17 دی 1356؛ روزی که زن ایرانی تاریخ‌ساز شد

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم: در تاریخ انقلاب اسلامی ایران، قیام 17 دی 1356 به‌عنوان نقطه عطفی برجسته شناخته می‌شود. هفده دی ماه آغاز روزگار جدید و نقطه عطف تاریخ انقلاب اسلامی است که به دست انسان مؤنث مسلمان صورت پذیرفت؛ در حالیکه 17 دی 1314 روزی بود که دست‌های بیگانه و طاغوتی تلاش کردند به عنوان روز زن، با کشف حجاب به هویت و حریم زن ایرانی دست درازی کنند و از همین طریق بر سرنوشت عموم ملت مسلط بشوند، در یک چرخش چهل ساله در هفده دی ماه 1356 زنان ایرانی در مشهد اولین قیام علنی و عمومی را علیه رژیم سابق کلید زدند و این واقعه، آغازگر حرکت‌های گسترده‌ای بود که در نهایت به پیروزی انقلاب منجر شد. از همین رو دفتر مطالعات جنسیت و جامعه که فصلنامه تخصصی «اقلیما» را با محوریت دغدغه‌ها و مسائل زنان در کارنامه خود داشت، امروز 17 دی ماه 1403 از نشریه جدید خود با همین عنوان یعنی «17 دی» رونمایی می‌کند. مهدی تکلو مدیر مسئول این نشریه در یادداشت خود برای معرفی نشریه می‌نویسد:

در سابقه زن مسلمان ایرانی و حرکت او در دل تاریخ، مهمترین نقطه عطف «به ثمر رساندن انقلاب اسلامی» بود. اگر انقلاب 57 را تحول در آرمانها و ارزشها و اراده های عمومی مردم ایران بدانیم، باید ریشه این تحول را به واسطه نقش اساسی زن در حرکتهای تاریخی در تحول خود زن جست و جو کنیم؛ تحول در جایگاه زن، نقش زن، هویت زن و ادراک زن از خود. به گواه تاریخ، بعثت درونی زن مسلمان ایرانی در درون نماند و بیرون جوشید و جهان پیرامون او را در بر گرفت. بعثت زن ایرانی ذیل طرحی که امام (ره) درانداخت، نه تنها سرآغاز تاریخ خود او و بعد مسیر تاریخی ایران و اسلام بلکه سرآغازی برای بسیاری از تحولات بزرگ جهانی نیز شده است. نه این زن دیگر آن زن سابق است و نه این مردم دیگر مردم سابق و نه این افق های تاریخی نسبتی با روزگار سابق دارد. به بیان بهتر، این زن راهی فرای انگاره ها و الگوهای هویتی ناقص و تحمیلی گشود که هم با طبیعت او مطابق بود و هم با سلوک زنانه و شکوفایی او نسبت وثیق داشت و هم جان تازه ای به رگهای تاریخ دمید.

مفهوم الگوی سوم در بیان رهبری که در پیام کنگره در واپسین روزهای سال 91 بیان شد، صورت بندی همین تقاطع میان زن و حرکت و سرنوشت تاریخی است و نیز اعلام این پیام است که ما در روزگار جمهوری اسلامی در حقیقت داریم در عصر «الگوی سوم زن» قدم برمی داریم؛ عصری که در آن به اتکای نیروهای متعادل زنانه و مردانه، الگوی سوم جامعه و تاریخ پیگیری خواهد شد. این صورت بندی در واقع تلاشی نظر پردازانه و گفتمان سازانه برای به رسمیت شناختن یک واقعیت اجتماعی و تاریخی و ترسیم گامهای آن در آینده بود.

بنابراین ما در میعادگاه این واقعیت شگرف و در برابر طرحی متعالی که از جنسیت و نظم جنسیتی در کانون انقلاب اسلامی برآمده، دست کم دو تکلیف و دو شیوه تعاملی داریم. اول، واکاوی نظرگاههای اندیشه ای و حکمی و فلسفی صورت جدید زن و جنسیت و به تبع آن مرد است و دوم، شناخت عمیق و موشکافانه عینیت اجتماعی و تاریخی آنها. در شیوه اول، به دنبال تأمین چارچوبهای نظری و اجتهادهای دینی هستیم تا با توسعه چارچوب های حکمت عملی برای فهم صورت های مطلوب و فطری انسان جنسیت مند مهیا شویم و در شیوه دوم، در تلاشیم تا با بیان واقعیتهای کمتر فهمیده شده زنانه، بیم و امیدهای واقعیت را بیشتر و بهتر بشناسیم.

