آبگیری چم‌شیر با چراغ‌خاموش؟
حسین آخانی، استاد دانشگاه تهران و فعال محیط زیست می‌گوید: «خبر آبگیری سد چم‌شیر را چند رسانه محلی و افرادی که در این سد کار می‌کنند، اعلام کردند. هنوز خبر رسمی از آبگیری از سوی وزارت نیرو اعلام نشده، اما سوابق نشان می‌دهد که این روند را در آبگیری سد گتوند نیز انجام داده‌اند. معمولا در سد‌هایی که مساله دارد، وزارت نیرو چراغ خاموش آبگیری را شروع می‌کند تا جلوی عواملی که می‌توانند مانع...
سکوت وزارت نیرو در مقابل خبر آبگیری سد چم‌شیر همچنان ادامه دارد. فعالان محیط زیست، اما خبر داده‌اند که این سد پرحاشیه در میان مخالفت‌ها آبگیری را آغاز کرده است. «حسین آخانی»، استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران در صفحه اینستاگرام خود نوشت: «26 دی، روز تلخی برای تاریخ محیط زیست ایران، روزی که به‌رغم نامه‌های مقامات کشور از رییس سازمان حفاظت محیط زیست و معاون اول رییس‌جمهوری، دست‌اندرکاران وزارت نیرو جان رودخانه دیگری را از ایران گرفتند.»
به گزارش اعتماد، سد چم‌شیر که به «گتوند 2» مشهور شده، با 2.3 میلیارد مترمکعب حجم مخزن در 25 کیلومتری گچساران در استان کهگیلویه و بویراحمد و در مرز خوزستان، روی رودخانه زهره ساخته شده. منتقدان بر این باورند که با وجود سازند نمکی گچساران و چشمه‌های شور در مخزن، آبگیری باعث شورتر شدن آب زهره و نابودی شرق خوزستان می‌شود. همان‌طور که سد گتوند با انحلال نمک‌های همین سازند گچساران، اکنون به یک بمب نمکی، با میلیون‌ها مترمکعب شورابه، روی رودخانه کارون تبدیل شده، اما در سمت دیگر وزارت نیرو و مسوولان این پروژه تمام انتقادات را رد می‌کنند.
«علی سلاجقه»، رییس سازمان حفاظت محیط زیست خیلی زود به خبر آبگیری واکنش نشان داد و در یک برنامه تلویزیونی آن را تکذیب کرد و گفت: «اجازه نمی‌دهیم سد چم‌شیر آبگیری شود و تلاش می‌کنیم منطقی حرکت کنیم. برخی کارشناسان محیط‌زیستی هشدار دادند پس از آبگیری سد، اتفاقی مشابه سد گتوند رخ می‌دهد.»
این اظهارات با انتقاد فعالان محیط زیست روبه‌رو شد که تصاویری از دریاچه سد چم‌شیر منتشر کردند. پس از آن بود که سلاجقه در حاشیه جلسه هیات دولت، از مکاتبه با وزارت نیرو و راستی‌آزمایی موضوع آبگیری سد چم‌شیر خبر داد. رییس سازمان حفاظت محیط زیست پیش از این و در پنجم دی ماه در نامه‌ای به رییس‌جمهوری مخالفت این سازمان را با آبگیری «سد چم‌شیر» تا زمان تکمیل مطالعات و رفع ابهامات اعلام کرده است. حالا او با اشاره به این نامه به ایلنا گفته است که «تکلیف خودم را درباره آبگیری سد چم‌شیر انجام داده‌ام و اکنون رییس‌جمهور باید درباره این دو طرح اعلام نظر کند.»
