چرا معصومان (ع) حفظ قرآن را فراتر از یک عبادت فردی می‌دانستند؟
اهل بیت (ع) از نخستین روزها همزمان با نزول آیات، آنها را می‌نوشتند، می‌خواندند، در دل می‌سپردند و در میان مردم تبیین می‌کردند. این رویکرد سبب شد فرهنگ حفظ قرآن به بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت دینی مسلمانان تبدیل شود.
نسرین سعادتی، کارشناس علوم قرآنی، در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، با تأکید بر اینکه حفظ قرآن کریم در سیره پیامبر اسلام (ص) و اهل بیت (ع) نه تنها یک عمل عبادی بلکه راهبردی‌ترین ابزار برای صیانت از وحی الهی بوده است، گفت: نگاهی تاریخی به آغاز اسلام نشان می‌دهد که یکی از اصلی‌ترین شیوه‌ها برای جلوگیری از هرگونه تحریف و دستبرد در متن وحی، سپردن قرآن به حافظه‌های مؤمنان بوده است.
او تصریح کرد: در دورانی که هنوز کتابت کامل قرآن شکل نگرفته و آیات الهی به تدریج نازل می‌شد، پیامبر (ص) خود پیشگام در حفظ و قرائت بود و گاهی پیش از پایان نزول آیه، آن را تکرار می‌کرد تا از فراموشی جلوگیری شود.
سعادتی با اشاره به اینکه همین دغدغه در آیات قرآن بازتاب یافته است، خاطرنشان کرد: در آیاتی مانند «لا تُحَرِک بِهِ لِسانَکَ لِتَعجَلَ بِهِ اِنَ عَلَینا جَمعَهُ وَقُرآنَهُ» و «سَنُقرِئُکَ فَلا تَنسی» خداوند ضمن نهی پیامبر از شتاب در خواندن وحی، وعده می‌دهد که خود عهده‌دار حفظ و جمع‌آوری قرآن خواهد بود. این حقیقت در آیه «اِنَا نَحنُ نَزَلنَا الذِکرَ وَاِنَا لَهُ لَحَافِظُونَ» به روشنی بیان شده و نشان‌دهنده پیوند عمیق بین اراده الهی و تلاش انسانی در صیانت از قرآن است.
این کارشناس علوم قرآنی در ادامه با بیان اینکه اهل بیت (ع) نه تنها حافظان قرآن بودند بلکه جامعه اسلامی را به حفظ آن تشویق می‌کردند، افزود: ائمه اطهار (ع) از نخستین روزها همزمان با نزول آیات، آنها را می‌نوشتند، می‌خواندند، در دل می‌سپردند و در میان مردم تبیین می‌کردند. این رویکرد سبب شد فرهنگ حفظ قرآن به بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت دینی مسلمانان تبدیل شود.
ترتیل؛ روح حاکم بر نزول، قرائت و زیست قرآنیاو با اشاره به تأکید روایات بر منزلت حافظان قرآن تصریح کرد: امام صادق (ع) می‌فرمایند: حافظی که به قرآن عمل کند، در جایگاه فرشتگان نیکوکار خواهد بود. همچنین از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است: «مَن أَعطاهُ اللهُ حفظ کتابه وظن أن أحداً أُعطِی أفضلَ مما أُعطِی فقد غَمَطَ أفضل النعمه»؛ کسی که خداوند نعمت حفظ قرآن را به او ارزانی داشته و گمان کند نعمتی برتر از آن وجود دارد، در حقیقت بزرگ‌ترین نعمت الهی را کوچک شمرده است.
این استاد علوم قرآنی با اشاره به اینکه در نگاه معصومان (ع) حفظ قرآن تنها یک فعالیت فردی نیست بلکه کارکردی اجتماعی و تربیتی نیز دارد، خاطرنشان کرد: پیامبر اکرم (ص) حفظ قرآن را با روش تلقین و تکرار در میان اصحاب رواج داد و به امام علی (ع) دعایی آموخت تا حافظه‌اش در حفظ قرآن تقویت شود. افزون بر این، ائمه (ع) تأکید داشتند که حفظ آیات باید همراه با تدبر در معانی و التزام به عمل باشد تا صرفاً به محفوظاتی بی‌اثر فروکاسته نشود.
او ادامه داد: در سیره اهل بیت (ع) توجه ویژه‌ای به تربیت حافظان قرآن از سنین کودکی وجود دارد. معصومان توصیه می‌کردند که کودکان از آغاز با قرآن مأنوس شوند و حفظ آیات را با نیت الهی و امید به پاداش اخروی انجام دهند. همچنین بر نقش جامعه در حمایت از حافظان تأکید شده و احترام و منزلت اجتماعی آنان نشانه‌ای از پاسداشت جایگاه قرآن دانسته شده است.
سعادتی با اشاره به نقش تاریخی حافظان قرآن در تثبیت متن وحی گفت: بسیاری از یاران اهل بیت (ع) که در جنگ‌ها و حوادث صدر اسلام به شهادت رسیدند، از حافظان قرآن بودند. همین حضور گسترده حافظان در میان مردم، زمینه‌ساز تثبیت و گسترش متن الهی شد و قرآن در حافظه جمعی مسلمانان نهادینه شد.
او در پایان تأکید کرد: حفظ قرآن در سیره معصومان (ع) تنها به دوران نزول وحی محدود نمی‌شود، بلکه وظیفه‌ای همیشگی برای امت اسلامی است. قرآن باید نه فقط در زبان و حافظه، بلکه در دل و عمل مسلمانان زنده بماند تا هدایت الهی در زندگی فردی و اجتماعی آنان تداوم داشته باشد.