چگونه عبادت را در شب قدر به علم و معرفت و بصیرت تبدیل کنیم؟
در مفاتیح الجنان از شیخ صدوق آمده است: «هر کس این دو شب [از شبهای قدر] را با یادگیری علم زنده نگه دارد، او بهتر است»(الأمالی: ص 747)، اما آیا روایتی خاص وجود دارد که تأکید کند یادگیری علم در شب قدر از عبادت بهتر است؟
برای پاسخ به این پرسش، می‌توانیم به دلایل عمومی اشاره کنیم، از جمله: حدیث ابی ذر از پیامبر (ص) «لحظه ای نشستن برای یادگیری علم، نزد خدا محبوب‌تر است از قیام هزار شب که در هر شب هزار رکعت نماز خوانده شود»(جامع الأخبار، ص 37، بحار الأنوار، ج1، ص203). سخن امیرالمؤمنین (ع): «طلب علم بهتر از عبادت است» در تفسیر آیه: «اِنَمَا یَخشَی اللَهَ مِن عِبَادِهِ العُلَمَاءُ»(فاطر /28)
این احادیث نشان می‌دهند که علم وسیله‌ای است برای رسیدن به عبادت حقیقی و نه جایگزینی برای عبادت، که این امکان را فراهم می‌کند تا هر دو را با هم جمع کنیم.
چگونه عبادت را راهی برای علم در شب قدر قرار دهیم؟ پیامبر (ص) فرمودند: «لحظه ای اندیشیدن بهتر از یک سال عبادت است». عبادت تنها حرکات نیست بلکه باید انسان را به تأمل و تفکر سوق دهد. تفکر در معنای نماز و روزه در شب قدر، منجر به شناخت عمیق‌تری از خداوند می‌شود. اگر تفکر بدون هدایت نصوص شرع و علما باشد، ممکن است به تأویل‌های نادرست منجر شود. لذا باید تفکر تحت ضوابط وحی و عقل باشد.
از پیامبر (ص) نقل شده: «هر کس چهل روز خالصانه برای خدا عمل کند، خداوند چشمه‌های حکمت را از قلبش بر زبانش جاری می‌سازد.»(عده الداعی، ص 218)
اخلاص در عبادت تنها به معنای انزوا نیست بلکه تحقق نیت خالصانه برای خداست. با اخلاص، انسان به علم الهی دست می‌یابد که او را قادر می‌سازد حقایق را با بصیرتی نافذ ببیند. هر کس که با صداقت عبادت کند لزوماً عالم نمی‌شود؛ اخلاص شرط لازم است اما کافی نیست.
امام صادق (ع) فرمودند: «هر کس او (حسین ع) را با شناخت حقش زیارت کند، 4000 فرشته او را مشایعت می‌کنند؛ اگر بیمار شود عیادتش و اگر بمیرد جنازه‌اش را تشییع می‌کنند»(الکافی، ج4، ص581)
شناخت حق امام حسین (ع) یعنی ادراک نقش او در هدایت و جهاد که بخشی از علم است. زیارت تنها تبرک نیست بلکه وسیله‌ای است برای کسب بصیرت روحانی.
زیارت قبور خود به خود علمی نیست اما ممکن است محرکی باشد. تقوی به علم می‌انجامد. خداوند می‌فرماید: «وَاتَقُوا اللَهَ وَیُعَلِمُکُمُ اللَهُ»(البقره /282)
تقوی تنها ترس از خدا نیست، بلکه التزام عملی به اوامر و نواهی اوست. با پایداری در عبادت، علوم الهی برای انسان گشوده می‌شود. تقوی به تنهایی به معنای دانش در تمام علوم نیست، اما به انسان توانایی تمییز میان حق و باطل را می‌دهد.
ایمان به بصیرت می‌انجامد. خداوند می‌فرماید: «فِتیَه آمَنُوا بِرَبِهِم وَزِدنَاهُم هُدًی»(کهف /13). ایمان تنها تصدیق نیست، بلکه التزام عملی به هدایت است. ایمان صحیح درهای فهم و بصیرت را در دین و دنیا برای انسان باز می‌کند.
"بصیرت" نیازمند طلب علم و پرسش است و صرفاً یک احساس درونی نیست؛ ممکن است انسان در فهم هدایت دچار اشتباه شود اگر علم نداشته باشد.
نشستن و مجالست با علما راهی است برای علم. امیرالمؤمنین (ع) فرمودند: "هر کس دو قدم در طلب علم بردارد و لحظاتی نزد عالم بنشیند و دو کلمه از معلم بیاموزد، خداوند برای او دو بهشت واجب می‌کند.(ارشاد القلوب، ج1، ص195)
یادگیری از علما راهی مطمئن برای فهم صحیح است. این حدیث بر اهمیت رفاقت صالح در کسب علم تأکید دارد. هر عالم لزوماً هادی به حق نیست؛ بنابراین باید عالم عامل و صادق را انتخاب کرد.
صدقه، فهم روحانی را تقویت می‌کند. خداوند می‌فرماید: «َمَثَلُ الَذِینَ یُنفِقُونَ أَموَالَهُمُ ابتغاء مرضاه اللَهِ وَتَثبِیتًا مِن أَنفُسِهِم...»(بقره: 265)
انفاق با تدبر و آگاهی باعث می‌شود انسان در خیررسانی مالی به مردم حکمت بیشتری داشته باشد. صدقه قلب را پاک کرده و کمک می‌کند تا علم را با خلوص دریافت کنیم. صدقه خود به تنهایی دانش نمی‌آورد، اما وسیله‌ای است برای تزکیه نفس که تحصیل دانش را آسان‌تر می‌کند. آیا علم اصل عبادت است؟ دو دیدگاه مکمل در متون وجود دارد: عبادت هدف خلقت است. «وَمَا خَلَقتُ الجِنَ وَالاِنسَ اِلَا لِیَعبُدُون»(ذاریات /56) علم هدف خلقت است.«لِتَعلَمُوا أَنَ اللَهَ عَلَی کُلِ شَیء قَدِیر»(طلاق /12)
"علم" وسیله‌ای است برای عبادت صحیح و "عبادت" وسیله‌ای است برای کسب علم. بهترین راه در شب قدر جمع کردن این دو است: عبادتی خاشعانه مبتنی بر علم. علمی که منجر به عبادتی صادقانه شود.