابتدای فصل (از حدود خردادماه) آغاز شده و تا اواخر تابستان ادامه دارد. در ابتدای فصل، عرضه کافی است و کمبودی مشاهده نمی‌شود، اما با نزدیک شدن به ماه رمضان و تعطیلات نوروز، امکان کسری در بازار وجود دارد و واردات برای جبران آن ضروری است.

یکی دیگر از مشکلات موجود، تأمین ارز برای واردات است. تأخیر در تخصیص ارز از سوی بانک مرکزی باعث می‌شود واردکنندگان نتوانند کالا را به‌موقع وارد بازار کنند و ممکن است محصولات چند ماه در گمرک معطل بمانند. فعالان بخش خصوصی تاکید دارند که تخصیص ارز و ثبت سفارش‌ها باید به‌موقع انجام شود تا بازار برای شب عید و ماه مبارک رمضان دچار مشکل نشود.»

رئیس انجمن حبوبات در پایان یادآور شد: «از سوی دیگر، روند بوروکراسی و سهمیه‌بندی واردات نیز یکی از موانع اصلی است. برخی واردکنندگان سهمیه‌های خود را نسبت به سال گذشته کاهش یافته می‌بینند و این کاهش مستقیم بر عرضه و قیمت‌ها تأثیر می‌گذارد.

بنابراین هماهنگی سریع و چابک وزارت جهاد کشاورزی با بخش خصوصی، جمع‌آوری اطلاعات دقیق از میزان تولید، زیرکشت و افت محصول، و برنامه‌ریزی برای واردات به‌موقع، از مهم‌ترین راهکارها برای جلوگیری از افزایش بی‌رویه قیمت‌هاست.

فعالان بخش خصوصی تاکید دارند که در صورت همکاری نزدیک و تصمیم‌گیری سریع، می‌توان بازار را مدیریت و از آسیب دیدن مصرف‌کننده جلوگیری کرد.»