ادعایی که مسوولان شرکت آب و نیرو (مجری سد چم‌شیر) نیز قبلا مطرح کرده‌اند. میثم فاضلی، مدیر مطالعات سد چم‌شیر و کارشناس شرکت مدیریت منابع آب و نیرو، ضمن اعلام آمادگی سد چم‌شیر برای آبگیری گفته است: «وظیفه قانونی وزارت نیرو این است سدی را که به 95 درصد پیشرفت رسیده آبگیری کند مگر اینکه دستور دیگری صادر شود و شخص رییس‌جمهوری دستور توقف بدهد.»
تناقض‌گویی برای آبگیری
«آرش نیکخو»، فعال محیط زیست از استان کهگیلویه و بویراحمد همچنین به «اعتماد» می‌گوید: «تصاویر آبگیری این سد برای نخستین‌بار از سوی رسانه‌های محلی منتشر شده که با پیگیری‌هایی که انجام دادم این تصاویر تایید شده است.» او با اشاره به تکذیب آبگیری این سد از سوی روابط عمومی شرکت آب و نیرو که در خبرگزاری‌ها منتشر شده، توضیح می‌دهد: «مسوولان سد اعلام کرده‌اند فقط تست دریچه‌های سد را انجام داده‌اند در حالی که این حرف به نوعی تایید آبگیری سد است، زیرا تست هیدرولیکی دریچه‌ها بخشی از فرآیند آبگیری است.»
نیکخو همچنین با انتقاد از تناقض‌گویی‌ها درباره آبگیری سد چم‌شیر می‌گوید: «مسوولان سد چم‌شیر، آبی که در تصاویر در دریاچه سد چم‌شیر دیده می‌شود را نیز به بارندگی روز‌های اخیر نسبت داده‌اند، در حالی که با آماری که از هواشناسی دریافت کردیم، میزان بارش‌ها قابل ملاحظه نبوده و نمی‌تواند این حجم از دریاچه سد را که عمق آن به چند رسیده، پر کند.»
آبگیری چراغ خاموش
رییس سازمان حفاظت محیط زیست در نامه اخیرش به رییس‌جمهوری، به دغدغه نهاد‌های علمی و تخصصی و سازمان‌های مردم‌نهاد و فعالان محیط زیست کشور درباره تردید‌ها از وجود منابع شوری در مخزن و دریاچه سد چم‌شیر اشاره کرده و گفته است که «بررسی‌های این سازمان که حاصل مطالعات کارشناسی درون‌سازمانی و تعامل با دانشگاه‌ها و نهاد‌های علمی تخصصی این حوزه بوده موید نگرانی‌ها و ابهام‌های جدی در این خصوص است.»
در این نامه به لزوم بازنگری در مطالعات کیفی مخزن به دلیل تغییر داده‌های هیدرولوژیکی زمان احداث سد و کاهش بارندگی در 13 سال منتهی به زمان آبگیری، مطالعات تکمیلی زمین‌شناسی به دلیل وجود گسل در مخزن و وجود منابع شوری متعدد در دریاچه مخزن، انجام مطالعات عواقب و پیامد‌های اجتماعی، محیط زیستی، اقتصادی و امنیتی ناشی از آبگیری و شوری آب و... در پایین‌دست حوزه، شهرها، روستاها، مراتع و اراضی کشاورزی تحت‌تاثیر و برآورد میزان خسارت‌های احتمالی نیز تاکید شده است. رییس کمیسیون اصل 90 مجلس همچنین اعلام کرده: «تا روشن شدن ابهامات پیرامون سد چم‌شیر، وزارت نیرو حق آبگیری این سد را ندارد، اگر این وزارتخانه اقدامی انجام دهد با مسوولیت خودش است و باید پاسخگو باشد.» شرکت مدیریت منابع آب و نیرو (مجری سد چم‌شیر) با وجود پیگیری از پاسخگویی درباره آبگیری خودداری کرد.
