چرا همیشه گمان می‌کنیم دیگران می‌خواهند سرمان کلاه بگذارند؟
همیشه از اطرافیانمان می‌شنویم که می‌گویند حواستان را جمع کنید گول پیامک‌ها یا تماس‌های کلاه برداران را نخورید، گداهای حقه‌باز فریبتان ندهند یا شرکت‌های سرمایه‌گذاری از ساده لوحی‌تان سوءاستفاده نکنند. از‌این‌رو همواره احساس می‌کنیم در معرض کلاهبرداری هستیم و برای آنکه اَنگ ساده لوحی نخوریم قید همه خطرات را می‌زنیم. البته اعتماد به پیشنهادهای جذابِ هرزنامه‌ها یا سرمایه‌گذاری در شرکت‌های...
نویسنده: تِس ویلکینسون - رایان، استاد حقوق و روان شناسیِ دانشگاه پنسیلوانیا
مترجم: محمدحسن شریفیان
ساده لوح بودن خیلی احساس بدی دارد. به ضرب المثل های زیادی فکر کنید که دراین باره وجود دارند و معنای همه شان به ساده لوحی برمی گردد: «کلاهت را باد نبرد!»، «پول ساده لوح راحت از دستش درمی آید»، «تا ابله در جهان است، مفلس درنمی ماند»، «آدم احمق همه جا پیدا می شود».
پیام واضح است: ساده لوح نباشید، ولی سخت است که این نصیحت را آویزه گوش خود کنیم؛ ظاهراً این گونه است که واقعیت عرصه نبرد شیادان و ساده لوحان است - در خانه، محیط کار، و اخبار. آیا رمزارز برای ساده لوح هاست؟ آیا دورکاری از زیر کار دررفتن است؟ آیا بخشیدن بدهی دانشجویان دلسوزانه و عاقلانه است یا توهین به ساده لوح هایی است که قبلاً بدهی شان را پرداخت کرده اند؟
حوزه مطالعاتی من روان شناسی اخلاق است، خصوصاً اخلاقِ مربوط به قراردادها. به همین خاطر، فکرکردن درباره ساده لوح ها بخش عادی ایی از زندگی حرفه ای من است. یکی از مضمون های ثابت تحقیقات من و سایر تحقیقات آزمایشی در روان شناسی و اقتصاد این است که احساس فریب خوردن، به لحاظ شناختی و هیجانی، بسیار شدید است. این احساس به قدری آزارنده است که آدم ها بسیار تلاش می کنند تا مطمئن شوند چنین چیزی اتفاق نمی افتد.
گاهی عامدانه یا از روی احتیاط سعی می کنیم از قرارگرفتن در چنین موقعیتی اجتناب کنیم: من ایمیل هایی را که داخل پوشه هرزنامه رفته اند باز نمی کنم. حتی اگر این ایمیل ها چیزی را به من پیشنهاد دهند که واقعاً می خواهم (پول! عشق! سفر خارجی!)، احتمال اینکه شاهزاده ای پولی برایم کنار گذاشته باشد به قدری کم است که ارزش وقتم را ندارد و خطر اینکه بدافزار باشد بسیار بیشتر است. ولی، در مواقع دیگر، میل به دوری از نشانه های خطر ابتدایی تر، غیرعامدانه تر، و نهایتاً برخلاف اهداف و ارزش های من است.
قبل از اینکه به لحاظ حرفه ای به موضوع ساده لوحی علاقه مند شوم، شاهد مثال آشناتری در زندگی ام بودم. مادربزرگ و پدربزرگ مادری ام که اکنون دیگر در قید حیات نیستند، با درآمدی کم، هفت فرزند بزرگ کردند، شش دختر و یک پسر. آن ها از نکاتی که درباره ساده لوحی و پول گفته می شد پیروی می کردند و صرفه جو و محتاط بودند. ولی در سال های پایانی زندگی شان، خصوصاً در مراحل ابتدایی زوال شناختی شان، احتیاط به چیزی تیره تر بدل شد. آن ها غذاهایی را که پیک برایشان می آورد نمی پذیرفتند، کمک دیگران را رد می کردند مبادا پرستاران به دنبال دزدیدن وسایلشان باشند یا اینکه فرزندان وظیفه شناسشان انگیزه های پنهانی داشته باشند.
