کارکردها، ضرورت‌ها و سطح کیفی روضه‌های خانگی

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، مجالس دینی و روضه‌های خانگی زنانه یکی از مکان‌های مهم و اثرگذار در رشد فرهنگی و معنوی خانواده‌ها محسوب می‌شود. زیرا بانوانی که در این هیئت‌های خانگی شرکت می‌کنند، بسیاری از آموزه‌های دینی را از این طریق دریافت کرده و آن را در جمع خانوادگی خود میان همسر و فرزندان بازنشر می‌دهند.

دکتر فروغ نیلچی زاده، استاد دانشگاه و محقق دینی، در قالب یادداشتی به بررسی نیازها، ضرورت‌ها و بایسته‌ها در روضه‌های خانگی و مجالس دینی زنانه پرداخته است.

کارکردهای مجالس مذهبی خانم‌ها

مجالس روضه‌ها و جلسات دینی در بین خانم‌ها در حقیقت فرمولی است که از اهل بیت علیهم السلام به ما رسیده است. به طور مشخص ما دستوری از امام صادق علیه السلام داریم که در خانه‌های خود برای ما مجالس روضه برگزار کنید. در آداب ویژه عاشورا هم این برنامه را داریم. به نوعی این فرمان اهل بیت علیهم السلام است که خانه‌های ما، خانه اهل بیت علیهم السلام باشد. یعنی وقتی در مراسم ماه محرم و ماه صفر بر سر در خانه‌هایمان پرچم سیاه نصب می‌کنیم، مانند وقتی است که عزیزی از خانواده خودمان از دنیا رفته باشد، آن هم از دنیا رفتنی عزت‌مند و حماسی.

با این نگاه متوجه می‌شویم که ما عضو خانواده اهل بیت علیهم السلام می‌شویم، یعنی همه ما اهل بیتی می‌شویم. این سیره بسیار خوب و مورد تأیید است اما در عین حال باید دانست که آیا قدرت و توانمندی مجالس مذهبی خانم‌ها در اقصی نقاط کشور، همان چیزی است که ائمه اطهار علیهم السلام از ما خواسته‌اند؟ و یا کارکردهای دیگری هم پیدا کرده است؟

در پاسخ به این سؤال باید توجه داشت که برخی مجالس مذهبی زنانه به خصوص در روستاها و شهرهای کوچک به دلیل اینکه تحت نظارت ویژه‌ای از سوی نهادهای رسمی و غیررسمی دینی نیستند، دچار خطاپذیری می‌شوند و بر اساس ذائقه‌های مخاطبین شکل می‌گیرند. طبیعی است که ذائقه‌های مخاطبین هم مبتنی است بر دانش دینی، رفتارهای دینی و نوع تمایلات آنها. به همین دلیل خطاپذیری‌هایی که در جلسات مذهبی و خانگی خانم‌ها رخ می‌دهد، از همین جا شروع می‌شود.

در همین زمینه، آیت الله شهید مطهری رحمه الله علیه در کتاب روحانیت خود مطرح می‌کنند اینکه روحانیت شیعی باید مراقب باشد که در ارائه حقایق دینی بر اساس ذائقه مخاطب حرکت نکند.

امروزه در مجالس خانگی زنانه، بحث مداحی و صوت زیبا برای خواندن روضه و دعا و قرآن، به یکی از پارامترهای بسیار مهم تبدیل شده، به اندازه‌ای که اولویت پیدا کرده و میزان دانش بنیانی گوینده یا مداح تحت‌الشعاع واقع شده است. یعنی دیگر اولویت بانی روضه، این نیست که خانمی که برای سخنرانی یا روضه‌خوانی حاضر می‌شود، تا چه اندازه دانا و فهیم است یا اصلاً تحصیلات دینی دارد یا خیر.

بلکه برای بانی هم مهم این می‌شود که در جلسات این خانم سخنران یا مداح، مردم زیاد گریه کنند و صدای خوبی هم داشته باشد و خانم‌های دیگر علاقه‌مند به شرکت در جلسات او باشند. تمام این موارد خطاپذیری بانی را ایجاد می‌کند.

ضرورت ارتقای سطح کیفی جلسات مذهبی زنانه

در رسانه‌های جمعی و مکتوب باید به بانیان روضه‌ها و جلسات خانگی، شاخص‌های یک مداح و منبری خانم را ارئه دهیم و مدام تأکید کنیم که همان طور که مردم برای تشخیص یک پزشک خوب باید معیار درستی داشته باشند، برای انتخاب یک مداح و سخنران مذهبی هم باید مواردی را در نظر داشته باشند.

