آیا چراغ تولید محتوا در کشور در آستانه خاموشی است؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، سال 1400 سالی خوش‌آغاز برای صنعت نشر به شمار می‌رفت، سالی که نمایشگاه کتاب تهران پس از وقفه دو ساله در مصلی تهران برگزار شد و تا حدودی جبران ضرر و زیان اقتصادی کرونا بر جان صنعت نشر را کرد. در عین حال تاکید دولت بر کاغذ داخلی موجب شد که از ابتدای نیمه دوم سال ماهانه هزار تن کاغذ در اختیار ناشران قرار گیرد و محموله‌هایی از کاغذ وارداتی نیز که در انبارها دپو شده و توسط نهادهای قضایی کشف شده بود، در اختیار نشر قرار گرفت، با این همه نمی‌توان گفت که ناشران و نشر سال خوشی را سپری کردند.

افزایش قیمت کاغذ‌، افزایش قیمت مواد اولیه و تعرفه‌های چاپ موجب شد که اقتصاد ترک‌خورده نشر سست‌تر به حیات خود ادامه دهد. کلاف سردرگم کتاب‌سازی‌ها و بساط‌گستران کتاب نیز به قوت خود باقی بود و خود مزید بر علت شده بود که اوضاع نشر کمافی‌سابق بغرنج باقی بماند.

* تسنیم: آقای حسینی‌نیک سال 1401 صنعت نشر با چالش‌های بی‌شماری مواجه بود، اما یک فرصت نیز پیش روی نشر گشوده شد، اولا بعداز دو دوره تعطیلی، نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد و دوماً بحث تولید داخلی کاغذ پیش آمد و از نیمه دوم سال نیز کاغذ داخلی اگرچه اندک اما به دست ناشران رسید. به نظرشما مهمترین فرصت‌ها و چالش‌های حوزه نشر در سال 1402 چیست؟

حوزه نشر جایگاه ویژه‌ای در توسعه علمی کشور دارد، کتاب نقشی اساسی در حوزه فرهنگ ایفا می‌کند و اگر به مشکلات و معضلات کتاب پرداخته نشود و دولت به این مشکلات توجه نکند، توسعه کشور با چالش جدی مواجه خواهد شد. بنابراین به نظر من در سال آینده که سال سختی به لحاظ تورم و مسائل اقتصادی است، باید چند مسئله را مدنظر داشته باشیم.

چراغ تولید محتوا در ایران باید روشن نگه داشته شود

1 مهمترین عامل محرک فعالیت حوزه کتاب، تولید محتوا است، هر چه شرایط اقتصادی سخت‌تر می‌شود، تولید محتوا با نقصان مواجه می‌شود، آمارها نشان می‌دهد در سال‌های اخیر، ما تولید محتوای مناسب نداریم، چون وضعیت اقتصادی به گونه‌ای پیش رفته که تولید محتوا برای پدیدآورنده، مترجم و محقق صرفه اقتصادی ندارد، بسیاری از افراد به دنبال کارهایی با درآمد بیشتر رفته‌اند، و این به نظرم در درازمدت منجر به کاهش شدید تولید محتوا می‌شود‌.

* تسنیم: راهکار شما برای رفع این چالش چیست؟

به نظرم دولت باید مستقیما حمایت از تولید محتوا را آغاز کند، بودجه‌های پژوهشی‌، ترجمه و تولید محتوا باید از سوی دولت اختصاص پیدا کند، در واقع چراغ تولید محتوا در ایران باید همچنان روشن بماند، وگرنه صنعت نشر تماما گرفتار کتاب‌های کپی شده، زرد و بی محتوا خواهد رفت و فرهیختگی در نشر از میان می‌رود. من بارها این نکته را مطرح کرده‌ام‌، در شرایطی که ما عضو کپی رایت نیستیم و این امکان وجود دارد که در حوزه دانشگاهی و علمی از منابع روز دنیا بتوانیم آثاری را ترجمه کرده و در داخل کشور به دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها ارائه کنیم، باید از فرصت‌ها استفاده کنیم‌، شاید این فرصت‌ها خیلی طولانی نباشد. ترجمه آثار علمی و دانشگاهی اگرچه هزینه‌بر است، اما ما را با جهش علمی مواجه می‌کند.

