25 هزار خواننده مهجور داریم / نوجوانی که با عصر جدید کنسرت‌ها را قبضه کرد
هوشنگ جاوید با انتقاد از اوضاع سرود در کشور، به خواننده نوجوانی اشاره می‌کند که کنسرت‌ها را قبضه کرده در حالی که 25 هزار خواننده دور از صحنه در کشور وجود دارد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، سرود از گونه‌های مهم و تاثیرگذار موسیقی است که قدمتی طولانی در جغرافیای هنر ایران و جهان دارد. سرود پس از انقلاب وارد مسیری تازه شد و چهره‌هایی چون زنده‌یادان احمد علی راغب و اسفندیار قره‌باغی و دیگران از آن بهره‌ای درست گرفتند که در قالب آثاری ماندگار، به یادگار مانده است. این هنر در سال‌های اخیر بار دیگر مورد توجه قرار گرفته است که جشنواره سرود فجر و تولید برنامه هایی مثل «بِسُرا» و «همآهنگ» از این جمله هستند.
چرا غلامحسین بنان آواز شهرام ناظری را افتضاح توصیف کرداین روزها پخش برنامه «همآهنگ» از شبکه افق و نسیم پخش می‌شود که محور اصلی‌اش سرود است. برنامه‌ای که توسط گروهی 120 نفری و با طی کردن 14 هزار کیلومتر در نقاط مختلف کشور آماده شده و حالا همزمان مرحله نهایی آن در دست ساخت است. «هماهنگ» محصول موسسه مآوا، وابسته با سازمان هنری رسانه‌ای اوج است که امکان بروز استعداد علاقمندان به سرود را فراهم کرده و این امیدواری را برای تحولی تازه برای هنر سرود به وجود آورده است.
چنین تلاش‌هایی هرچند ارزشمند هستند، اما برخی کارشناسان و فعالان، ایرادهایی هم به آن وارد می‌کنند که طبعا حاصل دغدغه است. هوشنگ جاوید، پژوهشگر موسیقی نواحی و آیینی از جمله کسانی است که وضعیت سرود را مطلوب ارزیابی نمی‌کند و نقدهایی به برنامه‌های استعدادیابی دارد. او در این باره می‌گوید: «جای تاسف دارد که ساخت سرود در ایران دارای مشکلات بسیار است. یکی از ضعف‌های بزرگ در این است که در سرودها بیشتر از موسیقی آرابسک (آهنگ‌هایی که در ریتم و استیل عربی هستند) تقلید شده است. یا از ملودی‌های ترکیه‌ای یا ملودی‌های کشورهای مالزی و اندونزی استفاده می‌شود. از طرف دیگر یکسری ملودی‌ها نیز تحت تاثیر ملودی‌های اروپایی ساخته می‌شوند. قالب و چارچوب‌ها را از چنین ملودی‌هایی می‌گیرند و سرود می‌سازند. این روش‌ها گمراه کننده است و راه به جایی نمی‌برد. چون هویتی برای نغمه‌هایی که نوجوانان اجرا می‌کنند پیدا نخواهید کرد. آوازها بیشتر به سمت آوازهای اروپایی رفته‌اند. دیگر صدای ایرانی و موسیقی ایرانی شنیده نمی‌شود؛ چون به موسیقی ایرانی هرگز اهمیت نداده‌اند.»
این پژوهشگر ادامه می‌دهد: «در حال حاضر، اغلب، کسانی به سرودسازی می‌پردازند که یا در آموزشگاه‌ها به صورت سطحی آن را یاد گرفته‌اند یا به صورت تجربی و گوشی آموخته‌اند و همچنین سرودسازان جدی بسیار اندک و انگشت شمار هستند. در مدارس و کانون‌های مذهبی آثاری تولید می‌شود که بیشتر آنها تقلید هستند و عمدتا از موسیقی ایرانی به صورت درست بهره نگرفته‌اند.»
جاوید با اشاره به اینکه سرودهای ساخته شده دارای طنین ایرانی نیستند، می‌گوید: «می‌توانم بگویم شاید تنها 10 تا 15 درصد سرودها ممکن است طنین ایرانی داشته باشند. همین ضعف‌ها آسیب‌هایی جدی به همراه دارد و مثلا کودک و نوجوانی که با اینگونه سرودها بزرگ شود؛ گوش‌اش به سمت موسیقی بیگانه خواهد رفت؛ چون آواز ایرانی نمی‌شنود. چرا سیستم مناجات ما که می‌تواند بهترین سیستم آوازی باشد از بین رفت؟ مناجات ما می‌تواند الگوی خوبی برای شناساندن آوازهای ایرانی - اسلامی به نسل جوان و جهان باشد. اما می‌بینیم که در این زمینه نیز ضعف‌های بسیاری داریم.»
