5 ریسک در هوای پایتخت
8 روز از 15 روز ابتدایی آبان امسال هوای تهران برای گروه‌های حساس ناسالم بود، این رقم برای دوره مشابه در سال قبل تنها 2 روز بود. کاهش باد و باران در مهر و آبان امسال باعث افزایش قابل‌توجه تعداد روزهای آلوده پایتخت شده‌است.
افزایش تعداد روزهای ناسالم و استمرار آن برای چندین سال متوالی شهروندان تهرانی را با 5 ریسک اساسی در سلامت مواجه کرده است. در شرایطی که باد و باران به کمک شهر برای مهار آلودگی هوا نیامده و منابع متحرک و به‌خصوص خودروهای دیزلی سهمی اساسی در بروز آلودگی هوای پایتخت دارند، می‌توان با برقی‌سازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی در نقاط پرتردد شهری، افزایش سهم وسایل حمل‌ونقل عمومی در جابه‌جایی‌های درون‌شهری و ارتقای کیفیت خودروهای سواری بنزینی در مهار آلودگی هوای پایتخت اثرگذار بود. آلودگی هوای مستمر برای سالیان متمادی شهروندان را با 5 ریسک اساسی در سلامت مواجه می‌کند؛ اولین ریسک افزایش احتمال بروز زوال عقل است، ریسک دوم افزایش احتمال دیابت به‌دلیل کم‌تحرکی است، سومین ریسک افسردگی ناشی از در خانه ماندن‌های متوالی در روزهای آلوده و ریسک چهارم افزایش علائم بیماری قلبی و عروقی و اجبار به افزایش مصرف دارو و ریسک پنجم نیز افزایش عفونت‌های تنفسی است.
آلودگی هوا همه گروه‌ها را هدف می‌گیرد
دکتر مریم زارع؛ فوق‌تخصص ریه و عضو هیات‌علمی دانشگاه شهید بهشتی در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» در خصوص افزایش تعداد روزهای آلوده پایتخت و تاثیر این موضوع بر سلامت شهروندان گفت: اثر آلودگی هوا بر شهروندان را باید در دسته‌های مختلف شامل کودکان، افراد مسن، افراد سالم و گروه‌های دارای بیماری بررسی کرد. به شکل کلی افزایش آلودگی هوا در افراد سالم ریسک حوادث قلبی و عروقی، ریسک آسم، برونشیت، سرطان ریه و حتی سایر سرطان‌ها را افزایش می‌دهد. همچنین استمرار آلودگی هوا برای سالیان متمادی می‌تواند ریسک دمانس (زوال عقل) و آلزایمر را نیز بالا ببرد.
این فوق‌تخصص ریه ادامه داد: در دوره‌هایی که هوا برای روزهای متوالی آلوده است، افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای به‌خصوص بیماران قلبی، عروقی و ریوی با تشدید علائم مواجه می‌شوند. بسیاری از علائم بیماری این افراد در روزهای عادی کنترل شده است، اما هوای آلوده مستمر، باعث شدت‌گرفتن علائم این افراد می‌شود؛ به‌نحوی که در بسیاری از موارد مجبور به افزایش دُز داروی مصرفی می‌شوند. در عین‌حال تعداد مراجعات به اورژانس و بستری در بیمارستان نیز در روزهایی که هوا به شکل مستمر آلوده است، افزایش پیدا می‌کند، به‌نحوی که هر سال در فصل پاییز و زمستان، اورژانس و بخش‌های مرتبط با بیماری‌های قلبی، عروقی و ریه با افزایش تعداد مراجعان و بیماران بستری مواجه هستند. این موضوع هزینه‌هایی را برای سیستم درمان و بیماران به همراه دارد.
وی ادامه داد: اگر کودکان در سالیان ابتدایی زندگی خود در هوای آلوده زندگی کنند، نسبت به کودکانی که در هوای خوب زندگی می‌کنند، اندکی از سطح IQ کمتری برخوردار می‌شوند، در عین‌حال احتمال ابتلای آنها به آسم در دوران کودکی و بزرگسالی افزایش می‌یابد. در عین‌حال از آنجا که مواد آلاینده هوا بر روی مژک‌های تنفسی اثر می‌گذارند و فعالیت آنها را کند می‌کنند، افزایش آلودگی هوا در دو فصل پاییز و زمستان ریسک عفونت تنفسی در کودکان را افزایش می‌دهد. زارع در خصوص تاثیر افزایش تعداد روزهای آلوده بر افراد مسن نیز گفت: آلودگی هوا سالمندان را خانه‌نشین می‌کند، این موضوع از سویی ریسک افسردگی و انواع استرس را در این گروه بالا می‌برد و از سوی دیگر نیز با کم‌تحرکی بیماری‌های مزمن افراد سالمند نظیر دیابت و... را تشدید می‌کند.
مریم زارع تاکید کرد: میزان ورود ذرات آلوده به داخل بدن بسته به سایز ذرات متفاوت است. وقتی قطر ذره بزرگ یعنی در محدوده 7 تا 10 میکرون باشد که معمولا نیز این نوع آلودگی با چشم غیرمسلح قابل‌دیدن است؛ در بخش‌های خارجی سیستم تنفسی، دهان، مخاط بینی و ابتدای راه تنفس ته‌نشین می‌شوند و نمی‌توانند به راه‌های تنفسی باریک و عروق نفوذ کنند. این نوع از آلایندگی عموما باعث ایجاد سرفه و سینوزیت شده و البته درصورتی که چنین مدلی از آلودگی برای سالیان متمادی و روزهای متوالی ادامه یابد می‌تواند ریسک بروز سرطان در ناحیه دهان و حلق را افزایش دهد.