بهره‌مندی کاغذ، زینک و مقوا از ارز نیمایی

اولویت دوم، توجه به بحث‌های فنی نشر است‌، تولید فنی کتاب طبیعتا نیاز به مواد اولیه دارد، مواد اولیه تولید کتاب چاپی‌، کاغذ، مقوا و زینک است، در شرایط فعلی باید تدارکی دیده شود که این 3 قلم کالای اساسی نشر از ارز نیمایی بهره‌مند شوند‌، توقع ما این نیست که در شرایط فعلی اقتصاد کشور از ارز 4200 تومانی استفاده شود، خیر‌، همین ارز نیمایی را برای کاغذ‌، مقوا و زینک اختصاص دهند، با توجه به افزایش قیمت متناوب کاغذ و سایر ملزوملات چاپ کتاب‌، قیمت تمام شده کتاب در ایران رفته رفته گران تر می‌شود و این یعنی جدایی بیشتر مخاطب از کتاب. اگر چنین نشود، نمی‌توان انتظار داشت که کتاب ارزان بماند و هم‌چنان جایی در سبد خرید خانوار داشته باشد.

* تسنیم: راهکار شما در این زمینه چیست؟ در وضعیت فعلی دولت با کمبود ارز مواجه است و نمی‌توان به همه کالاها ارز اختصاص داد. از سوی دیگر روی تولید داخلی کاغذ سرمایه‌گذاری شده است.

همانطور که اشاره کردم، ما انتشار نداریم که ارز دولتی به ما اختصاص داده شود، اما پیشنهادم این است که این 3 قلم یعنی کاغذ، مقوا و زینک در رسته کالاهای اساسی قرار گیرند و بتوانند از ارز نیمایی استفاده کنند، به چشم کالای لوکس به این 3 کالا نگاه نشود.

حرکت به سمت کتاب الکترونیک در سال 1402

چالش سوم نیز از دید من‌، توجه بیشتر به کتاب‌های صوتی و الکترونیک است، از آنجایی که تولید کتاب چاپی روز به روز سخت‌تر و گران‌تر می‌شود، باید به سمت کتاب‌های الکترونیک برویم،‌اپلیکیشن‌های عمومی و فعلی موجود در بازار باید تقویت شوند و از سوی دیگر اپلیکیشنی برای ارائه کتاب‌های دانشگاهی و علمی با زیرساخت متناسب با این کتاب‌ها طراحی شود. من در این زمینه با وزارت ارشاد وارد مذاکره شدم و پیشنهاداتی را مطرح کرده‌ام که مورد استقبال قرار گرفته است، پیشنهاد من این است که در سال آینده بودجه تولید یک نرم‌افزار کتابخوانی دانشگاهی در اختیار گذاشته شود تا تیم فنی قدرتمندی مسئول راه‌اندازی این نرم‌افزار شود.

فراهم کردن زیرساخت‌های حمایت‌های حقوقی در حوزه نشر

* تسنیم: آقای حسینی نیک یکی از چالش‌هایی که امسال با آن مواجه بودیم و هم‌چنان حل نشده باقی مانده است، مبحث کتاب‌سازی است‌، ناشران زیادی در سال‌های اخیر از این جریان متضرر شده‌اند، در حالیکه هنوز اقدامی برایش رفع آن انجام نشده است.

بله، اولویت چهارم در سال آینده، فراهم کردم زیرساخت‌های حمایت‌های حقوقی در حوزه نشر است، اصلاح قوانین موجود به خصوص در حوزه کتاب‌های الکترونیک. اگر حمایت‌ها کامل و کافی نباشد ناشران جسارت مجازی کردن کتاب ها را نخواهند داشت و عملا این فرصت مهم را از دست می‌دهیم.

