کدام اعمال خوب می‌توانند اعمال بد را از بین ببرند؟
اگر کسی قتل نفس مرتکب شده و یا عمل منافی عفت انجام داده باشد، با خواندن چند رکعت نماز یا انفاق به فقرا نمی‌تواند، گناه را جبران کند.
به گزارش مشرق، صحیفه سجادیه کتابی حاوی 54 دعا از امام سجاد (ع) است. این کتاب پس از قرآن و نهج‌البلاغه مهم‌ترین میراث مکتوب شیعه به حساب می‌آید و به نام‌های خواهر قرآن و «انجیل اهل بیت» نیز مشهور است. صحیفه مانند قرآن و نهج‌البلاغه از نظر فصاحت و بلاغت مورد توجه قرار گرفته است. امام سجاد (ع) بسیاری از معارف دینی را در دعاهای خود بیان می‌کند.
صحیفه سجادیه تنها شامل راز و نیاز با خدا و بیان حاجت در پیشگاه وی نیست، بلکه مجموعه‌ای مشتمل بر بسیاری از علوم و معارف اسلامی است که در آن مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و پاره‌ای از قوانین طبیعی و احکام شرعی در قالب دعا بیان شده است.
در بخش ارتباط با خداوند طبق مقتضای زمان‌های مختلف و احوال گوناگون دعاهایی بیان شده است، برخی دعاهای آن به صورت سالانه، همچون دعای عرفه و وداع ماه رمضان، و برخی ماهانه، مانند دعای دیدن هلال، و برخی هفتگی و برخی برای هر شبانه روز قرار داده شده است.
دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه از دعاهای مأثور از امام سجاد (ع) که آن را می‌خواند. امام سجاد (ع) در این دعا وظایف مؤمن واقعی را بیان می‌کند و از خدا درخواست دارد که از شر شیطان در امان باشد.
حضرت زین‌العابدین در ابتدای این دعا، خدا را به دلیل دادن مقام شکر به بندگان سپاس‌گزار است و از خدا درخواست پاک شدن گناهان و رسیدن به مقام صالحان را دارد.
آنچه پیش رو دارید گزیده‌ای از سخنان حضرت آیت الله علامه مصباح یزدی در دفتر مقام معظم رهبری است که در سال 87 ایراد شده است. قسمت هجدهم آن را با هم می‌خوانیم:
توفیق بهترین اعمال
«وَ أَن نَتَقَرَبَ اِلَیکَ فِیهِ مِنَ الأَعمَالِ الزَاکِیَهِ بِمَا تُطَهِرُنَا بِهِ مِنَ الذُنُوبِ، وَ تَعصِمُنَا فِیهِ مِمَا نَستَأنِفُ مِنَ العُیُوبِ، حَتَی لا یُورِدَ عَلَیکَ أَحَد مِن مَلائِکَتِکَ اِلا دُونَ مَا نُورِدُ مِن أَبوَابِ الطَاعَهِ لَکَ، وَ أَنوَاعِ القُربَهِ اِلَیکَ.»
حضرت سجاد (ع) در دعای آغاز ماه مبارک رمضان؛ پس از حمد و ستایش الهی درخواست‌هایی را از پیشگاه الهی مطرح نمودند. در این درخواست‌ها درباره نماز و عبادات، وظایف مالی و صله‌رحم، پرداخت صدقات و زکات و معاشرت با دیگران از خداوند متعال، توفیق عمل خواسته شده است.
پس از این فرازها در دعا به این فراز می‌رسند که توفیق بهترین اعمال را از خدا می‌خواهند. در آغاز این بخش می‌فرماید: خدایا به ما توفیق بده تا در ماه رمضان بهترین اعمال را انجام دهیم. درخواست بهترین اعمال در این دعا علاوه بر اینکه انسان را آگاه ساخته و از فراموشی دور می‌کند، نوعی تبیین اولویت بخشیدن به کارهای خوب و اعمال نیک است. همه مسلمانان به معاد معتقد هستند به این معنا که انسان هر کاری در دنیا انجام دهد پاداش آن را در آخرت خواهد دید و هر کار بدی نیز انجام بدهد، به مجازات آن خواهد رسید.