وی تاکید کرد: تعداد روزهای آلوده و ساعات آن در یک سال و تکرار آن برای سال‌های متمادی و زندگی در چنین شرایطی، فاکتور مهمی است که می‌تواند بر میزان سلامت مردم اثرگذار شود. اگر هوا برای یک سال آلوده باشد، طبیعتا عوارض کوتاه‌مدت نظیر سرفه، سرماخوردگی و... به سراغ شهروندان می‌آید، اما زندگی در شهری که همواره و برای سالیان متمادی هوای آن آلوده باشد، می‌تواند ریسک ابتلا به بیماری‌های جدی نظیر بیماری‌های قلبی، عروقی، تنفسی و سرطان‌ها را افزایش دهد.
دکتر مریم زارع ادامه داد: هرچه قطر ذرات آلاینده کوچک‌تر باشد (ذراتی با قطر کمتر از 2.5 میکرون) با توجه به امکان ورود به راه‌های تنفسی و خون، ریسک بیماری نیز شدت می‌گیرد. در واقع ذرات ریزتر عوارض گسترده‌تری برای سلامت انسان به‌همراه دارند. این در حالی است که ذرات بزرگ معمولا با یک باد و باران جزئی نیز از میان می‌روند، اما مهار آلودگی هوا با ذرات کوچک نیاز به باد بیشتری دارد.
در عین حال شهروندان می‌توانند در زمانی که هوا آلوده با ذرات بزرگ است (PM10) پس از بازگشت به خانه، دهان، بینی و حلق خود را با محلول‌های مجاز شست‌وشو داده و از ورود این ذرات به بدن جلوگیری کنند. این نحوه پیشگیری در خصوص ذرات کوچک اثرگذار نیست.
مهار آلودگی با ارتقای استاندارد وسایل نقلیه
تعداد روزهای آلوده پایتخت در سالیان اخیر رو به افزایش گذاشته است؛ کاهش بارش باران و کاهش وزش باد در افزایش تعداد روزهایی که شهروندان تهرانی، هوای آلوده را استنشاق می‌کنند، اثر داشته است. در چنین شرایطی که دیگر امیدی به وزش باد و باران برای مهار آلودگی هوا نیست، موضوع مهار آلاینده‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود.
شرکت کنترل کیفیت هوا در تازه‌ترین گزارش خود با عنوان «بررسی نقش ذرات معلق سایشی در آلودگی هوای تهران» از سویی سهم منابع متحرک و ثابت در بروز آلودگی هوا را بررسی کرده و راهکارهایی برای کاهش آلودگی هوای پایتخت ارائه کرده است.
در این گزارش تاکید شده است؛ 83 درصد آلودگی گازی در هوای تهران مربوط به منابع متحرک (موتورسیکلت، خودروی سواری، خودروهای عمومی و وسایل نقلیه دیزلی) می‌شود؛ در عین حال این منابع متحرک سهمی 60 درصدی در تولید ذرات معلق دارند.
کاهش کیفیت کاتالیست‌ها در خودروهای بنزینی در افزایش آلودگی هوا اثرگذار است، در بسیاری از خودروهای بنزینی، کاتالیست‌ها فاقد کیفیت و دوام لازم هستند. در نبود نظارت موثر بسیاری از این قطعات پس از مدتی از کار می‌افتند و این موضوع بر آلایندگی خودروهای سواری می‌افزاید.
دومین عامل موثر در بروز آلودگی هوای تهران وجود وسایل نقلیه سنگین فرسوده است؛ بخش قابل‌توجهی از این وسایل نقلیه سنگین که عمدتا نیز دیزلی هستند، با فناوری‌های منسوخ شده فعالیت دارند، این وسایل که عموما نیز مصرف بالای سوخت و راندمان پایینی دارند در ورود مواد آلاینده خطرناک به هوا تاثیر بالایی دارند. در شرایطی که منابع متحرک سهم ویژه‌ای در بروز آلودگی هوای تهران دارند، می‌توان با اخذ سیاست‌هایی در خصوص این منابع متحرک از میزان آلودگی هوا در شهری مانند تهران کاست. این راهکارها عبارتند از: افزایش سهم حمل‌ونقل عمومی در ترددهای روزانه، برقی‌سازی خودروهای حمل‌ونقل عمومی و در نهایت نیز بهبود کیفیت خودروهای سواری بنزینی از طریق ارتقای استانداردهای آلایندگی.
با توجه به محدودیت منابع، توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی برقی به‌خصوص در مناطق پرجمعیت و پرتردد مرکز شهر در مهار آلودگی هوای تهران می‌تواند کارساز باشد.
دومین رویکرد برای مهار آلایندگی هوای تهران، کاهش تردد وسایل نقلیه شخصی در سطح شهر و جایگزینی آن با حمل‌ونقل عموی کارآمد است. موفقیت این راهبرد مستلزم توسعه گسترده زیرساخت حمل‌ونقل عمومی، نوسازی ناوگان و مدیریت هوشمند ترافیک است. سومین رویکرد برای مهار آلودگی هوا نیز ارتقای استاندارد تولید خودرو و اصلاح فرآیندهای نظارتی است.