چهارباغ در گذر زمان
یک نویسنده و پژوهشگر حوزه تاریخ با بیان اینکه چهارباغ در طول تاریخ همواره چشم‌وچراغ شهر اصفهان بوده است، گفت: برای حفظ و معرفی چهارباغ باید اطلاعات آن را ثبت و ضبط کرده و پرونده آن را ایجاد کنیم.
عبدالمهدی رجایی در یکی دیگر از سلسله نشست‌هایی که از سوی مرکز اصفهان شناسی و خانه ملل و با موضوع «سیر تحولات چهارباغ در دوره معاصر» در موزه حمام علیقلی آقا برگزار شد، با اشاره به بین‌رشته‌ای بودن مطالعات تاریخ اجتماعی گفت: درهم‌آمیختگی زیادی بین رشته تاریخ و جغرافیا وجود دارد، البته مورخین هم ادعاها و اسناد بسیاری درباره تاریخ اجتماعی و شهری ارائه کرده‌اند با این تفاوت که امتیاز مطالعات حوزه جغرافیا این است که در این رشته عموماً اطلاعات را با سند، مدرک و نمودار عرضه می‌کنند.
او افزود: در انتهای دوران قاجار و ابتدای دوره پهلوی بین سال‌های 1299 تا 1302 نقشه‌ای برای نظمیه اصفهان توسط محمدعلی‌خان زند تهیه شد و این اتفاق از خوش‌شانسی‌های اصفهان بود که جزییات زیاد و بسیار خوبی از مسیرها و کوچه‌های اصفهان دارد، ضمن اینکه تصاویری که اواخر دوره قاجار از چهارباغ موجود است تصویری را به ما ارائه می‌دهد که در آن چهارباغ ویران‌شده و موردتهاجم قرارگرفته و جوی‌های آب و سنگ‌فرش‌های آن به فروش رفته است.
رجایی با بیان اینکه میدان انقلاب از دیرباز مکانی برای تجمعات مختلف بوده است، یادآور شد: ما در اصفهان میدانگاهی به نام دروازه دولت نداشته‌ایم، خیابان چهارباغ به خیابان چهل‌ستون منتهی می‌شد و در کنار آن نیز خیابانی تنگ و پر پیچ‌وخم به نام خیابان آغاباشی وجود داشت که یکی از پروژه‌های مهم شهرداری اصفهان از سال 1307 آزادسازی این محوطه بود که تا سال 1320 انجام و میدان امام حسین فعلی ایجاد شد، بنابراین این بخش ربطی به دوره‌های قاجار و صفویه ندارد بلکه حاصل نوعی شهرسازی مدرن و نگاه به شهرسازی اروپایی بود که بر لزوم ایجاد میدان برای هر شهر و استقرار اداره‌ها دولتی در اطراف آن تأکید می‌کرد.
این نویسنده و پژوهشگر حوزه تاریخ ادامه داد: ساختمان شهرداری اصفهان نیز پس از همین دوره ساخته شد و ساعت شهرداری بعدها با فشار مطبوعات بر عمارت شهرداری نصب شد. خیابان‌های کناری شهرداری نیز با تحول شهر و ورود ماشین و ایجاد نهضت خیابان‌کشی در دوره پهلوی ایجاد شد که خیابان شیخ‌بهایی با نام اصلی جوب‌شاه در همین زمان ساخته شد، ضمن اینکه مهم‌ترین پروژه خیابان‌کشی در دوره پهلوی خیابان چهارباغ بالا بود که با هدف تکمیل محور اتومبیل‌رانی شهر ایجاد شد و روزنامه اخگر به مدیریت امیر قلی امینی بر لزوم وجود این خیابان تأکید کرد.
رجایی ایجاد پارک شهید رجایی فعلی را نیز تغییر عمده‌ای در شهرسازی دانست و تصریح کرد: این کار بخش شرقی چهارباغ را به لحاظ جمعیتی آزاد کرد و از مهم‌ترین و پرهزینه‌ترین پروژه‌های شهرداری بود که در آبان ماه 1352 نیز مقاله‌ای در این زمینه با عنوان «سیمای اصفهان دگرگون می‌شود» منتشر شد. این پروژه که طرح آن از سال 52 و با عنوان پارک مرکزی آغاز می‌شود هنوز هم به‌طور کامل اجرانشده است و به‌عنوان نمونه همچنان تکلیف پاساژ محمودیه مشخص نیست.