مسئول اسبق واحد موسیقی حوزه هنری تهران درباره برنامه‌های استعدادیابی در حوزه سرود و موسیقی تاکید می‌کند: «ماهیت این برنامه‌ها از یک بابت خوب است و آن هم این است که نشان می‌دهد چقدر جوان با استعداد در کشور ما وجود دارد. اما این خوب‌ها و با استعدادها در ادامه به کجا می‌روند و در چه محیطی قرار می‌گیرند؟ باید به این موضوع مهم توجه شود. رسانه برای آنها هیچ وقت بعد از ساخته شدن برنامه کاری نمی‌کند؛ درصورتی که تمام زمینه‌هایش را دارد و مراکزی مثل هنرستان صدا و سیما، مدرسه صدا و سیما و دانشکده صدا و سیما فعال هستند. یکی از قدم‌هایی که خود سازمان صدا و سیما می‌تواند بردارد این است که وقتی استعدادی پیدا می‌شود به خانواده‌اش بگویند می‌توانند در مدارس و مراکز تحصیلی ما تحصیل کنند و از حمایت سازمان برخوردار شوند؛ اما می‌بینیم که این کار را نمی‌کنند.»
جاوید، تقلید صرف برنامه‌های استعدادیابی تلویزیون را آسیبی جدی می‌شمرد و می‌گود: «مشکل است که در مدیریتِ برنامه‌ریزی رسانه، تفکر و اندیشه پویا و سازنده به قدر کافی وجود ندارد و بیشتر تقلید می‌کنند. به عنوان مثال برنامه «خودمونی» از برنامه کشورهای آسیای شرقی مانند ژاپن و کره تقلید می‌کند. برنامه «دورهمی» از برنامه‌های هندی تقلید می‌کرد. برنامه‌های استعدادیابی هم از تلنت‌هایی که در خارج از کشور برگزار می‌شود تقلید می‌کند. این تقلیدها ناشیانه است. تصور می‌کنند چون مردم در ماهواره این برنامه‌ها را نگاه می‌کنند پس آنها هم اگر به آن سبک برنامه‌سازی کنند مورد توجه مخاطب قرار خواهند گرفت. این نگاه غلط است.»
رشد کذایی موسیقی پاپ و ظلم در حق موسیقی ایرانیاو ادامه می‌دهد: «وقتی این اتفاق می‌افتد میدان به دست آنهایی خواهد افتاد که در صدا و سیما به عنوان استعداد معرفی شده‌اند. اگر قرار باشد استعدادیابی شود باید سراغ کسانی رفت که به قول معروف در کلاس‌های اساتید، زانو زده‌اند و رنج‌های فراوان تحمل کرده‌اند تا بتوانند یک ردیف و دستگاه کامل را یاد بگیرند و کار را به بهترین شکل خود ارائه دهند. نوجوان‌هایی که نمی‌دانند مفهوم آواز چیست و ذات موسیقی را هنوز نمی‌شناسند و تنها طوطی‌وار چیزی یاد گرفته‌اند با این سبک معرفی شدن کاری خواهند کرد که به زیرساخت‌ها تبر زده شود.»
مسئول اسبق و مؤسس واحد موسیقی صدا و سیمای مرکز کردستان در پاسخ به این که شیوه درست کشف استعدادها چیست، می‌گوید: «در کشور ما هنر، مخصوصا هنرهای ایرانی و شرقی به یک پیش زمینه کاملا کشف و شهودی نیاز دارد و تدریس آن به شیوه سینه به سینه بوده که بعدا به صورت علمی درآمده و نزدیک به یک قرن می‌شود به روش‌های نو نزدیک و به آموزشگاه‌ها کشیده شده است. حتی آنچه در آموزشگاه‌ها نیز تدریس می‌شود، خود دچار مشکل است. چون هرگز نتوانسته آن اتفاق اصلی یا آن معنویت نهادی هنر ایرانی را در این آموزشگاه‌ها به نسل جوان منتقل کند. در این آموزشگاه‌ها بیشتر یک صورت و نقاب اجرایی منتقل می‌شود.»
جاوید ادامه می‌دهد: «به عنوان مثال فردی آواز خواندن را یاد می‌گیرد و در برنامه‌های استعدادیابی همچون «عصر جدید» آورده می‌شود و پیامدهای بعدی آن را شاهد هستیم. یک نوجوان 14-15 ساله کنسرت‌های خصوصی و دولتی را قبضه می‌کند و بیش از 25 هزار هنرمند جوان که در رشته آواز فعالیت می‌کنند از میدان دور می‌افتند.»
این پژوهشگر موسیقی می‌گوید: اگر قرار بر تقلید از برنامه‌های خارجی است، باید برنامه‌های خوب و تاثیرگذار مد نطر باشند. بیش از 20 سال می‌شود که تلویزیون ایتالیا در تلاش است تا برنامه‌های خوبی در تمام زمینه‌ها بسازد. به عنوان مثال برنامه‌ای به نام «گوجه و فلفل» در ایتالیا نزدیک به 30 است که در حال ساخت است و در این برنامه استادهای بزرگی حاضر می‌شوند و مسابقات گروهی و خانوادگی متعددی نیز در آن برگزار می‌شود. آنها اصالت‌ها را بر روی صحنه می‌آورند. در موسیقی نیز چنین برنامه‌هایی را می‌سازند. مثلا برنامه‌ای درباره آوازهای مختلف دارند و برنامه‌ای درباره نواختن. فردی که به عنوان مثال 10 سال قبل از طریق این برنامه معرفی شده است را مجدد دعوت می‌کنند تا از جایگاه پیروزمندانه امروزش بگوید که نقطه رشدش از همان برنامه بوده. آنها از همین طریق اصالت‌های‌شان را حفظ کرده‌اند و اصالت پروری انجام می‌دهند.»
