کم لطفی سینمای ایران به «اقتباس»/ وقت تغییر رسیده است

به گزارش خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ همیشه ادبیات یک قدم جلوتر است از زمانه، جامعه، مردم و حالا حتی از سینما! همین است که هنر هفتم نیز از این گام جلو، غافل نشده و سعی می کند تا خود را به آن برساند و به این ترتیب حتی در کارتون‌های خاطره‌انگیز دوران کودکی‌مان نیز ردپای ادبیات بسیار پررنگ تر از هر چیزی به چشم می آید!

قطعا کودکان دهه 60 کارتون‌های آنشرلی، بابالنگ دراز، بینوایان، دختری به نام نل و بسیاری آثار ماندگار آن روزگار را که اتفاقا این روزها تکرارشان برای کودکان دهه 90 پخش می شود، فراموش نکرده اند.

تمامی این آثار برگرفته از کتاب‌های نویسندگان بزرگ بوده‌اند، مانند گوژپشت نوتردام از ویکتور هوگو، دختری به نام نل اثر چارلز دیکنز و آنشرلی از لوسی مود مونتگمری.

اما این نوع اقتباس از رمان و آثار ادبی مختص کارتون‌های کودکی‌مان نیست، بلکه بسیاری از آثار درخشان سینما نیز برگرفته از کتاب و داستان‌های نویسندگان بزرگ دنیاست و در این میان آثار چارلز دیکنز بیش از آثار هر نویسنده دیگری در سینما منبع اقتباس بوده است. به طور مثال تنها از یک اثر او یعنی «آرزوهای بزرگ» دست‌کم 8 بار فیلم ساخته شده است؛ از اقتباس سال 1917 گرفته تا فیلم تلویزیونی اقتباس شده در سال 1999 اما نسخه‌ی ساخته شده در سال 1946، بیش از همه شناخته شده است.

حتی فیلم آرواره‌ها اثر اسپیلبرگ نیز اقتباس از یک رمان است، آرتور پیتر بنچلی 7500 دلار از ناشر گرفت تا رمانی بنویسد در حالیکه حق اقتباس فیلم به مبلغ 575 هزار دلار توسط ناشر فروخته شد!

گفته می شود که این فیلم اسپیلبرگ صنعت فیلمسازی و فیلمهای این ژانر را دچار تغییرات اساسی کرد.

بنابراین با مروری بر آثار فیلمسازان بزرگ می توان دریافت که بسیاری از موفقیت‌های آنان نه تنها به دلیل تنها تکنیک قوی بوده است، بلکه آن‌ها با زیرکی و دانایی به سراغ آثار نویسندگان بزرگی رفته اند که می دانستند امتحان خود را به خوبی پس داده و توانسته اند برای مخاطبان جذاب باشند.

سینمایی که با ادبیات درخشیده است

بله؛ آن‌ها درست حدس زده بودند. رمان جذاب چنانچه خوب ساخته شود، فیلمش نیز جذاب و ماندگار خواهد بود و این موضوع در همه جای دنیا نیز صادق است از جمله کشور خودمان، رمان‌های ایرانی و فیلم‌های داخلی....

همشهری در این رابطه نوشته است؛ «از رابطه و رفاقت میان داستان‌نویسان شاخص و فیلمسازان موج نو، از چند داستان مهم فارسی فیلم‌هایی ساخته شد که تعدادی از آنها همچنان جزو بهترین‌های تاریخ سینمای ایران هستند.»

به طور مثال؛ فیلم گاو (داریوش مهرجویی 1348) براساس قصه چهارم عزاداران بیل اثر غلامحسین ساعدی ساخته شده. فیلم «گاو خونی» (بهروز افخمی 1383) که بر اساس «گاوخونی» نوشته جعفر مدرس صادقی به تصویر درآمده، «تنگسیر» نیز نخستین رمان صادق چوبک است و ماجرای رمان در تنگسیر، دواس و بوشهر می‌گذرد. «زائر محمد» قهرمان این داستان، از شخصیت‌های ماندگار ادبیات ایران است. امیر نادری در سال 1352 بر اساس این داستان، فیلمی به همین نام ساخت که در آن چهره‌هایی چون بهروز وثوقی، پرویز فنی‌زاده، جعفر والی و عنایت بخشی بازی می‌کردند.

فیلم «چکمه» در سال 1371 به کارگردانی محمدعلی طالبی ساخته شد. این فیلم که بازیگری خردسال داشت و در فضای جنوب تهران روایت میشد با اقتباس از داستان کوتاه «چکمه» نوشته هوشنگ مرادی کرمانی جلوی دوربین رفت.

«حسن کچل» اولین فیلم سینمایی علی حاتمی است که در حال و هوای ایران قدیم ساخته شده و آهنگین (موزیکال) است. حاتمی آن را در سال 1348 کارگردانی کرده، داستان این فیلم نزدیکی زیادی با داستان «دختر روس در شب سه‌شنبه» از کتاب «هفت پیکر نظامی گنجوی» دارد.

«روز واقعه» ساخته شهرام اسدی و «مرگ یزدگرد» بهرام بیضایی هم بر اساس روایتهای تاریخی ساخته شده‌اند.

«شوهر آهوخانم» یک رمان بسیار قوی از علی محمد افغانی است، رمانی که به خیانت یک مرد به همسر زحمتکشش می پردازد، این رمان توسط داوود ملاپور به فیلم تبدیل شد.