او اضافه کرد: چهارباغ گرایی از همان زمان یکی از معضلات شهری بود و این سؤال مطرح است که چرا آن‌قدر به چهارباغ رسیدگی می‌شود و چرا مدام این بخش را دست‌کاری می‌کنند؟! تکلیف بقیه شهر چه می‌شود و چرا پروژه‌های شهری از چهارباغ شروع و به آنجا ختم می‌شود؟ این‌ها سؤالاتی بود که همواره توسط مطبوعات مطرح می‌شد. درعین‌حال چهارباغ همواره چشم‌وچراغ شهر بود و دیپلمات‌ها و گردشگران، بیشتر زمان خود را در این مکان صرف می‌کردند، به همین دلیل مدیران شهری نمی‌توانستند به این بخش بی‌توجه باشند.
این نویسنده با بیان اینکه هر منطقه‌ای که موردتوجه قرار گیرد دردسرهایی برای آن ایجاد می‌شود، اظهار کرد: یکی از این دردسرها هجوم جمعیت و نیاز به پارکینگ بود که مدیران شهری به آن توجه کردند و اولین تمهید برای حل مشکل پارک ماشین، نصب پارکومتر بود. همچنین اختصاص بخشی از چهارباغ به پارک ماشین تمهید دیگری بود که به‌ویژه نزدیک نوروز انجام می‌شد.
رجایی که دانش‌آموخته دکترای تاریخ محلی است ادامه داد: موضوعی که بعد از انقلاب اتفاق افتاد بدنه‌سازی چهارباغ و یکسان‌سازی آن بود و تا سال87، حدود 25 درصد آن انجام‌شده و هنوز هم در حال اجرا است که مخالفان و موافقانی هم دارد. از سوی دیگر یکی از اقدامات خاندان کازرونی، ایجاد پاساژی در کوچه کازرونیِ فعلی برای فروش محصولات کارخانه‌ها بود که باعث تغییر کالبدی و کارکردی در چهارباغ شد، این خاندان که در آن زمان جزو طبقه سرمایه‌دار و درعین‌حال سازنده و کارفرما در شهر بودند توجه بسیاری به تولید ملی و کسب‌وکار در شهرداشتند.
رجایی با بیان اینکه اداره‌ای که از ابتدا در چهارباغ ایجاد شد و همچنان وجود دارد، اداره صنایع و معادن با نام اصلی اداره پیشه و هنر بود که با رشد ادارات و کارخانجات در اصفهان و برای نظارت بر آن‌ها ایجاد شد، تصریح کرد: سینما نیز با رشد و پیشرفت چهارباغ در این مسیر ایجاد شد، چراکه سینماداران به اهمیت این بخش از شهر و نقش آن در اوقات فراغت مردم پی بردند. به این ترتیب 10 سینما در چهارباغ ایجاد شد و وجود سینما به برند چهارباغ تبدیل شد. اتفاق عجیبی هم درباره درختان چهارباغ اتفاق افتاد و این بود که شهرداری به دستور فرح پهلوی و با ارسال نامه‌ای از او حدود سال 49 درختان کاج چهارباغ را برای انتقال به محلی دیگر از جا درآوردند که با اعتراض مردم و مطبوعات مواجه شد و قانون 12 متر هم از سال 45 برای عدم مجوز به ساختمان‌های با ارتفاع بیش از 12 متر در چهارباغ برای حفظ ماهیت تاریخی این مسیر تصویب شد.
این پژوهشگر و نویسنده حوزه تاریخ تأکید کرد: برای حفظ و معرفی چهارباغ باید اطلاعات آن را ثبت و ضبط کرده و پرونده آن را ایجاد کنیم، در غیر این صورت نباید منتظر اتفاق خوبی برای این محور تاریخی باشیم.