کرکره‌های نیمه باز 3| تجربه کتابفروش سنندجی از چالش‌های بازار کتاب: تخفیف های دیجی‌کالا پای مشتریان را از کتابفروشی‌ها بریده است
درودی مدیر کتابفروشی دانشمند سنندج می‌گوید مخالف فروش آنلاین کتاب نیست و حتی وبسایت هم دارد، اما مهترین چالش کتابفروشی‌ها در ایران را عدم ثبات قیمت می‌داند و می‌گوید تخفیف‌های نامتعارفِ دیجی‌کالا و ناشران، پای مشتریان را از کتابفروشی‌ها بریده است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، صنعت نشر در سال‌های اخیر با موانع و مشکلات اقتصادی بسیاری روبرو بوده است با این حال فعالان این عرصه کوشیده‌اند تا به حیات خود به هر نحو ممکن ادامه دهند، در این میان کتابفروشان که حلقه نهایی صنعت نشر به شمار می‌روند، با مشکلات بیشتری دست و پنجه نرم می‌کنند.
از یک سو کُمیت فرهنگ کتاب و کتابخوانی با وجود دو دهه تلاش همچنان می‌لنگد و از سوی دیگر شرایط اقتصادی حال حاضر دست خیلی‌ها را از کتاب کوتاه کرده است. با این حال در سال‌های اخیر اقبال جامعه ایرانی به کتاب و مطالعه بیشتر از گذشته شده است. اما طبق آمارهای رسمی همچنان دسترسی به کتاب در ایران با نواقصی همراه است، بنا به گفته معاون فرهنگی وزارت ارشاد بیش از نیمی از مردم کشور به کتابفروشی‌ها دسترسی ندارند.
توسعه ویترین کتاب در سطح کشور یکی از خواسته‌های به حق فعالان نشر در سال‌های گذشته بوده است. توسعه کتابفروشی‌ها اگرچه در تهران و در شهرهای بزرگ با سرعت بیشتری حرکت کرده است، اما در شهرستان‌ها و نقاط کمتر برخوردار موفقیت‌ها ناچیز است. بسیاری از ناشران کتابفروشی‌های زنجیره‌ای در تهران و سایر شهرها راه‌اندازی کرده‌اند، اما این تلاش‌ها محدود بوده است.
سرمایه‌گذاری برای تأسیس یک کتابفروشی به نظر می‌رسد که راهی پرخطر است، از همین روست که شاید عمده کتابفروشی‌های تازه تأسیس تهران در سال‌های اخیر در مال‌های بزرگ و بالای شهر راه‌اندازی شده‌اند. در مراکز شهر و حتی در مناطق پایین شهر کمتر شاهد راه‌اندازی یک کتابفروشی هستیم. البته مثال نقض برای این تفکر سرمایه‌گذاران را می‌توان در تعطیلی سه کتابفروشی در یک ماه اخیر در منطقه مرفه‌نشین تجریش مشاهده کرد.
بنابراین باید گفت که با وجود رشد و گسترش کتابفروشی‌های زنجیره‌ای در مناطق بالای شهر تهران، شاهد تعطیلی و تغییر کاربری کتابفروشی‌های خرد و محلی نیز هستیم، در سه ماهه گذشته بیش از چهار کتابفروشی مطرح و با سابقه در تهران تعطیل شده‌اند مشکلات اقتصادی و رقابت ناشران و دیجی‌کالا و سایر پلتفرم‌های مجازی با کتابفروشان یکی از مهمترین دلایل مطرح شده از سوی صاحبان این مشاغل بوده است.
به نظر می‌رسد یکی از پرسش‌های اساسی این است که چرا کتابفروشی‌ها در ایران جان نمی‌گیرند؟ چرا با وجود افزایش علاقه به کتاب و کتابخوانی در جامعه در یک دهه گذشته، رد آن در کتابفروشی‌ها چندان مشخص نیست؟ این موضوع نه تنها در تهران بلکه در شهرستان‌ها نیز مشخص است. در شهرهای مختلف کشور که عموماً تعداد کتابفروشی‌ها اندک است، بقای کتابفروشی با خطرات بیشتری نیز مواجه است، در سال‌های گذشته برگزاری نمایشگاه‌های استانی یکی از دلایل خاموشی چراغ کتابفروشی‌ها در ماه‌هایی از سال عنوان می‌شد، حالا نیز در شهرستان‌ها هرچه از پایتخت دورتر می شویم توسعه کتابفروشی‌ها کندتر پیش می‌رود و بقای آن‌ها نیز دشوارتر. مسعود درودی، مدیر کتابفروشی دانشمند سنندج به تسنیم می‌گوید که مشتریان کتابفروشی‌ها در سال‌های اخیر توسط ناشران و پلتفرم‌هایی چون دیجی‌کالا که اقدام به فروش با تخفیف زیاد کتاب می‌کنند، گرفته شده است. او معتقد است باید به قانونی برسیم که طبق آن قیمت کتاب در همه جای ایران ثابت باشد. متن گفت‌وگوی تسنیم با درودی را در ادامه می خوانید:
*تسنیم: آقای درودی درباره کتابفروشی خود و تعداد کتابفروشی‌های شهر سنندج و استان کردستان بفرمایید؟
من 18 سال است که کتابفروشی دانشمند را در شهر سنندج اداره می‌کنم، 70 درصد کتاب‌های ما دانشگاهی و 30 درصد عمومی و کودک است، جز کتاب هیچ کالای دیگری از جمله نوشت‌افزار و... نداریم. در سنندج کتابفروشی‌ها عمدتاً تنها کتاب می‌فروشند و نوشت‌افزاری‌ها جداگانه فعالیت می‌کنند.