محکمات قرآن نیز آشکارا به این نکته تأکید می‌کنند. محکمات یعنی آیه‌ای که هیچ ابهامی در آن نیست و جای هیچ گونه تردید، تشکیک و ابهامی در آن وجود ندارد، گفته‌اند که محکم‌ترین آیه در کتاب خدا این آیه شریفه است: «فَمَن یَعمَل مِثقالَ ذَرَه خَیراً یَرَهُ وَ مَن یَعمَل مِثقالَ ذَرَه شَرًا یَرَهُ». این اعتقاد عمومی مسلمانان است. هنگامی که به قرآن کریم و برخی روایات مراجعه می‌شود در ذیل این قاعده کلی، قواعد خاصی نیز وجود دارد. اگر انسان در طول عمر خود هزاران کار خوب و بد را انجام دهد در عالم قیامت هم ثواب کار خوب را و هم مجازات؛ کار بد را می‌بیند.
اگر چنین چیزی صحیح باشد، انسان در قیامت باید نیمی از اوقات را عذاب کشد و نیمی از اوقات را پاداش گیرد. اگرچه آن عالم بی‌انتها و بی‌نهایت است، و چنین عالمی تقسیم‌بردار نیست. چرا که بی‌نهایت را نمی‌شود تقسیم نمود. اگر چنین چیزی تقسیم؛ هم شود، تبدیل به دو بی‌نهایت می‌شود.
رابطه‌ی اعمال خوب و بد
قاعده کلی این است که: «فَمَن یَعمَل مِثقالَ ذَرَه خَیراً یَرَهُ وَ مَن یعمَل مِثقال ذَره شراً یره.»؛ آنچه در ذیل این قاعده کلی، مطرح می‌شود این نکته است که اگر توبه از اعمال، توبه واقعی و قطعی باشد، همه گناهان انسان پاک می‌شود. آیه شریفه «وَ مَن یَعمَل مِثقالَ ذَرَه شَرًا یَرَهُ»؛ آشکارا تأکید می‌کند که حتی به اندازه ذره‌ای عمل بد و عقاب خواهد داشت.
با این حال چگونه یک انسان پس از دهها سال انجام عمل زشت، در آخرین روز زندگی و به هنگام مرگ با توبه، آمرزیده می‌شود؟ آیا قاعده؛ «وَ مَن یَعمَل مِثقالَ ذَرَه شَرًا یَرَهُ»؛ صحیح نیست؟ کسانی که به این مسئله ژرف نمی‌نگرند تصور می‌کنند در قرآن اختلاف و تناقض وجود دارد.
قاعده ساده این است که هر کار خیری پاداش و هر کار بدی هم عذاب دارد. قاعده‌ای که براساس آن هر کسی در پایان عمر، هر اندازه اعمال مقبول داشته، ثواب آن را خواهد دید و هر چه گناه آمرزیده نشده دارد، جزای آن را خواهد گرفت.
اما قواعد پیچیده‌ای نیز در ادامه این قاعده وجود دارد. آنچه که جدای از این قاعده کلی مطرح می‌شود، رابطه بین اعمال خوب و بد و تأثیرات آنها بر همدیگر است. قرآن می‌فرماید: «مَن تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُولئِکَ یُبَدِلُ اللهُ سَیِئاتِهِم حَسَنات»؛ کسانی که ایمان آورده و اهل توبه و عمل صالح باشند، خدا گناهانشان را جبران می‌کند. یا در آیه‌ای دیگر خداوند می‌فرماید: «اِن تَجتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنهَونَ عَنهُ نُکَفِر عَنکُم سَیِئاتِکُم»؛ اگر از گناهان بزرگ اجتناب کنید، ما گناهان کوچک‌تان را جبران نموده و آنها را می‌بخشیم.
دو دیدگاه اشتباه
از مجموع این آیات می‌توان دریافت که رابطه‌ای بین اعمال وجود دارد که بعضی از آنها می‌تواند تأثیر بعضی اعمال دیگر را خنثی نماید. چه اعمالی می‌توانند اثر و نتیجه اعمال دیگر را، از بین ببرند؟ کدام اعمال خوب می‌توانند اعمال بد را از بین ببرند؟ و کدام اعمال بد می‌توانند آثار اعمال خوب را از بین ببرند؟ از اوایل صدر اسلام کسانی که از معارف اهل بیت (ع) استفاده نکرده بودند، نظریاتی در این باره ارائه کرده‌اند.