دفتر مطالعات جنسیت و جامعه فارغ از دیگر تلاشهای خود، شیوه اول را به فصلنامه تخصصی اقلیما واگذار کرده است، اما برای شیوه دوم، در نشریهاختصاصی هفده دی مترصد «فهم روزگار از زاویه انسان مؤنث مسلمان» است. مجله هفده دی تلاشی برای روایت فاهمه و عاطفه میلیون ها زنی است که از چند دهه گذشته تاکنون، در جهان فرهنگی «زن مسلمان مجاهد» یا «الگوی سوم زن» تنفس کرده و میکنند. شایان ذکر است که تحریریه هفده دی این کار لازم را بیش از هر چیزی نیازمند فهم و روایتی زنانه میداند؛ بنابراین آنچه به عنوان رسالت پیش روی ماست توسعه جهان اجتماعی زنانه و تدارک ذهنیت و زبان و دستگاه ادراکی است که هم برای فهم این زنِ خاص، عاری و مصون از ته نشستهای فرهنگی و سیاسی شرقی و غربی، مستعد باشد و روایتی صادقانه و معقول از آن به دست بدهد و هم بتواند روزگاری را که در آن زندگی میکنیم از زاویه این زن بازخوانی کند.

وجه تسمیه این مجله به قیام 17 دی ماه 1356 برمی گردد؛ در این واقعه برای انسان ایرانی ورق تاریخ برگشت. در حالیکه 17 دی 1314 روزی بود که دستهای بیگانه و طاغوتی تلاش کردند به عنوان روز زن، با کشف حجاب به هویت و حریم زن ایرانی دست درازی کنند و از همین طریق بر سرنوشت عموم ملت مسلط بشوند، در یک چرخش چهل ساله در هفده دی ماه 1356 زنان ایرانی در مشهد اولین قیام علنی و عمومی را علیه رژیم سابق کلید زدند. زنهای چادری مشهد به بهانه حجاب و با اقدام شجاعانه و حساب شده خود مبدایی برای قیام گسترده عمومی در کشور شدند و پس از آنها حرکتهای مردانه شکل گرفت که از همین طریق به پیروزی انقلاب منجر شد. هفده دی ماه آغاز روزگار جدید و نقطه عطف تاریخ انقلاب اسلامی است که به دست انسان مؤنث مسلمان صورت پذیرفت. این معجزه در کلام رهبر انقلاب این طور توصیف شده است:

«روز هفدهم دی که روزی است که شیطانها و طاغوتها آن روز را شروعی برای اهداف طاغوتی و استعماری قرار داده بودند و خدای متعال کمک کرد و زن مسلمان مؤمن متعهد حرکت کرد و همان روز را به روزی که منشا و مبدأ شروع یک حرکت عظیم در تاریخ کشور ما محسوب می شد تبدیل کرد. مسأله ی 17 دی یکی از معجزات انقلاب است.» 63/10/14

«هفدهم دی سال 56 که زنان مسلمان اولین حرکت انقلابی خودشان را با تظاهرات اسلامی شروع کردند، مبدایی شد برای حرکت عظیم زنان در کشور و همگامی آنان با مردها و پدید آمدن جو انقلابی همه جانبه درکشور.» 62/10/16 «معجزه انقلاب این جوری شد که همان روزی که آن دستگاه با آن رژیم جبار، با آن همه تبلیغات، روز آغاز بی حجابی و در حقیقت روز شروع ویرانگری نظام عفت و عصمت زن ایرانی و مسلمان را اعلام کرده بودند. همان روز یعنی روز 17 دی در سال 1356 روزی شد که یک عده از زنان حرکت کردند. تظاهرات راه انداختند، شعار دادند و حضور زن ایرانی را در صحنه ی مبارزه های جدی و عمیق در مقابل دستگاه استکباری اعلام کردند. که در پیام امام هم در همان وقت اشاره ای به این حرکت زنان و خواهران مسلمان که روز بسیار مهمی را برای این کار برگزیده بودند، شد.» 63/12/21

«آن کسانی که سابقه دارند میدانند که زنان هم در دوران مبارزه نقش داشتند، هم به خصوص در همان دوران انقلاب - یعنی آن یک سال و نیمی که حرکت انقلابیِ عمومی شروع شد - نقش داشتند. زنان یک نقش مؤثر و بی جایگزین داشتند؛ که اگر نبودند زنان توی این اجتماعات، بلاشک این اجتماعات عظیم و این تظاهرات عظیم آن اثر را نمی بخشید؛ علاوه بر اینکه در بعضی جاها مثل مشهد ما، اصلاً شروع این تظاهرات از زنان شد. یعنی اولین حرکت عمومیِ مردمی یک حرکت زنانه بود. البته مورد تعرض پلیس هم قرار گرفتند. بعد از آن بود که حرکتهای مردانه راه افتاد.» 90/10/14

هفده دی 1356 اولین قیام علنی و عمومی مردم ایران بود که زنان انقلابی در شهر مشهد آن را رقم زدند و سبب خیزشهای عمومی در سراسر کشور شد.