در شهر سنندج 15 تا 20 کتابفروشی فعال داریم که 10 مورد آن به فروش کتاب‌های دینی می‌پردازند و 10 کتابفروشی نیز به فروش کتاب‌های عمومی و دانشگاهی. در شهرهای اطراف اما بین یک تا دو کتابفروشی در شهر داریم، که البته در کنار کتاب به فروش کالاهای دیگر از جمله نوشت‌افزار و... نیز می‌پردازند تا بتوانند بقای کتابفروشی را حفظ کنند.
* تسنیم: در سال‌های اخیر تعطیلی کتابفروشی را نیز شاهد بودید؟
بله، در همین دو سال گذشته کتابفروشی قلم تعطیل شد و حالا نیز کتابفروشی زمان که چند سالی است راه‌اندازی شده اعلام کرده قصد تعطیلی دارد.
* تسنیم: امروز چالش‌های بسیاری برای فعالیت کتابفروشی وجود دارد، برخی به عدم حمایت‌های دولتی اشاره می‌کنند و برخی دیگر از هزینه‌های بیمه و مالیات می‌گویند. در عین حال برخی نیز از برگزاری نمایشگاه‌های کتاب فیزیکی و مجازی و فروش با تخفیف کتاب گلایه دارند، به نظر شما مهمترین چالش پیش روی کتابفروشی‌ها در ایران چیست؟
اصلی‌ترین چالش تخفیف مستقیم ناشران و دیجی‌کالا است. البته من 70 درصد حوزه کارم کتب دانشگاهی و 30 درصد کتاب عمومی و کودک است، همکاران عمومی بیشتر درگیر تخفیف سایت‌های دیجی‌کالا و... هستند، دیجی‌کالا کتاب را با تخفیف‌های بالا می‌فروشد و مخاطب را از کتابفرشی‌ها گرفته است.
به عقیده من ما هیچ نیازی به حمایت‌های دولتی نداریم، نه تسهیلات کم بهره می‌خواهیم نه طرح‌های فصلی، معافیت مالیاتی را که چند سال پیش در تفاهم‌نامه‌ای حل کردند، برایمان کافی است، اقدام عاجل برای ما رسیدن به ممنوع شدن تخفیف کتاب است. ما باید به جایی برسیم که کتاب در همه جای ایران به قیمت پشت جلد فروخته شود. در بسیاری از کشورها چنین است. برای نمونه در اروپا و به طور مشخص در آلمان آمازون در دوره‌ای شروع به ارائه تخفیف روی کتاب کرد، کتابفروشان گفتند که ما در حال نابودی هستیم، مجلس و دولت قانونی تصویب کرد که قیمت کتاب در همه جای کشور ثابت باشد.
رسیدن به قیمت ثابت کتاب مشکل 90 درصد کتابفروشان را حل خواهد کرد
در ایران نیز اگر چنین شود و حتی در تفاهم با کتابفروشان و ناشران به این موضوع برسیم، 90 درصد مشکل کتابفروشان حل خواهد شد. کتابفروشی‌ها نیز توسعه پیدا می‌کنند.
برگزاری نمایشگاه مجازی دیجی کالا داد ناشران را درآورد چرا «پرجست و جو شدن کتاب در دیجی‌کالا» خبر خوبی نیست؟اکنون دیجی‌کالا آمار می‌دهد که چند صد میلیارد تومان در سال گذشته کتاب فروخته است، در حالیکه این باید در چرخه اقتصادی کتابفروشی‌ها رخ دهد، البته من مخالف فروش کتاب در پلتفرم‌ها و فضاهای مجازی نیستیم، مخالف تخفیف کتاب هستم، ما کتابفروشان مخالفتی با فروش آنلاین کتاب نداریم بسیاری از ما نیز وبسایت داریم و اقدام به فروش مجازی می‌کنیم، مشکل ما بحث تخفیف است، تخفیف نامتعارف، رقابت نابرابر و غیرمنصفانه ایجاد می‌کند. گاهی ناشران تخفیف‌های تا 30 درصد روی کتاب می‌دهند، در حالیکه کتابفروش نیز همان کتاب را با 30 درصد تخفیف از ناشر خریده و حالا چگونه باید آن را بفروشد تا برایش سود داشته باشد؟ محال است بتوانیم با ناشری که کتاب را به من با 25 درصد تخفیف پشت جلد عرضه کرده و خودش در سایتش با 20 درصد تخفیف می‌فروشد، رقابت کنیم.