یک بار وقتی مادرم به دیدنشان رفته بود با من تماس گرفت. او گفت مادربزرگم را به فروشگاه ال. ال. بین برده است. آن ها بیرونِ اتاق پرو نشسته بودند و مادربزرگم معذب به نظر می رسید.
مادرم پرسید «مامان، گرسنه ای؟».
مادربزرگم جواب داد «گرسنه نیستم، بدگمانم».
عدم اعتماد پدربزرگ و مادربزرگم به مراقبانشان باعث می شد چیزی را از دست بدهند که بیش از هر چیز می خواستند: اینکه تا زمانی که ممکن است، مستقل زندگی کنند. کلیک نکردن روی ایمیل های مشکوک یک چیز است و نپذیرفتن کمک دیگران، ریسک کردن
یا یک سرمایه گذاری مطمئن چیزی دیگر. آدم هایی که از ساده لوح بودن می ترسند از توافقات و همکاری هایی که بیش از همه برایشان ارزش قائل هستند دوری می کنند، خواه در سطح شخصی باشد (کینه به دل گرفتن، زیر معامله زدن)، خواه در سطح سیاسی (سیاست گذاری رفاهی، اصلاح مهاجرت).
در یک آزمایش گویا درمورد تصمیم گیری مالی، روان شناسان از تعدادی آزمودنی خواستند تصور کنند 100 دلار برای سرمایه گذاری دارند. به آن ها اطلاعاتی دادند تا درباره سرمایه گذاری فرضی شان تصمیم بگیرند که از این قرار بود: «اگر در این شرکت سرمایه گذاری کنید، به احتمال 80 درصد اصل پولتان را پس می گیرید (نه بیشتر نه کمتر)، به احتمال 15 درصد پولتان دوبرابر می شود، و در بدترین حالت 5 درصد احتمال دارد همه پول را از دست بدهید». به طور کلی، این به نظر معامله خیلی خوبی می آید - سه برابر بیشتر احتمال دارد که برنده شوید تا بازنده!
نکته مهم این بود که شرکت کنندگان متن های متفاوتی درمورد ماهیت ریسکشان می خواندند. به یک گروه گفته می شد 5 درصد احتمال دارد همه پولشان را از دست بدهند چراکه ممکن است شرکت با مشتریان کمتری از آنچه انتظار دارد مواجه شود.
به گروه دیگر از شرکت کنندگان گفته می شد 5 درصد احتمال دارد همه پولشان را از دست بدهند چراکه 5 درصد احتمال دارد بنیان گذاران شرکت شیاد باشند. در حالتی که عدم اطمینان مربوط به میزان مشتریان شرکت بود، شرکت کنندگان حاضر بودند 60 دلار از 100 دلارشان را وسط بگذارند، ولی در حالتی که پای خیانت در میان بود و نه مسائل مربوط به بازار، با اینکه همان مقدار ریسک وجود داشت، تنها 37 دلار از پولشان را سرمایه گذاری می کردند. همه شرکت کنندگان با یک میزان ریسک ضرر مواجه بودند، ولی فقط بعضی از آن ها به احتمال کلاهبرداری فکر می کردند و همین توانست منجر به چنین تفاوتی در نتیجه شود.
وقتی پای سود شخصی در میان باشد، معمولاً برآورد افراد از ریسکِ خیانت زیاد می شود. ولی حتی در مسائل خیرخواهانه (نه مادی) نیز همان نشانه های پنهان منجر به فعال شدن غریزه احتیاط می شود. کمک کردن به میزان تعجب آوری پرریسک است، دست کم از منظر روان شناختی. کسی که درخواست کمک می کند، تقریباً به طور خودکار، فرد را مضطرب می کند و به این فکر وامی دارد که نکند ساده لوحی کند؛ جلب همدردی دیگران ترفند رایجی است، از چوپان دروغگو گرفته تا سکوت بره ها. سخاوتمندی نوعی آسیب پذیری و این فکر آزارنده را به همراه دارد که کسی که سعی می کند مهربان باشد ممکن است فریب بخورد.
