چرا رسول الله (ص) در مکه نماند و هجرت کرد؟

به گزارش مشرق، داود مهدوی زادگان در کانال خود در ایتا نوشت:

مرحوم امام خمینی ره در تبیین ضرورت اقامه حکومت اسلامی مبتنی بر اصل مترقی ولایت مطلقه فقیه به وجود احکام سیاسی و اجتماعی اسلام استدلال کرده است. به عقیده ایشان قوانین اجتماعی و سیاسی اسلام اقتضای دولت را می کند: " دلیل دیگر بر لزوم تشکیل حکومت، ماهیت و کیفیت قوانین اسلام (احکام شرع) است. ماهیت و کیفیت این قوانین می رساند که برای تکوین یک دولت و برای اداره سیاسی و اقتصادی و فرهنگی جامعه تشریع گشته است" (خمینی روح الله، 1377: 20).

برخی از مخالفان نظریه ولایت فقیه، امام راحل را به وارونه گویی توصیف کرده اند و به زعم وارونه خود در نفی این استدلال امام چنین ایراد آورده اند که احکام و قوانین سیاسی و اجتماعی اسلام مربوط به دوره حضور رسول خدا صلی الله علیه و آله در مدینه است و در دوره مکه چنین قوانینی تشریع نشده است. بنابر این اگر آن حضرت در مکه می ماند، ای بسا که این احکام تشریع نمی شد: " مدعا آن است که اگر نبی اسلام در مکه می‌ماند و به ویژه اگر دعوت دینی‌اش در همان‌جا به پایان می‌رسید، آیا باز احکام اجتماعی (به تعبیر فقهی: معاملات) تشریع می‌شدند؟ از باب نمونه: اگر جنگی نبود، آیا آیات جهاد و در پی آن مقررات جهاد و انواع آن و نیز به ضرورت صلح و قواعد آن، ضرورت پیدا می‌کرد؟ "

طبق تحقیق چنین برداشتی از حضور رسول الله در مکه نادرست است. آن حضرت در مکه بر مبنای آیین ابراهیمی مکلف به احکام الله بود. در این زمینه دکتر عبد القادر حامد تیجاتی در کتاب" مبانی اندیشه سیاسی در آیات مکی " به تفصیل به این مساله پاسخ داده است (تیجانی عبد القادر حامد، 1389، ترجمه مهران اسماعیلی و مشتاق الحلو، بوستان کتاب). او ریشه طرح چنین اشکالی را به خاور شناس مجارستانی گلدزهیر (1850- 1920) باز گردانده که او این اشکال را در کتاب " عقیده و شریعت در اسلام " صورت بندی کرده است (همان‌: 31).

البته معلوم نیست که جناب مستشکل، چگونه می تواند با چنین ایرادی اتهام وارونه گویی را اثبات کند. چون خود ایشان واقعیت قوانین اسلام در مدینه را پذیرفته است. امام راحل ره هم مستند به همین واقعیت بر ضرورت تشکیل حکومت اسلامی تاکید کرده است. آری، اگر حکم جهاد در مدینه تشریع نشده بود می توانستیم ایشان را به وارونه گویی و تشریع متهم کرد. بلکه وارونه گویی در جایی است که وجود چنین قوانینی در اسلام انکار شود و یا سنت نبوی در مدینه را حجت ندانیم. در حالی که آیات امر به اطاعت از رسول خدا در مدینه نازل شده است. قطعاً چنین انکاری بدعت است.

اما عبارت نقل شده بالا از امام خمینی ره می رساند که وجود قوانین اسلامی رسول خدا را وادار به هجرت و تاسیس حکومت در مدینه کرده بود، نه آنکه چون آن حضرت در مدینه به سر برده بود، احکام سیاسی و اجتماعی بر ایشان تشریع شده است. لذا اگر حکام و مشرکین مکه با رسول خدا به مثل اهل مدینه کنار می آمدند، آن حضرت حکومت اسلامی را در همان شهر مکه بر پا می فرمود. چنانکه اگر مردم یثرب با رسول الله بیعت نمی کردند، بطور قطع، رسول خدا به شهر دیگری مهاجرت می کردند.

به عبارت دیگر، ابتدا باید اشکال کننده به این سوال اساسی پاسخ دهد که چرا رسول الله صلی الله علیه و آله در مکه نماندند بلکه مهاجرت کردند؟ مصائب ایشان در مدینه که خیلی بیشتر از مکه بود. طفره رفتن از پاسخ به این پرسش نشانه سطحی نگری یا اراده بر وارونه گویی تاریخ صدر اسلام است.

پاسخ این است که چون احکام سیاسی و اجتماعی و اقتصادی در اسلام تشریع شده بود و رسول خدا مکلف به یافتن شهری در شبه جزیره شده بود تا این احکام و قوانین اسلامی را اجرایی کند. چنانکه آن حضرت به همین منظور، پیش از هجرت به یثرب، به سراغ حکام شهر طائف رفته بود ولی آنها خود را از چنین فضیلت و نعمت بزرگی محروم کردند. بنابر این، رسول خدا در فرض پذیرش حکومت اسلامی از سوی مشرکین، در مکه می ماند و در غیر این صورت، مکلف به هجرت بود. چنانکه مهاجرت هم کردند.

اما اگر رسول الله در مکه موفق به تشکیل حکومت اسلامی می شدند، آیا همان قوانینی که در مدینه تشریع شده بود در مکه تشریع می شد؟ مستشکل می خواهد بگوید که تشریع نمی شد. چون مثلا جنگی رخ نمی داد تا حکم جهاد تشریع شود. ولی این سخن اصل تشریع قوانین در مکه را نفی نمی کند بلکه نهایتا می توان گفت که احکام دیگری تشریع می شد. لکن مساله وقوع جنگ در موقعیت مکه منتفی نیست. ای بسا که مشرکین طائف یا حکومت ایران یا قبایل جنوبی در مکه با رسول خدا وارد جنگ می شدند. بلکه اگر رسول خدا در مکه حکومت اسلامی بر پا می کرد، همان قوانینی که در مدینه تشریع شده بود در مکه هم تشریع می شد. چون احکام اسلامی بعد فتح مکه تغییر نکرد. به هر روی، زمان و مکان در نحوه بیان حکم شرعی دخالت دارند و نه در اصل حکم الله. و الله اعلم

*بازنشر مطالب شبکه‌های اجتماعی به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان از فضای این شبکه‌ها منتشر می‌شود.