آیا سیمرغ مردمی دوباره روی شانه جشنواره فیلم فجر خواهد نشست؟

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو - فاطمه قربانی رضوان؛ بهمن ماه سال 1376 در شانزدهمین دوره جشنواره فیلم فجر و برای اولین بار یک سیمرغ بلورین به جمع مهم‌ترین جایزه‌های این جشنواره سینمایی افزوده شد؛ سیمرغ بلورین «بهترین فیلم از نگاه تماشاگران». با اضافه شدن این جایزه بعد از شانزده دوره نگاهی نو به مسئله داوری این جشنواره شد به طوری که سبب ایجاد یک رابطه تعاملی میان داوران و مخاطبان سینما گردید.

این جایزه اگرچه شانزده سال دیرتر به جشنواره اضافه شد اما به مرور زمان از اهمیت و جایگاه خاص همراستا با دیگر جایزه‌های این جشنواره برخوردار گردید به طوری که در برخی دوره‌ها برای دریافت این جایزه چالش و حاشیه‌های مختلفی رقم خورد. از اهمیت و جایگاه این جایزه همین بس که فیلمسازان جایزه خود را از سوی مخاطبان سینما دریافت می‌کنند که این خود به مثابه تأییدی بر اقبال با درصد بالا در اکران‌های این فیلم خواهد بود. فیلمسازی که سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را دریافت می‌کند در اولین قدم با قدرت فیلم خود را برای فروش در گیشه سینما معرفی کرده است و از سوی دیگر در رقابت برای نمایش در بهترین فصل اکران یعنی عید نوروز از سایر رقبا پیشتاز است.

شاید بتوان جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را به نوعی دستاورد خاص جشنواره بین المللی فجر دانست. زیرا در اغلب جشنواره‌های سینمایی خبری از این نوع جوایز که از سوی مخاطبان به فیلمسازان اهدا شود نیست. اگرچه می‌توان به جایزه منتخب مردمی جشنواره بین‌المللی فیلم تورنتو برای فیلم‌های مستند اشاره کرد.

جایزه منتخب مردمی جشنواره بین‌المللی فیلم تورنتو برای فیلم‌های مستند جایزه‌ای سالانه است که توسط جشنواره بین‌المللی فیلم تورنتو به فیلمی که به عنوان محبوب‌ترین فیلم مستند سال از نگاه تماشاگران جشنواره شناخته شده، اهدا می‌شود. این جایزه برای اولین بار در سال 2009 معرفی شد. روند رای‌گیری این جشنواره نیز مانند فیلم‌های سینمایی برگزیده مردمی است. پس از اکران هر فیلم مستند، از شرکت‌کنندگان دعوت می‌شود تا با گذاشتن برگه‌های بلیت خود در صندوق‌های رای خارج از سالن، به فیلم مورد نظر رای دهند. حتی پیش از روی کار آمدن این جایزه در جشنواره تورنتو، در سال 2007، مجله تایم اشاره کرد که TIFF «از جایگاه خود به عنوان تأثیرگذارترین جشنواره فیلم پاییزی به تأثیرگذارترین جشنواره فیلم، دوره‌ای رشد کرده است». چون جایزه برگزیده مردم در جشنواره بین المللی تورنتو - که بر اساس رای مردمی تماشاگران جشنواره است - به عنوان چراغی برای موفقیت در فصل جوایز ظاهر شده است؛ که این نشان از جایگاه خاص و ارزشمند این جایزه مردمی دارد.

وقتی مردم با داوران هم نظر نیستند!

آنچه دریافت این جایزه را با حاشیه و حتی گاهی با چالش روبه رو می‌کند عدم انطباق نظر داوران و رای تماشاگران است. درواقع این جایزه به نوعی در دوره‌های مختلف بلندگوی تفاوت نظر و دیدگاه تماشاگران و داوران گردید و همین تفاوت نگاه و حاشیه‌های پر سود پس از آن سبب شد برخی فیلمسازان برای دریافت این جایزه دست به اقدامات خارج از چارچوب نیز بزنند.

بهمن ماه سال 1376 با معرفی این جایزه برای اولین بار شاهد انطباق نظر میان مردم و داوران برای انتخاب فیلم «آژانس شیشه ای» از ابراهیم حاتمی کیا بودیم. این انطباق نظر تنها به چهار دوره دیگر محدود شد و پس از آن رای تماشاگران و نظر هیات داوران از یکدیگر متفاوت بود. جشنواره بیست و هشتم فیلم‌سینمایی «به رنگ ارغوان» ابراهیم حاتمی‌کیا، جشنواره سی و سوم فیلم «رخ دیوانه» ابوالحسن داوودی و در نهایت جشنواره سی و پنجم فیلم «ماجرای نیمروز» از محمدحسین مهدویان دو سیمرغ بلورین داوران و مردم را از آن خود کردند.

