آینده نفت و گاز ایران و رقابت‌های منطقه‌ای
رضا پدیدار - رئیس کمیسیون انرژی و محیط‌زیست اتاق تهران
افزایش سرمایه‌گذاری در پروژه‌های اکتشاف و تولید نفت و گاز در ایران می‌تواند زمینه‌ساز رشد سالانه حداقل 3.4 درصدی صنعت انرژی در 5 سال آینده باشد. در این زمینه اداره اطلاعات انرژی امریکا و موسسه پژوهشی اوپک، نرخ رشد سالانه صنعت نفت و گاز ایران را بین سال‌های 2022 تا 2027 حداقل در دامنه 2 تا 4 درصد اعلام داشته‌اند. همچنین پیش‌بینی می‌شود عواملی مانند افزایش ظرفیت خط لوله گاز طبیعی و بالا رفتن تقاضا برای محصولات نفتی منجر به توسعه بازار انرژی در 5 سال آینده شود. هرچند ممکن است بی‌ثباتی بالای نرخ نفت خام، رشد بازار نفت و گاز ایران را با کندی مواجه کند، اما براساس اعلام مقامات، ظرفیت تولید نفت ایران به‌دنبال توسعه چندین پروژه نفت وگاز رو به افزایش است و انتظار می‌رود بخش اکتشاف و تولید حوزه گاز نیز به موفقیت‌های چشمگیری دست یابد.
در این راستا طرح‌های قابل‌توجه بسیاری در زمینه اکتشاف هیدرات گاز در خلیج‌فارس انجام شده است. این فرآیند فرصت خوبی را برای شرکت‌های نفتی فراهم آورده و می‌تواند تولید گاز طبیعی ایران را به نحو شایسته‌ای افزایش دهد. همچنین با تعادل‌بخشی تولید و مصرف داخلی و نیز بازارهای منطقه، پیش‌بینی می‌شود، در 2 دهه آینده تقاضای انرژی در ایران رشد قابل‌توجهی داشته باشد، چراکه افزایش تقاضای ناشی از افزایش جمعیت و بهبود استانداردهای زندگی و همچنین برداشته شدن احتمالی تحریم‌ها و بهره از ظرفیت‌های بالقوه بخش خصوصی می‌تواند زمینه‌ساز جلب سرمایه‌گذاری‌های ملی و بین‌المللی شود.
آنچه مسلم است برای تداوم این مسیر باید در حفظ رقابت‌های منطقه‌ای کوشید، این در حالی است که ایران در بین 15 کشور منطقه خاورمیانه و در بین 8 کشور فعال در حوزه‌های نفت و گاز کمترین سرمایه‌گذاری‌های سطح نگهداشت و نیز توسعه‌ای را داشته و نیازمند تحول و توسعه در بهره‌برداری از ظرفیت‌های بالقوه است. بر همین اساس ایران قصد دارد برای افزایش تولید نفت، برداشت از میدان نفتی آزادگان جنوبی را تا 320 هزار بشکه در روز افزایش دهد. درعین حال میادین نفتی قدیمی با کاهش تولید مواجهند. برای مثال میدان نفتی آغاجاری تاکنون 99.5 درصد از کل ذخایر خود را برداشت کرده است. این میدان در سال 1973 میلادی به اوج تولید خود یعنی روزانه حدود یک میلیون و 25 هزار بشکه نفت خام و میعانات گازی رسید و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2024 میلادی به پایان فعالیت خود برسد؛ بنابراین باتوجه به مختل شدن بسیاری از برنامه‌های توسعه‌ای در سایه تحریم، برای حفظ رقابت با کشورهای نفت‌خیز منطقه، باید جذب سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های نفت و گاز با جدیت بیشتری دنبال شود. همین روند در تولید و مصرف انرژی گاز نیز حاکم است. ایران در سال 2020 معادل 250 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی تولید کرده که رقمی بالاتر از 241 میلیارد مترمکعب تولیدشده در سال 2019 بوده و باتوجه به افزایش تقاضا برای گاز طبیعی در بازارهای جهانی، این روند طی 5 سال آینده نیز قطعا ادامه خواهد داشت؛ بنابراین افزایش سرمایه‌گذاری در پروژه‌های اکتشاف و تولید و خطوط لوله نفت و گاز موجب رشد بازار انرژی ایران در مقایسه با کشورهای منطقه خواهد شد. باید توجه داشته باشیم دنیای امروز دنیای انتظار نیست و باید درباره آینده اقتصاد انرژی تصمیم قاطع گرفت و براساس آن برنامه‌ریزی کرد. تاخیر در به نتیجه رسیدن مذاکرات نیز مشکلات جدی در این حوزه ایجاد کرده، به‌طوری که کشورهای اروپایی به این نتیجه رسیده‌اند که نباید منتظر توافق با ایران باشند و برای تامین امنیت انرژی باتوجه به چالش با روسیه باید حرکت و برنامه‌ریزی جدیدی را در نظر بگیرند. از سوی دیگر کشورها براساس منافع ملی به انتخاب شرکا دست می‌زنند و با در نظر گرفتن منافع ملی و امنیت تامین انرژی، اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کنند.
باتوجه به موارد یادشده، باید برای حفظ بازار انرژی ایران، بازار منطقه‌ای ایجاد کنیم؛ همان‌گونه که کشورهای منطقه نظیر عربستان، کویت، امارات و قطر کرده‌اند. باید برنامه‌ریزی در زمینه تولید و مصرف گاز به‌صورتی باشد که در فصل سرما با کمبود گاز برای تامین داخلی مواجه نشویم و خللی هم در اجرای تعهدات قراردادهای فروش بین‌المللی ایجاد نشود. با استفاده از توان شرکت‌های داخلی و خارجی می‌توان حضور ایران در بازار انرژی با اولویت منطقه‌ای را تضمین کرد و در گام بعد به تحقق اهداف موقعیت‌های استراتژیک همچون اوراسیا و اروپا فکر کرد. بسیاری معتقدند در شرایط فعلی باتوجه به برابری تولید و مصرف انرژی نمی‌توان از ظرفیت صادرات بهره مناسب برد، این درحالی است که قوانین بهینه‌سازی مصرف انرژی و نیز سیاست کلان انرژی در کشور پیاده‌سازی نشده است. در نهایت اینکه آینده صنعت نفت و گاز ایران نیازمند یک برنامه و مدل رقابتی در منطقه است که باید با جدیت تدوین و اجرا شود.