دو گروه اصلی از متکلمین اهل تسنن، اشاعره و معتزله هستند که در این مسئله مطالبی مطرح نموده‌اند. برخی از آنان بر این باور بودند که انسان هر کار خوبی که انجام دهد، عمل بد گذشته را از بین می‌برد و هر کار بدی که آدم انجام می‌دهد، عمل خوب گذشته؛ را از بین می‌برد. با این دیدگاه، همیشه در نامه عمل انسان یا کار خوب ثبت شده است و یا کار بد. بعضی متکلمین دیگر معتقد بودند که از بین رفتن هر کار خوب و بدی، به سادگی و آسانی نیست.
اگر کسی قتل نفس مرتکب شده و یا عمل منافی عفت انجام داده باشد، با خواندن چند رکعت نماز یا انفاق به فقرا نمی‌تواند، گناه را جبران کند. بلکه باید میزان ارزش عمل خوب و بد، را سنجید. با این نگاه اگر کسی عمل خوبی با نمره هزار انجام دهد، می‌تواند اثر گناهی را با نمره نهصد از بین ببرد و این بستگی دارد به درجه و کیفیت و اندازه ارزش مجموع کارهایی که انسان در طول عمر انجام می‌دهد. در نظر کسانی که این به این دیدگاه معتقدند، تنها تعداد اعمال، ملاک نیست، بلکه درجه ارزش عمل نیز ملاک است. در روایات اهل بیت (ع) هیچیک از این دو دیدگاه به طور کلی پذیرفته نشده است.
انواع تأثیرگذاری اعمال
دیدگاه شیعی تأثیرگذاری و تأثیرپذیری اعمال در همدیگر را به صورت مساوی و به شکل یک خط مستقیم نمی‌داند. گاهی یک عمل خوب می‌تواند، یک کار بد را جبران بکند. عکس این قضیه نیز ممکن است. یک کار بد نیز می‌تواند تأثیر یک نوع کار خوب را از بین ببرد. ممکن است انسان به یک فقیر انفاق و خدمتی کرده، و سپس بر او منت گذاشته باشد. با این منت‌گذاری، عمل خیری که برای آن شخص نوشته شده، از بین می‌رود «یا أَیُهَا الَذِینَ آمَنُوا لا تُبطِلُوا صَدَقاتِکُم بِالمَنِ وَ الأَذی»؛ ای کسانی که ایمان آوردید، صدقات و اعمال نیک خود را با منت گذاشتن و آزار رساندن، از بین نبرید. منت‌گذاری ثواب خدمت و انفاق شما را از بین می‌برد؛ اگرچه با این منت‌گذاری ثواب نماز و روزه و حج و دیگر عبادات شما محفوظ خواهد ماند، اما ثواب صدقه و انفاق شما از بین می‌رود.
این یک نوع از تأثیر است که تنها، یک عمل بد، یک نوع عمل خوب را از بین می‌برد، نه سایر اعمال را. بعضی از اعمال بد، چند کار خوب را بی‌اثر کرده و مانع قبولی آنها می‌شود. در روایات ذکر شده است کسی که العیاذبالله شرب خمر کند، تا چهل روز نمازش پذیرفته نمی‌شود. در ظاهر شرب خمر، ربطی به نماز ندارد. نماز یک عبادت است، و شرب خمر یک عمل حرام و ربطی به نماز ندارد. اما در حقیقت خوردن شراب، در روح انسان تاریکی و آلودگی و بیماری همچون میکروب و زهر، ایجاد می‌کند که تا چهل روز انسان هر چه عبادت کند، اثر عبادت را از بین می‌برد. در امور طبیعی نیز بعضی از سموم وقتی وارد بدن یا ظرفی بشود، تا مدتها آثار مواد دیگر را از بین می‌برد. این نیز یک نوع تأثیر است.
منبع: مهر