کاهش 30 درصدی ورودی سدهای حوضه سفیدرود بزرگ

رئیس حوضه آبریز سفیدرود بزرگ گفت: تغییرات اقلیمی و کاهش بارش‌ها شرایط مدیریت منابع آب را دشوار کرده و در سال آبی آینده نیازمند اجرای برنامه‌های مشارکتی و تنوع‌بخشی در تأمین مالی طرح‌ها هستیم.

بع گزارش خبرگزاری مهر، نادعلی حاجی‌لری رئیس حوضه آبریز سفیدرود بزرگ، با اشاره به وضعیت بارندگی تجمعی در سال آبی 1404-1403 اظهار داشت: بارش تجمعی در حوضه آبریز سفیدرود بزرگ تا 31 شهریور معادل 307 میلی‌متر بوده که این میزان نسبت به سال آبی گذشته 15 درصد و نسبت به میانگین بلندمدت 17 درصد کاهش نشان می‌دهد. در حالی که سال گذشته بارش‌ها 362 میلی‌متر و میانگین بلندمدت 368 میلی‌متر بوده است.

وی افزود: تغییرات اقلیمی منجر به افزایش غیرطبیعی دمای هوای مناطق مختلف در دریاها و خشکی‌ها می‌شود و همین امر باعث افزایش تبخیر از سطح زمین و منابع آبی شده است.

حاجی‌لری تصریح کرد: دو پارامتر مهم در هیدرولوژی یعنی دما و بارش تحت تأثیر مستقیم تغییر اقلیم قرار گرفته‌اند و تحقیقات مختلف با استفاده از مدل‌های گردش عمومی جو این اثرات را تأیید می‌کند. تغییرات اقلیمی با منشأ دمایی، عامل تغییر در سیستم‌های بارشی کشور در سال‌های اخیر بوده و موضوعی کوتاه‌مدت یا صرفاً مربوط به یک سال خاص نیست.

وضعیت سدها و مخازن

رئیس حوضه آبریز سفیدرود بزرگ در ادامه گفت: اهم سدهای تأمین‌کننده آب شرب در این حوضه شامل سفیدرود، شهربیجار، طالقان، تهم و تالوار هستند. در سال آبی 1404-1403 ورودی سد سفیدرود 819 میلیون مترمکعب و خروجی آن 966 میلیون مترمکعب بوده است.

وی ادامه داد: سد شهربیجار 182 میلیون مترمکعب ورودی و 193 میلیون مترمکعب خروجی داشته، سد طالقان 171 میلیون مترمکعب ورودی و 258 میلیون مترمکعب خروجی، سد تهم 5 میلیون مترمکعب ورودی و 14 میلیون مترمکعب خروجی و سد تالوار 21 میلیون مترمکعب ورودی و 47 میلیون مترمکعب خروجی ثبت کرده‌اند.

حاجی‌لری با بیان اینکه وضعیت ذخایر سد سفیدرود نگران‌کننده است، گفت: موجودی مخزن سد سفیدرود در پایان شهریورماه 1404 تنها 31 میلیون مترمکعب بوده، در حالی که این میزان در پایان شهریور 1403 معادل 179 میلیون مترمکعب بود. کاهش 330 میلیون مترمکعبی ورودی سد سفیدرود نسبت به سال گذشته، نشانه‌ای جدی از تشدید خشکسالی در حوضه است.

وی درباره برنامه مدیریت رهاسازی نیز توضیح داد: برای نیمه دوم سال آبی 1405-1404 آبگیری حداکثری در مخزن سد تا اواسط اردیبهشت‌ماه صورت خواهد گرفت و سپس برنامه‌ریزی رهاسازی آب کشاورزی متناسب با موجودی مخزن، ورودی‌ها و بارش‌های به‌هنگام به‌صورت پویا و دینامیک انجام خواهد شد. تاریخ آغاز رهاسازی نیز در شورای حفاظت از منابع آب استان گیلان و با حضور استاندار نهایی خواهد شد.

کشاورزی و تأمین آب

حاجی‌لری گفت: در سال آبی گذشته حدود 800 میلیون مترمکعب آب از سد سفیدرود برای کشاورزی استان گیلان رهاسازی شد. با اقداماتی همچون بازچرخانی آب، بهره‌برداری تلفیقی از منابع سطحی و زیرزمینی، لایروبی و سردهنه‌سازی، تأمین آب شالیزارها با حداقل تنش انجام شد.

وی با هشدار نسبت به سال آینده افزود: اگر شرایط خشکسالی شدید در سال آبی 1405-1404 ادامه یابد، تأمین آب با مشکلات جدی مواجه خواهد شد. از این رو اقداماتی همچون تخصیص اعتبارات بحران و تنش آبی، تشکیل منظم کمیته منابع و مصارف، همکاری دستگاه‌های اجرایی استان برای تأمین ماشین‌آلات لایروبی و سردهنه‌سازی، نوبت‌بندی و بهینه‌سازی برنامه توزیع آب، پشتیبانی رسانه‌ای، تعمیر و تجهیز ایستگاه‌های پمپاژ و چاه‌ها و بازسازی دریچه‌ها در دستور کار قرار گرفته است.

