چرا معاویه؟!
اولین سریال بلند و گران قیمت عربستان سعودی با عنوان " معاویه "درباره حوادث صدر اسلام ساخته شد ودر حال پخش است.
این سریال با محوریت شخصیت معاویه ابن ابی سفیان می باشد. شخصیتی که در تاریخ شیعیان بشدت منفوراست و در تواریخ متعدد اهل سنت نیز بعنوان یک چهره غیر قابل قبول از آن یاد می شود.
بلافاصله از آغاز پخش این سریال، متفکران شیعه و حتی اهل سنت نسبت به آن موضع گیری کردند.
سوال اصلی آنان این بود که چرا معاویه؟ آیا در تاریخ صدر اسلام، چهره های مطرح دیگری نبودند که درباره آنان چنین سریال پر خرجی ساخته شود؟ چرا درباره یکی از خلفای راشدین - طلحه - زبیر و حتی خالد ابن ولید سریال ساخته نشد و تمرکز بر فردی مانند معاویه که عملکرد او در زمان حیات رسول خدا و سالهای اولیه اسلام، بسیار مورد انتقاد است، فیلم ساخته شد؟
صد البته در طول این سریال سعی کردند که به اصطلاح حساسیت شیعیان و اهل سنت را در مورد شخصیت های مورد احترام دو طرف تحریک نکنند ولی چهره پردازی از آنان نیز مورد انتقاد قرار گرفت.
در این نوشته می خواهیم به این نکته اشاره کنیم که اساساً هدف تهیه کنندگان سریال، پرداختن به حوادث تاریخ صدر اسلام نیست بلکه آنان هدف دیگری را از پردازش شخصیت معاویه ابن ابی سفیان دنبال می گردند. بررسی قسمت های مختلف سریال مذکور نیز موید این نظریه است که کارگردان از شخصیت معاویه بعنوان یکی از چهره های موثر در تاریخ صدر اسلام یاد نمی کند. بلکه اساساً بدنبال پرداختن حوادث صدر اسلام نیست. آنان صرفاً بر روی معاویه تاکید دارند آن هم نه بعنوان یکی از چهره های موثر (مثبت یا منفی) در صدر اسلام.
بار به همان سوال اول بر می گردیم. چرا معاویه؟
برای پاسخ به این سوال لازم است مختصراً به سالهای ظهور اسلام در حجاز اشاره نمائیم:
ظهور اسلام در شبه جزیزه عرب، تمام آداب و رسوم جاهلیت عرب را بر هم ریخت و "عربیت" و رسوم آن در محاق فرو رفت. پیامبر اسلام تلاش وافری در جایگزین ارزش های اسلامی مانند برادری و برتری افراد بر اساس ایمان و تقوا بجای ارزش های جاهلی عرب مانند خون و قومیت و قبیله گرائی داشت اما ریشه های ارزش های عربی خشک نشد و پس از رحلت ایشان، رگه های پر رنگی از رسوم و آداب عربیت در تاریخ صدر اسلام مشاهده میشود. تفکیک عرب با عجم (غیر عرب) از همان آغاز در مقابل جمله صریح رسول خدا که هیچ فرقی بین عرب و عجم جز تقوا نیست، وجود داشت. این تفکر هنوز هم به وضوح در" عربیت" وجود دارد و اساساً اسلام را یک دین عربی می دانند که دیگران نیز بدان گرویده اند.
لذا با ظهور اسلام، " عربیت" و ارزش های آن بشدت آسیب دید. اما اعراب هنوز دل در گرو ارزش های گذشته داشتند. به یاد دارید که اینان یکی از القاب علی علیه السلام را "قتال العرب "نامیده بودند. یعنی ایشان قاتل عرب است و نه قاتل کفار و مشرکین و منافقین.
خاندان بنی امیه و اولین حاکم آنان یعنی معاویه ابن ابی سفیان، دو خصوصیت مهم داشتند:
اول: دفاع از عربیت و ارزش های آنان در مقابل ارزش های اسلام. ابوسفیان پدر معاویه که تنها چند ماه مانده به رحلت پیامبر، و به زور اسلام آورد، مظهر دفاع از ارزش های جاهلی در مقابل ارزش های اسلام بود و وقتی پسرش توسط خلیفه دوم به حکومت شام رسید، دقیقا همین سیر را ادامه داد که بارها با توبیخ خلیفه دوم مواجه شد. در زمان خلیفه سوم عثمان، کار برای معاویه راحت تر شد. و این نکته به وضوح در این سریال نمایش داده شد. معاویه در سریال مذکور بارها در سکانس های مختلف به این نکته اشاره می کند که عرب بر غیر عرب برتری دارد و رسالت خود را احیای عربیت در مقابل ارزش های اسلام میداند.
لذا به اعتقاد این قلم، تهیه کنندگان سریال مذکور با پردازش شخصیت معاویه، تلاش وافری در تکریم اولین شخصیت احیاءگر "عربیت " بعداز ظهور اسلام بودند.
شاید شرایط سیاسی حال حاضر جهان و افول اعراب در عرصه سیاست خاورمیانه در مقابل قدرت های موجود یعنی صهیونیسم و اخیراً ایرانیان، اعراب را به احیای نام عربیت و ارزش های آن وادار کرد تا اقدام به ساخت چنین سریالی نمایند.
اعراب، به اشتباه طی هفت دهه اخیر، موضوع فلسطین را "عربی" کردند و شکست سختی نیز خوردند که آسیب آن نه تنها به فلسیطین، بلکه به "عربیت "وارد آمد، ساخت این سریال ها، تلاشی برای احیای مجدد "تفکر عربی" قلمداد میشود.
دوم: معاویه بعنوان احیاگر اشرافیت و"سلطنت "در مقابل ساده زیستی و "خلافت" پس از ظهور اسلام تلقی میشود. اسلام فرهنگ ضد اشرافی گری و برابری زندگی حاکمان با مردم عادی را حاکم کرد. خلفای پس از پیامبر اسلام نیز بر همین منوال مشی کردند. نظام حکومتی نیز بر اساس بر تری های ارزش اسلام در مورد حاکمان پایه گذاری شد و نه سلطنت. اما معاویه اولین حاکم پس از ظهور اسلام بود که زندگی اشرافی گری و تجملات را به همراه نظام موروثی و سلطنتی مجدداً احیا کرد. این موضوع نیز یکی از ارزش های جاهلیت عرب بود که بار دیگر احیا شد.
فرهنگی که معاویه پایه گذاری نمود، در حال حاضر مدل حکومتی اکثریت قاطع کشورهای عربی است. بی دلیل نیست که این کشورها به "معاویه "نه بعنوان یک کنشگر در تاریخ صدر اسلام، بلکه بعنوان بنیانگذار سلطنت بجای خلافت پس از ظهور اسلام می نگرند.