شکاکیت غریزی در برابر درخواست های کمک می تواند تأثیر شگرفی بر رفتار کمک کردن بگذارد و پیامدهایی نظام مند در سطح سیاست اجتماعی داشته باشد. در آمریکا، سیاست های بازتوزیعی همواره با این نگرانی همراه بوده که افراد متقلب و تن پرور سربار مالیات پردازان سخت کوش شوند. درنتیجه، افرادِ دو سر طیف سیاسی اغلب از آن دسته از سیاست های اجتماعی حمایت می کنند که ناکارآمدند و جای تعجب است که حتی با ارزش های اخلاقیِ خود این افراد ناهمخوان هستند.
شواهد متقنی وجود دارد مبنی بر اینکه بیشتر آمریکایی ها مایل اند به افراد نیازمند کمک کنند ولی به طرز متناقضی با بالابردن مخارج رفاهی مخالفت می کنند. طی 30 سال گذشته، همواره 65 درصد از آمریکایی ها با گزاره «حکومت برای کمک به افراد فقیر خیلی کم هزینه می کند» موافق بوده اند. درعین حال، فقط حدود 25 درصد از آمریکایی ها با گزاره «حکومت برای مسائل رفاهی خیلی کم خرج می کند» موافق اند.
مارتین گیلنزِ جامعه شناس باور دارد این ناهمخوانی را می توان با «باور رایج مبنی بر اینکه بیشترِ دریافت کنندگان کمک رفاهی، به جای کارکردن، ترجیح می دهند در خانه بنشینند و مزایا دریافت کنند» توجیه کرد. مردم کمک رفاهی را نمی پسندند چون احساس کلاهبرداری به آن ها می دهد، حتی وقتی که مزایای رفاهی منجر به تحقق اهداف محبوب اجتماعی می شود.
احساس ساده لوحی حتی در نوع کمک کردن هم خودش را نشان می دهد. جامعه شناسانِ آزمایشی در مطالعه ای از شرکت کنندگان خواستند متنی را درمورد خانواده ای کم درآمد بخوانند و مشخص کنند حکومت در هر ماه چقدر باید به آن ها کمک کند. نتایج نشان داد، از نظر آزمودنی ها، مبلغ کمک ماهانه بستگی به نوع کمک داشت؛ آن هایی که با ماهانه 250 دلار به عنوان بُن غذا موافق بودند تنها حاضر بودند 210 دلار به صورت نقدی به این افراد کمک شود. یکی از شرکت کنندگان دراین باره گفت «من با دادن پول نقد موافق نیستم، خیلی راحت می توان از آن سوءاستفاده کرد».
یکی از قدیمی ترین و مقبول ترین یافته های روان شناسی این است که بعضی از درس های زندگی بیش یادگیری می شوند. وقتی دانشجوی تحصیلات تکمیلی بودم، با پدیده ای به نام «موش های گارسیا» آشنا شدم. پژوهشگری به نام جان گارسیا موش ها را به طور هم زمان در معرض آب شیرین شده و تشعشع قرار داد، اتفاقی که به طور تصادفی و به خاطر نقص در طراحی آزمایش رخ داد.
موش ها عاشق مزه شیرین هستند، ولی تشعشع باعث حالت تهوع شدید می شود. موش های گارسیا حالت تهوع را با شیرینی تداعی کردند و، تا چند هفته بعد، از خوردن غذاهای شیرین امتناع کردند. اگر تابه حال دچار مسمومیت غذایی یا خماری شده باشید، حال این موش ها را درک می کنید. تهوع عاملی مؤثر در بیش یادگیری است: وقتی دچار خماری باشم فقط از شراب گیاهی اجتناب نمی کنم، بلکه برای مدتی طولانی هم نسبت به الکل و هم شیرین بیان دچار انزجار می شوم.
احساس ساده لوحی نیز به همین شکل عمل می کند. مغز باعجله سعی می کند توضیح دهد چه اتفاقی رخ داده است؛ شروع می کند به ساخت ابزاری شناختی که دفعات بعد به دنبال تهدیدات بگردد و موانعی را در برابر آن علَم کند. نه شیرینی، نه نوشیدنی، و نه همکاری. «گرسنه نیستم، بدگمانم».
منبع: ترجمان
کانال عصر ایران در تلگرام
تماشاخانه
صحنه‌های اصابت پهپاد های ایرانی شاهد در جنگ اوکراین (فیلم)
نگرانی چین از تخلیه آب‌های رادیواکتیو ژاپن به دریا؛ چه بلایی بر سر غذاهای دریایی می‌آید؟ (فیلم)
فیلم های دیگر