بنابراین نیاز داریم که خانم‌هایی را که بانی هستند، فرهیخته‌تر کنیم چون آنها این جلسات را از لحاظ مکانی و مالی تأمین می‌کنند و باید آگاهی بیشتری در این زمینه داشته باشند و بدانند رضایت اهل بیت علیهم السلام در چه چیزی است. در این صورت بانی هم آسایش خاطر خواهد داشت که یک سخنران دانا و خوش بیان را دعوت کرده، حتی اگر تنها ده نفر در آن جلسه حاضر باشند.

در مرحله دوم باید نهادهای رسمی کشور مثل سازمان تبیغات اسلامی و همه مراکزی که به نوعی با ساختار رسمی دینداری و دین‌آموزی سر و کار دارند، به نوعی میدان‌داری بیشتری داشته باشند. به این صورت نباشد که هرکس صدای خوبی داشت و کتاب ختوم و اذکار را خوانده بود، در جلسات سخنرانی و مداحی کند. درواقع ما در نهادسازی اجتماعی هم وظیفه‌ای داریم که باید به آن توجه داشته باشیم. در این صورت زمینه آسیب‌های بعدی جلسات روضه زنانه از بین می‌رود.

رشد خرافات به جای کرامات

یکی از آسیب‌های جلسات روضه زنانه، رشد خرافات به جای کرامات است، به طوری که گاهی خانم مداح یا سخنران به مرشد یا قطب تبدیل می‌شود که حاضران در جلسه دنبال این هستند که خانم چه می‌گوید، بقیه آبی که خورده را بخورند، دست او را ببوسند و... حتی کار به جایی می‌رسد که خانم‌هایی که اطلاعات و سواد کمتری دارند، احتیاط عقلی را رعایت نمی‌کنند و حکم‌های شرعی را به شکلی مطرح می‌کنند که نظر مجتهد چنین نباشد.

گاهی هم ممکن است خانم‌های مداح یا سخنران در تبلیغ دین دچار افراط و تفریط شوند و بعضی از مسائل رایج را چنان بزرگ‌نمایی کنند که به مهمترین مسئله تبدیل شود و یا مسائل و گناهان مهم را چنان کوچک کنند که مخاطبین جسور شوند به گناه کردن.

به این صورت است که انواع عرفان‌های کاذب و مدل‌های جدید دینداری رواج پیدا می‌کند، مثلاً نماز خواندن با لاک ناخن را شرعی معرفی می‌کنند! یا خانواده را به خاطر شرکت در مراسم و سفرهای مذهبی رها می‌کنند. همه اینها جزء افراط و تفریط هاست چون مبتنی بر دانش نیست.

اثرگذاری بر اصلاح جامعه

اگر بخواهیم جلسات مذهبی زنانه را اصلاح کنیم، باید از لحاظ علمی آنها را رشد دهیم و بر این فعالیت آنها نظارت کنیم. چون اگر خانمی دغدغه امور دینی را دارد، باید حتما تحت آموزش قرار بگیرد.

ثابت شده که درمجموع خانم‌ها در بعد رفتار و آداب و مناسک، مذهبی‌تر از مردها هستند. طبیعی است که جلسات خانم‌ها و نوع دینداری بین خانم‌ها خیلی رایج‌تر است. اما اگر این جلسات به درستی برگزار شود، امکان اصلاح خانواده را خواهیم داشت و در پی آن، جامعه اصلاح می‌شود.

امروزه در جامعه، NGOهای دینی داریم که کاملاً کارکرد مناسب و تأثیرگذار بر خانواده‌ها خواهند داشت. به طوری چای و قند این جلسات را بر اساس نذر و ارادتی که نسبت به اهل بیت علیهم السلام دارند تهیه می‌شود، برای تهیه مکان هم گاهی خانم‌ها از هم سبقت می‌گیرند و جلسات روضه را به طور گردشی در خانه‌هایشان برگزار می‌کنند.

بنابراین ضرورت دارد که این جلسات و گروه‌های مذهبی ساماندهی شوند تا نتیجه آن را در تعادل خانواده و جامعه سالم ببینیم. چون زن در جایگاه همسر و مادر نقش کلیدی دارد.