اما این عدم انطباق نظرات در برخی دوره‌ها نیز جالب‌تر شد. برای مثال در دوره بیست و یکم فیلم فجر، فیلم سینمایی «فرش باد» هیچ جایزه‌ای از داوران جشنواره دریافت نکرد، اما از سوی تماشاگران برگزیده شد؛ و یا حاشیه‌هایی که در سال 1400 برای فیلم ملاقات خصوصی در پی حذف این جایزه در روز‌های اخر جشنواره که مصادف با صدرنشینی این فیلم بود شد. فیلم ملاقات خصوصی تا آخرین روز چهلمین جشنواره فیلم فجر صدرنشین آرای مردمی بود، اما در روز آخر جشنواره، برای اولین بار این جایزه به دلایلی حذف شد. تهیه‌کننده فیلم نیز در واکنش به این اقدام این تصمیم را موجب آسیب به شأن مردمی جشنواره فجر و لطمه به آبروی سینمای ایران توصیف کرد. اما نقاش زاده دبیر این دوره از جشنواره فیلم فجر مجموعه عواملی همچون عدم رای گیری از تمامی تماشاگران حاضر در سالن سینما را دلیل حذف این جایزه دانست.

او در واکنش به اظهارات امیر بنان تهیه‌کننده فیلم «ملاقات خصوصی» مبنی‌بر ضایع شدن حق‌الناس با حذف این سیمرغ تأکید کرد: «اتفاقاً ما برای رعایت حق‌الناس بود که این جایزه را از داوری خارج کردیم. چگونه می‌توانستیم آرا را تضمین کنیم. بالاخره در سالنی 380 نفر حضور داشته‌اند که برای آن سالن تنها 20 بلیت چاپ شده است، از کجا معلوم که باقی آن 380 نفر چه نظری داشته‌اند؟ رأی آن‌ها ثبت نشده است. کنار گذاشتن سیمرغ بهترین فیلم از نگاه مردم، برای احترام به رأی مردم بوده است و نمی‌خواستیم هیچ حقی از هیچ فیلمسازی ضایع شود.»

از سال 1400 تا همین امسال جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران به دلایل مختلفی از چرخه جوایز جشنواره بین المللی فجر حذف شد. مجتبی امینی دبیر چهل و دومین جشنواره بین المللی فیلم فجر بهمن ماه سال گذشته در نشست خبری اظهار کرده بود که هنوز هیچ استاندارد منسجم فنی وجود ندارد که محقق کند تا خطایی در «جایزه آرای مردمی» رخ ندهد و حتی گهگاه هم در خصوص این جایزه دعوا شده و با اعتراض روبرو بوده است. اما این جایزه تنها در جشنواره فیلم ایران وجود دارد و نمونه خارجی آن در هیچ فستیوالی نیست.

اکنون بر اساس فراخوان بخش ملی جشنواره چهل و سوم فیلم فجر که 21 خردادماه منتشر شد، «سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران» در جوایز این دوره در نظر گرفته شده است.

اما با بازگشت این جایزه چند سوال مطرح می شود؛ آیا ساز و کار مناسب جهت اخذ آراء مردمی در نظر گرفته شده است؟، برای رفع و یا عدم مواجه با هرگونه خطایی در خصوص این جایزه چه تدبیری اندیشیده شده است؟، سال گذشته از سوی دبیر جشنواره این جایزه به نوعی تلقی گردید که چون تنها در ایران ابداع شده است و نمونه آن در فستیوال‌های خارجی وجود ندارد از آنچنان اهمیت خاصی برخوردار نیست؛ حالا چه اتفاقی روی داده است که این جایزه دوباره به چرخه جشنواره بازگشته است؟

جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران به نوعی به مثابه سلیقه، ذائقه، نگاه و نیاز جامعه است. سینما آیینه جوامع است و مردم انعکاس زندگی خود را در آن می‌بینند. پس این ارتباط دو سویه میان تماشاگران و سینما از طریق این جایزه می‌تواند بیانگر بسیاری از واقعیت‌های جامعه در سطوح مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، اخلاقی و.. باشد. بازگشت این جایزه اتفاق شایسته‌ای است که با توجه به حاشیه‌های سال‌های گذشته باید بیش از پیش در روند اجرایی آن تأمل شود.