در این زمینه باید به زیرساخت‌ها توجه داشته باشیم، اصلاح قوانین و لایحه‌های موجود در مجلس به نحوی که منافع نشر کتاب لحاظ شده باشد و حمایت‌های کافی انجام شود. باید مدنظر قرار گیرد، طبیعتا وقتی حوزه قوانین و دادرسی و حمایت از کتاب و نشر کتاب ضعیف باشد، ما با تکثیرهای غیرقانونی و مجازات‌های کم مواجه هستیم. با حمایت ضعیف از کتاب های و پروسه دادرسی طولانی و غیر قابل توجیه راه به جایی نخواهیم برد.

لایحه حمایت از حقوق مولفان و مصنفان باید سریعتر به مجلس برگردد

به نظرم گام پنجم باید اصلاح قوانین باشد تا با وضعیت اقتصادی فعلی حداقل ناشران از سرمایه‌گذاری که روی انتشار کتاب انجام می‌دهند، مطمئن باشند. لایحه حمایت از حقوق مولفان و مصنفان باید سریعتر مورد اصلاحات قرار گیرد و به مجلس برگردد، تا در صورت تصویب لایحه جایگزین قوانین شود.

6 اولویت ششم‌، نیز ساماندهی سازمان و ساختار صنفی نشر است، صنف ناشران در کشور بسیار پراکنده هستند، ماچندین اتحادیه و انجمن داریم ولی باید همه زیر یک ساختار متحد و یک سازمان صنفی قرار بگیریم، مشابه سازمان نظام پزشکی‌، یا نظام مهندسی‌، یا کانون وکلا، ناشران در سراسر کشور نیز باید از یک تشکل صنفی واحد بهره‌مند شوند. 20 هزار مجوز نشر صادر شده است که از این تعداد 500 ناشر عضو اتحادیه ناشران هستند و همین تعداد هم عضو انحمن‌ها هستند‌، در حالیکه همه این 20 هزار مجوز باید زیرنظر یک سازمان قرار گیرد. تا اگر قرار است‌، حمایتی شود، آسیبی شناسایی و رفع شود و... مدیریت یکپارچه حاکم باشد.

برای کتابفروشان نیازمند یک اتحادیه استانی هستیم

*تسنیم: اتفاقا در روزهای پایانی اسفند‌، بحث تفکیک کتابفروشان از اتحادیه ناشران پیش آمد، عده‌ای مخالف این موضوع هستند و عده‌ای موافق‌، نظر شما در این زمینه چیست؟ شما موافق این هستید که یک ساختار کلی همه صنف را تحت پوشش دهد؟

خیر، البته به نظرم پیشنهاد آقای احمدوند نیز پیشنهاد کاملی نیست، ما برای کتابفروشان نیاز به یک اتحادیه استانی داریم، برای کتابفروشی ها باید اتحادیه‌های صنفی استانی راه بیاندازیم، اکنون وزیر ارشاد عضو هیات عالی نظارت بر اصناف است و می‌توان با ارائه پیشنهاد در این هیات مجوز راه‌اندازی اتحادیه‌های صنفی استانی را برای کتابفروشان صادر کرد.

نشر نیازمند نظام تخصصی است

اما ناشران صنوف فرهنگی هستند و باید برایشان یک نظام یا سازمان راه‌اندازی کرد، این سازمان یا نظام می‌تواند بر اساسی مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی شکل گیرد‌، حتی در یکی از مصوبه‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی آمده است که ناشران باید اتحادیه‌های فرهنگی راه‌بیاندازند. بر اساس همین مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌توان اتحادیه فرهنگی ناشران را راه‌اندازی کرد تا همه ناشران کشور عضو آن باشند و با پرداخت حق عضویت بودجه سازمان نیز تامین شود.