536 صندلی برای آینده‌سازان صنعت / از بورس صنعت امسال چه خبر؟
در کمتر از یک سال، طرح بورس صنعت و مشاغل با جهشی کم‌سابقه از 173 به 536 صندلی رسید؛ ظرفیتی که پشت آن هم 41 شرکت صنعتی ایستاده‌اند و هم امید صدها دانشجو برای ورود مستقیم به بازار کار.
گروه دانشگاه خبرگزاری تسنیم- زینب امیدی: بورس صنعت و مشاغل در نظام آموزش عالی ایران را می‌توان یکی از مهم‌ترین تلاش‌ها برای پیوند مستقیم دانشگاه و بازار کار دانست؛ تلاشی که از دو سال پیش کلید خورد و امسال با رشد قابل توجهی در تعداد شرکت‌های مشارکت‌کننده و ظرفیت دانشجویی همراه شده است. این طرح با اتکا به چارچوب قانونی مصوب و اهداف چهارگانه خود، هم به دنبال پرورش نیروهای متخصص متناسب با نیاز واقعی صنایع است و هم قصد دارد از مهاجرت نخبگان و هدررفت سرمایه انسانی جلوگیری کند. با این حال، توزیع نامتوازن ظرفیت‌ها، تمرکز جغرافیایی در چند دانشگاه خاص، و حذف برنامه موازی بورس دانش، چهره این سیاست را ترکیبی از فرصت‌ها و چالش‌ها ساخته است که بررسی دقیق جزئیات آماری و روندهای آن برای ارزیابی اثرگذاری‌اش ضرورت دارد.
*پلی میان دو جزیره؛ دانشگاه و صنعت
طرح بورس صنعت و مشاغل نخستین بار در دفترچه انتخاب رشته آزمون سراسری سال 1402 درج شد و همان سال با تصویب شیوه‌نامه‌ای شامل 13 ماده و 9 تبصره رسمیت یافت. چهار هدف اصلی این طرح عبارت‌اند از: تربیت سرمایه انسانی مؤثر و کارآمد بر اساس نیازهای واقعی دستگاه‌های دولتی و غیردولتی و هدایت شغلی تخصصی، جذب و نگهداشت نخبگان در مناطق بومی و واحدهای اقتصادی، جلوگیری از خروج نیروهای توانمند از کشور و رفع دغدغه اشتغال پایدار دانشجویان.
مطابق این چارچوب، حق‌الزحمه ماهانه دانشجویان حداقل سه میلیون تومان تعیین شده است و علاوه بر آن بیمه و سابقه کار نیز در طول تحصیل برقرار است. این بورس دو مسیر ورودی دارد: اول انتخاب رشته و دانشگاه دارای نیاز صنعتی همزمان با آزمون سراسری، و دوم ورود حین تحصیل که برای کارشناسی نیازمند گذراندن حداقل سه ترم، برای ارشد یک ترم و برای دکتری گذراندن آزمون جامع است. امسال مهلت ثبت‌نام این مسیر دوم تا 15 مرداد تعیین شد. استفاده از بورس برای کارشناسی و دکتری حداکثر هشت نیم‌سال و برای کارشناسی ارشد چهار نیم‌سال است.
گزارش | دانشگاه‌ها چگونه کارآفرینان آینده را می‌سازند؟در این بین تجربه کشورهای موفق نشان می‌دهد که راهکارهای اثربخشی وجود دارد. در آلمان، مدل «آموزش دوگانه» دانشجو را همزمان در دانشگاه و شرکت صنعتی درگیر می‌کند؛ به گونه‌ای که از همان آغاز با فرآیند تولید، فرهنگ کاری و مهارت عملی آشنا می‌شود. در کره‌جنوبی و سنگاپور، مراکز آموزش مهارتی با سرمایه‌گذاری مشترک دانشگاه و صنعت فعالیت می‌کنند و علاوه بر تجهیزات، استادکارانی با تجربه صنعتی را در اختیار دارند. در آمریکا نیز پروژه‌های تحقیقاتی و کارآموزی ترمی به گونه‌ای طراحی شده که دانشجویان با مسائل واقعی تولید درگیر شوند و خروجی قابل استفاده به صنعت تحویل دهند.
*رشد 3 برابری ظرفیت؛ 536 صندلی برای آینده‌سازان
در حالی‌که سال گذشته تنها 21 شرکت صنعتی در این طرح حضور داشتند، امسال این عدد به 41 شرکت رسیده است که رشدی 95 درصدی را نشان می‌دهد. برخی صنایع شروط سختگیرانه‌تری مانند معدل بالای 16 یا حداکثر سن 20 سال را در نظر گرفته‌اند. ظرفیت کل دانشجویان بورس صنعت و مشاغل در گروه‌های علوم انسانی و ریاضی معادل 536 نفر است که تنها 0/82 درصد از کل ظرفیت دوره روزانه آزمون سراسری (64,867 نفر) را شامل می‌شود. این عدد نسبت به 173 نفر سال گذشته رشدی 210 درصدی را تجربه کرده، اما با هدف‌گذاری هزار نفری همچنان فاصله دارد.
دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار با 120 دانشجو (22 درصد ظرفیت) در صدر قرار دارد و دو رشته مهندسی دریانوردی و مهندسی کشتی (موتور) آن تحت حمایت شرکت ملی نفتکش ایران و شرکت کشتیرانی ایران است. پس از آن مجتمع آموزش عالی گناباد با 69 نفر (13 درصد) و همکاری با 11 شرکت صنعتی، دانشگاه علوم دریایی امام خمینی (ره) با 60 نفر (11 درصد) و مرکز آموزش عالی هوانوردی و فرودگاهی کشور با 52 نفر (10 درصد) قرار دارند و مجموعاً 56 درصد ظرفیت کشور را در اختیار دارند. شرکت‌های ملی نفتکش، کشتیرانی، فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران و گروه توسعه و نوآوری گداختار صنعت (با 30 نفر در طرح «فردای روشن») از صنایع پیشرو این طرح محسوب می‌شوند.
کارآفرینی نه صرفاً روی کاغذ!/ نگاهی به نقش دانشگاههاشرکتهای پیشرو؛ از نفتکش تا فرودگاه‌ها / کم‌رنگی نقش پایتخت و حذف بورس دانش
دانشگاه‌های تهران، صنعتی امیرکبیر و صنعتی خواجه نصیر مجموعاً تنها 19 دانشجوی بورسیه دارند (4 درصد ظرفیت کل) و این ظرفیت عمدتاً توسط شرکت ارتباطات سیار ایران (15 نفر) و گروه فناوری اطلاعات شاتل (4 نفر) تأمین شده است. این آمار بیانگر تمرکز جغرافیایی و ضعف پیوند دانشگاه‌های پایتخت با مدل‌های جدید همکاری دانشگاه و صنعت است.
همزمان با رشد بورس صنعت، بورس دانش که سال گذشته 119 دانشجو را در علوم پایه حمایت می‌کرد به دلیل عدم تخصیص بودجه حذف شد. وعده بازگشت آن در سال‌های آتی مطرح شده اما حذف فعلی می‌تواند بر سرمایه‌گذاری انسانی در علوم پایه اثر منفی داشته باشد و وضعیت دانشجویان بورسیه سال گذشته همچنان نامعلوم است.
حسین سیمایی صراف وزیر علوم، تحقیقات و فناوری نیز در زمینه تربیت نیروی انسانی ماهر مورد نیاز صنعت، معتقد است: صنعت هنوز جایگزینی بهتر از فارغ‌التحصیل دانشگاه ندارد؛ وی معتقد است ما واقعاً در سرفصل درون دانشگاهی بازنگری انجام داده‌ایم؛ شاید تا امروز حدود 400 رشته تحصیلی را متناسب با نیاز بازار کار اصلاح کرده‌ایم. حتی اگر صنعتِ دانشی ما برای یک رشته خاص نیروی کار بخواهد، تعدادی از واحدهای درسی دانشجویان همان رشته را کاهش می‌دهیم تا مهارت‌محورتر شوند.
در آخر...
بورس صنعت و مشاغل در سال 1404 نمونه‌ای از سیاست پیوند آموزش و اشتغال است که با گسترش همکاری‌های صنعتی، رشد سه‌برابری ظرفیت و تعریف مزایایی مانند حقوق ماهانه، بیمه و سابقه کار، به سمت تثبیت جایگاه خود در نظام آموزش عالی حرکت می‌کند. با وجود این، سهم اندک از کل پذیرش دانشگاهی، تمرکز شدید ظرفیت در چند مرکز شهرستانی، شروط محدودکننده برخی صنایع و عدم تحقق هدف‌گذاری ظرفیت، پرسش‌هایی جدی درباره شمول و پایداری آن به جا می‌گذارد. آینده این برنامه به میزان موفقیت در تنوع‌بخشی جغرافیایی و رشته‌ای، جذب بودجه پایدار و بازگرداندن برنامه‌هایی مکمل مانند بورس دانش وابسته است؛ عواملی که اگر محقق شوند، می‌توانند این طرح را به الگویی جدی و مؤثر برای اتصال تحصیل دانشگاهی به اشتغال پایدار تبدیل کنند.
اگر امروز میان صنعت و دانشگاه دیواری بکشیم، فردا ناچار می‌شویم برای تأمین نیروی کار ماهر، پشت صف واردات بایستیم. پرورش نیروی متخصص، نه صرفاً مسئولیت دانشگاه است و نه دغدغه‌ای منحصر به صنعت، بلکه مأموریتی ملی به شمار می‌رود. هر فارغ‌التحصیل بی‌تجربه، یک فرصت اقتصادی و علمی از دست‌رفته است و هر واحد تولیدی که حاضر نشود برای آموزش و سرمایه‌گذاری روی نیروهای جوان وقت و هزینه بگذارد، در واقع آینده خودش را به ریسک سپرده است. مدرک دانشگاهی منهای مهارت کاربردی، حکم گواهینامه رانندگی برای کسی را دارد که هرگز پشت فرمان ننشسته و صنعتی که از جریان نیروی تازه‌نفس دانشگاهی بی‌بهره بماند، مانند موتوری است که مدت‌هاست روغنش تعویض نشده. اگر بقای ما در میدان رقابت جهانی هدف است، باید جاده‌ای دوطرفه بسازیم: دانشگاه با برنامه‌های آموزشی روزآمد و تجربه‌های عملی غنی، و صنعت با کارآموزی واقعی، حمایت مالی و جذب نیرو بر پایه مهارت.