* تسنیم: عموم فعالان نشر معتقد هستند که جامعه آگاهانه‌تر به سمت مطالعه گام بر می‌دارد و اقبال عمومی به کتاب و کتابخوانی بیشتر شده است، تجربه شما در این زمینه چیست؟
این مسئله پیچیده‌ای است و به این سادگی نمی‌توان درباره آن نظر داد، هنوز هم که هنوز است مشخص نیست سرانه مطالعه چقدر است؟ اما از نظرمن در یکسری از حوزه‌ها رشد مطالعه داشتیم و در برخی حوزه ها خیر.
مخاطبان کتاب حرفه‌ای نیستند
در حوزه نشر عمومی مطالعه بیشتر شده است، البته در این میان چشم و هم‌چشمی‌ها هم نقش دارند. در فضای مجازی کتاب خواندن تبدیل به یک نمایش شده که کاربران برای افزایش مخاطب این کار را می‌کنند، در این زمینه مشکل اساسی این است که بسیاری از مخاطبان کتاب، امروز مخاطب حرفه‌ای نیستند، بر حسب تعریفی از یک کتاب، به هنگام خرید کالایی دیگر از دیجی‌کالا متوجه تخفیف بالا روی کتاب می‌شود، کتاب را نیز می‌خرد، بدون اینکه بداند متعلق به کدام مترجم و ناشر است، کتاب اصل است یا کتاب‌سازی شده.
بنابراین باید گفت که از نظر آمار مطالعه وضعیت ما رشد داشته است، اما معضلات دیگر موجب شده که این مخاطب از کانال اصلی فروش کتاب که همان کتابفروشی‌ها هستند، خبر نداشته باشد.
* تسنیم: رواج کتاب‌سازی موجب شده تا گردش اصلی سرمایه نشر از مسیر اصلی پیش نرود، در سنندج نیز با معضل کتابسازان و بساط‌گسترها مواجه هستید؟
بله، اگر منِ کتابفروش، دیجی‌کالا و سایت های مختلف به این کتاب‌سازها بها نمی‌دادیم این اندازه رشد نمی‌کردند، اگر شهرداری در متروها، ساختمان‌ها و سطح شهر فضا برای برپایی غرفه در اختیار آن‌ها قرار نمی‌داد، این اندازه گردش مالی پیدا نمی‌کردند. اگر وزارت ارشاد مجوزها را دقیق‌تر صادر می‌کرد این اندازه ناشر کتاب‌ساز نداشتیم.
برگزاری نمایشگاه کتاب کتابسازان با مجوز اداره ارشاد و نهاد کتابخانه‌ها در سنندج
در سنندج نیز ما شاهد برپایی نمایشگاه‌های کتاب با تخفیف‌های 50 درصد به بالا هستیم که مشخص است تنها ناشران کتاب‌ساز در آن حضور دارند، نکته جالب اینکه این نمایشگاه‌ها با مجوز اداره ارشاد و نهاد کتابخانه‌های عمومی شهر سنندج برگزار می‌شوند. ساختمان نهاد کتابخانه‌ها در سنندج حیاط بزرگی دارد که گاهی اوقات نمایشگاه‌های کتاب آن هم با درصد تخفیف بالای 50 درصد در آن برگزار می‌شود. وقتی هم از اتحادیه صنفی گلایه می‌کنیم، می‌گویند که اصلا خبری از برگزاری نمایشگاه نداشته و مجوزی هم نداده است. البته نهاد کتابخانه‌ها و و اداره ارشاد خودشان برگزار کننده نیستند، بلکه فضا و امکانات را در اختیار قرار می‌دهند.
کتابفروشان سیار کتاب‌های تخفیف‌دار
کتابسازان در سنندج در یک کتابفروشی نیز فعالیت می‌کردند که مدتی پیش تعطیل شد. البته اکنون دختران جوان با ساک‌هایی در دست به صورت سیار کتاب‌های کتاب‌سازی شده با درصد تخفیف بالا را می‌فروشند که چند باری هم گذرشان به کتابفروشی ما افتاده است.