البته اقتباس تنها در آثار سینمایی صورت نگرفته بلکه گاهی سریال‌ها نیز از ادبیات اقتباس گرفته اند که بارزترین آن در کشورمان سریال پرطرفدار قصه‌های مجید است. قصه‌های مجید عنوان مجموعه داستانی از هوشنگ مرادی کرمانی است که در 5 جلد چاپ و منتشر شده است و نوستالژیک‌ترین و به یادماندنی ترین سریال حوزه کودک و نوجوان شناخته می شود.

حرکت افتان و خیزان «اقتباس سینمایی» در داخل

اما در کشور ما نسبت به آثار سینمایی دنیا و با توجه به ادبیات غنی سرزمینمان از رمان‌ها، کتاب‌ها و داستان‌ها آنطور که باید و شاید در تولید آثار فاخر و مناسب استفاده نشده است، بخصوص در سال‌های اخیر یا بهتر بگوییم چند دهه اخیر این ضعف بیشتر از گذشته به چشم می آید.

زیرا سینما و تکنیک‌های آن رو به رشد است اما سینمای ایران به گفته اغلب کارشناسان و منتقدین این حوزه از ضعف در محتوا و فیلمنامه و داستان رنج می برد؛ در حالی که کتاب‌های بسیار جذابی توانسته مخاطبان زیادی را به خود جلب کند و قطعا ظرفیت این را دارد که به آثار سینمایی و یا سریال و... تبدیل شود.

جالب این است که در سینمای دهه 40 و 50 با تمام محدودیت های تکنیکی آن زمان بسیاری از آثار تولید شده اقتباس یافته از ادبیات داخلی بوده است اما گذری بر آثار چند دهه اخیر نشان می دهد که به جز معدود تولیداتی، بسیاری از آثار، اقتباس یافته از ادبیات جهان است نه ادبیات غنی کشورمان. همشهری در این رابطه نوشته است: «از بهترین داستان‌های فارسی چهاردهه اخیر، کمتر فیلمی ساخته شده و ارتباط میان ادبیات معاصر و سینمای ایران در پایین‌ترین سطح ممکن قرار دارد.»

از جمله این آثار که برگرفته از ادبیات جهانی است می توان به «خواهران غریب» به کارگردانی کیومرث پوراحمد اشاره کرد که بر اساس کتابی از اریش کستنر با همین نام در سال 74 ساخته شده است. در این فیلم خسرو شکیبایی و افسانه بایگان ایفای نقش کرده‌اند و یا «شب‌های روشن» داستان کوتاهی از داستایوفسکی است که در سال 1848 نوشته شده است. بر اساس این داستان لوکینو ویسکونتی فیلمی با نام «شب‌های سفید» در ایتالیا ساخته است، همچنین در ایران فرزاد مؤتمن فیلمی به نام «شبهای روشن» و با بازی مهدی احمدی و هانیه توسلی در سال 1381 ساخته است.

«سوپراستار» که در سال 1387 به کارگردانی تهمینه میلانی و بازی شهاب حسینی روی پرده رفت، اقتباسی است از رمان «آگوستوس» اثر «هرمان هسه»؛ البته آثاری معدود نیز مانند «مهمان مامان» نیز بوده اند که بر اساس داستانی داخلی و برگرفته از کتاب هوشنگ مرادی کرمانی ساخته شده است.

به تازگی نیز «23 نفر» توسط مهدی جعفری برگرفته از کتاب «آن 23 نفر» ساخته شد و اتفاقا مورد توجه مخاطبان نیز قرار گرفت.

قطعا استفاده از ادبیات جهانی و بومی کردن آن نیز قدمی بسیار بزرگ در رابطه با آثار سینمایی خواهد بود، اما یادمان نرود که کم نبوده و نیستند آثار داخلی که ارزش پرداخت و تولید دارند، از آثار منتشرشده در دهه های اخیر گرفته تا آثار بزرگانی چون جمال زاده و جلال آل احمد؛ پس وقت آن است که دست‌اندرکاران به این موضوع بها داده و اقتباس از ادبیات به خصوص ادبیات داستانی داخلی را مورد توجه قرار دهند.

یک خبر امیدوارکننده

البته قدم هایی در این راستا برداشته شده به طور مثال در روزهای گذشته خبری با این تیتر منتشر شد که «تهیه کنندگان، 25 کتاب را برای اقتباس سینمایی پیشنهاد کرده اند» در این خبر آمده بود که در پی اعلام سیاست‌های کلان و راهبردی سازمان سینمایی، بنیاد سینمایی فارابی در قالب یک فراخوان اعلام کرد تصمیم دارد تا آثار برگزیده در گونه‌های مختلف ادبیات داستانی پس از انقلاب را بر اساس جذابیت‌های داستانی، اولویت‌های فرهنگی و قابلیت‌های سینمایی، برای تولید فیلم حمایت کند. برگزیده شدن کتاب‌های پیشنهادی در جشنواره‌های ادبی و پرتیراژ بودن آنها، از ملاک‌های اصلی انتخاب از سوی بنیاد سینمایی فارابی خواهد بود.

این اقدامات هرچند کافی نیست اما قطعا تأثیر بسیار مثبتی چه در حوزه تولیدات سینمایی و چه در آثار ادبیات داستانی پس از انقلاب خواهد داشت.

انتهای پیام /

نسیم اسدپور