حسین آخانی، استاد دانشگاه تهران و فعال محیط زیست، اما به «اعتماد» می‌گوید: «خبر آبگیری سد چم‌شیر را چند رسانه محلی و افرادی که در این سد کار می‌کنند، اعلام کردند. هنوز خبر رسمی از آبگیری از سوی وزارت نیرو اعلام نشده، اما سوابق نشان می‌دهد که این روند را در آبگیری سد گتوند نیز انجام داده‌اند. معمولا در سد‌هایی که مساله دارد، وزارت نیرو چراغ خاموش آبگیری را شروع می‌کند تا جلوی عواملی که می‌توانند مانع آبگیری بشوند را بگیرد.»
او تصریح می‌کند: «اقدام وزارت نیرو در آبگیری چم‌شیر به‌طور مشخص غیرقانونی است. طرح‌های بزرگی مثل سد چم‌شیر نمی‌تواند بدون ارزیابی محیط زیستی افتتاح شود. اگرچه مجوز ارزیابی این سد را سازمان حفاظت محیط زیست در سال 88 صادر کرده، اما این مجوز مشروط بوده و سازمان حفاظت محیط زیست حق قانونی نظارت را دارد که بر همین اساس رییس و معاون این سازمان در نامه‌هایی به صراحت مخالفت خود را با آبگیری اعلام کرده‌اند بنابراین آبگیری غیرقانونی است و امیدواریم دستگاه قضایی به این مساله ورود کند.»
شکواییه چم‌شیر در دیوان عالی کشور
محمد درویش، رییس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی و توسعه یونسکو همچنین در گفتگو با «اعتماد» با اشاره به تخلف وزارت نیرو در آبگیری سد چم‌شیر، از ارایه شکواییه 19 نفر از کارشناسان محیط زیست به دیوان عالی کشور خبر می‌دهد. او می‌گوید: «2 وکیل و یک کارشناس رسمی دادگستری این شکواییه را تنظیم و تایید کرده‌اند که در آن درخواست توقف یکساله آبگیری سد چم‌شیر تا زمان انجام بررسی‌ها و تکمیل مطالعات مطرح شده است.»
درویش همچنین از ادامه آبگیری سد چم‌شیر با وجود مخالفت‌ها انتقاد می‌کند: «عکس‌های مربوط به روز پنجشنبه از سد چم‌شیر روند ادامه آبگیری را تایید می‌کند. این مساله نشان می‌دهد که اظهارات مسوولان که گفته‌اند فقط در حال تست بوده و آبگیری را شروع نکرده‌اند کاملا دروغ است، چرا که با تست کردن، این حجم زیاد از آب در دریاچه سد جمع نمی‌شود. البته با توجه به واکنش سلاجقه رییس سازمان حفاظت محیط زیست، امیدواریم دریچه‌ها را باز کنند و به آبگیری ادامه ندهند.»
این فعال محیط زیست همچنین تاکید می‌کند: «حتی در صورت آبگیری سد، ما شکواییه خود را پیگیری می‌کنیم، چون معتقدیم بر اساس اصل 50 قانون اساسی آبگیری سد چم‌شیر منجر به تخریب محیط زیست در شرق خوزستان به خصوص در هندیجان خواهد شد. با این کار هزینه سد‌های خطرناک همچون سیوند، گتوند و چم‌شیر بالا می‌رود تا در آینده ساخت این پروژه‌های ویرانگر در دستورکار قرار نگیرد. اگر این واکنش‌ها در زمان سد گتوند اتفاق می‌افتاد، اصلا چم‌شیر ساخته نمی‌شد.»
آبگیری مخفیانه
حدود 25 هزار نفر تاکنون کارزار مخالفت با آبگیری سد چم‌شیر را امضا کرده‌اند. فعالان محیط زیست، موضع غیرشفاف وزارت نیرو در آبگیری سد چم‌شیر را دهن‌کجی به افکار عمومی و سازمان حفاظت محیط زیست می‌دانند. آیا رییس‌جمهوری به آبگیری سد چم‌شیر ورود می‌کند؟
از میان اخبار