وی درباره الگوی کشت منطقه گفت: کشت غالب در منطقه برنج است، به‌طوری که درصد زیادی از برنج مورد نیاز کشور در استان گیلان تولید می‌شود. اراضی شالیزاری استان 238 هزار هکتار وسعت دارد که 172 هزار هکتار آن در شبکه سفیدرود و 66 هزار هکتار آن خارج از شبکه است. البته موضوعاتی همچون بهره‌وری، راندمان و اصلاح الگوی کشت در حوزه وظایف وزارت جهاد کشاورزی است.

مسائل زیست‌محیطی و رودخانه‌ها

رئیس حوضه آبریز سفیدرود بزرگ درباره حقابه‌های زیست‌محیطی گفت: با وجود کاهش 30 درصدی ورودی سدها نسبت به سال گذشته، تأمین نیازهای زیست‌محیطی و پایدارسازی جریان رودخانه‌ها متناسب با آوردها و شرایط خشکسالی و بر اساس مدیریت منابع و مصارف انجام شد.

وی اقدامات اجرایی برای کاهش آلودگی رودخانه سفیدرود را چنین تشریح کرد: تکمیل و به‌روزرسانی تصفیه‌خانه‌های فاضلاب شهری، صنعتی و شهرک‌های صنعتی، احداث تصفیه‌خانه‌های جدید برای واحدهای حساس نظیر کشتارگاه‌ها، اجرای زهکش‌ها و کانال‌های حائل، مکان‌یابی و ساماندهی محل‌های دفن پسماند و لایروبی رودخانه‌ها از مهم‌ترین برنامه‌ها بوده است.

حاجی‌لری ادامه داد: همچنین تعیین و اعمال حریم‌های کیفی برای مجاری آبی، شناسایی و پایش واحدهای آلاینده، اعلام و اعمال الزامات قانونی و اجرای مطالعات منشأیابی آلودگی نیتراتی با استفاده از ایزوتوپ‌های پایدار در دستور کار قرار گرفته است.

وی به برخی اقدامات شاخص در استان‌های مختلف اشاره کرد و گفت: احداث فاز دوم تصفیه فاضلاب شهر صنعتی لوشان، اوورهال فاز اول این تصفیه‌خانه، احداث فاز دوم تصفیه فاضلاب کشتارگاه مرغ کیسم در آستانه‌اشرفیه، اوورهال فاز اول این واحد، مکان‌یابی محل جدید دفن زباله خلخال، ایجاد زهکش برای کاهش شوری رودخانه شورچای، راه‌اندازی آزمایشگاه ثابت و سیار کیفیت منابع آب در البرز، تعیین منشأ آلودگی نیترات در منابع آب زیرزمینی زنجان، اجرای لایروبی رودخانه‌ها در کردستان و قزوین و شناسایی واحدهای آلاینده حریم رودخانه‌ها از جمله اقدامات انجام‌شده است.

برنامه‌های آینده حوضه

نادعلی حاجی‌لری در ادامه درباره اولویت‌های آینده گفت: تکمیل طرح‌های افزایش ظرفیت ذخیره آب مهم‌ترین برنامه حوضه است. سد شهریار (استور) با 90 درصد پیشرفت و سد مشمپا با 45 درصد پیشرفت در صدر اولویت‌ها هستند. همچنین طرح‌های آبرسانی به شهرهای دارای تنش آبی از جمله انتقال آب از سد دیورش به 5 شهر و 28 روستا، انتقال آب از سد مشمپا به زنجان و انتقال آب از رودخانه قزل اوزن به اردبیل از پروژه‌های محوری محسوب می‌شوند.

وی افزود: با توجه به ناکافی بودن منابع عمومی و عدم تناسب اعتبارات تخصیص یافته با افزایش سالانه قیمت‌ها، تنوع‌بخشی در تأمین مالی اجتناب‌ناپذیر است. جلب مشارکت بخش خصوصی شناخته‌شده‌ترین روش برای اجرای طرح‌هاست و هم‌اکنون مناقصه سد مشمپا و سد استور در قالب مشارکت عمومی - خصوصی در حال انجام است.

حاجی‌لری درباره نقش مشارکت کشاورزان توضیح داد: به دلیل طولانی شدن زمان اجرای طرح‌های عمرانی، مشارکت ذی‌نفعان می‌تواند روند اجرا را تسریع کند. ابتدا باید الگوهای مشارکتی متناسب با منطقه طراحی شود و سپس دستگاه‌های اجرایی با توسعه مدل مالی مزایای اقتصادی را برای کشاورزان مشخص کنند. در حال حاضر اجرای بخشی از شبکه‌های آبیاری و زهکشی سهند و آیدوغموش با این روش در دست اقدام است.