اختصاصی تسنیم / شمارش معکوس یک‌هفته‌ای برای پایان جولان 500 پلتفرم بی‌پشتوانه طلا
معاون بانک مرکزی از ابلاغ ضوابط اجرایی فعالیت پلتفرم‌های آنلاین خرید و فروش طلا تا پایان هفته جاری یا اوایل هفته آینده خبر داد؛ ضوابطی که اجرای آن‌ها می‌تواند بیش از 500 پلتفرم فعال این بازار پرریسک را در برابر سخت‌ترین شروط نظارتی این حوزه قرار دهد.
نوش آفرین واقفی، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی، در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، درباره آخرین وضعیت تدوین چارچوب فعالیت پلتفرم‌های آنلاین طلا گفت: «ضوابط اجرایی این آیین‌نامه در کمیسیون اقتصادی دولت در حال بررسی است و نهایتاً این هفته یا اوایل هفته آینده مصوبه الزامات اجرایی مشخص و ابلاغ خواهد شد.»
به گفته او، هدف از این ضوابط شفاف‌سازی معاملات، حفاظت از حقوق خریداران، و کاهش خطرات ناشی از فعالیت‌های بی‌پشتوانه در این بازار است.
500 پلتفرم طلا پشت خط اجرای قانون؛ شروط بانک مرکزی مُهر دولت خورد* بازاری بزرگ، اما بی‌قاعده
بر اساس گزارش‌های پیشین تسنیم، طی دو سال گذشته بیش از 2.5 تن طلا میان حدود 3 میلیون کاربر فعال در بیش از 500 پلتفرم آنلاین جابه‌جا شده است؛ بازاری که به اذعان معاون دادستان کل کشور، بخش قابل توجهی از آن فاقد مجوز رسمی فعالیت بوده و عملاً بدون نظارت مؤثر اداره می‌شود.
پنج شرط سنگین برای ادامه فعالیت
بانک مرکزی برای ساماندهی این بازار بی‌ضابطه، فهرستی از سخت‌ترین الزامات را روی میز گذاشته است؛ شروطی که به گفته کارشناسان، اجرای کامل آن‌ها می‌تواند بیش از نیمی از پلتفرم‌های فعال را از گردونه خارج کند. این الزامات نه‌تنها از بروز تخلفات گسترده‌ای چون معاملات بی‌پشتوانه، قیمت‌سازی و پولشویی جلوگیری می‌کند، بلکه ساختار فعالیت را به‌سمت شفافیت و پاسخگویی سوق می‌دهد:
- ذخیره واقعی طلا در بانک کارگشایی و تبدیل آن به شمش استاندارد، تا دیگر خبری از طلای «کاغذی» و بدون پشتوانه نباشد.
- احراز هویت کامل کیف‌پول‌های دیجیتال پیش از هر معامله، برای شناسایی دقیق طرفین تراکنش.
- ثبت تمامی تراکنش‌ها در سامانه جامع تجارت، به‌منظور رصد دائمی جریان طلا و وجوه نقد.
- تسویه ریالی حداکثر ظرف 48 ساعت پس از انجام معامله، برای جلوگیری از بلوکه شدن طولانی مدت پول کاربران.
- اخذ تأییدیه امنیتی پلیس فتا پیش از ادامه فعالیت، با هدف جلوگیری از کلاهبرداری و حملات سایبری.
این شروط اگرچه راه را برای فعالیت‌های پرریسک و پلتفرم‌های غیرمجاز سخت می‌کند، اما در عمل می‌تواند به بازسازی اعتماد عمومی و تثبیت بازار منجر شود.
* پشت پرده پرزرق‌وبرق تبلیغات
ممنوعیت تبلیغ پلتفرم‌های آنلاین طلا از دی‌ماه سال گذشته، روی کاغذ قطعی بود، اما در میدان عمل، بیلبوردهای شهری، ایستگاه‌های مترو و حتی صفحات نخست برخی سایت‌های پربازدید همچنان مملو از لوگو و شعار این پلتفرم‌هاست. این تضاد آشکار میان قانون و واقعیت، نه‌تنها ضعف در نظارت و برخورد را عیان می‌کند، بلکه پیام خطرناکی به بازار می‌دهد: «می‌توان قانون را دور زد و همچنان مشتری جذب کرد». به گفته تحلیلگران، این نمایش تبلیغاتی دو کارکرد اصلی برای پلتفرم‌ها دارد؛ نخست، القای مشروعیت و رسمیت در ذهن مخاطب، و دوم، جذب سرمایه‌های تازه‌ای که اغلب بدون بررسی دقیق به این بازار پرریسک وارد می‌شوند.
* خطرات فعلی: از حباب قیمتی تا بلوکه شدن پول مشتریان
بازار آنلاین طلا در شرایط فعلی ترکیبی از ریسک‌های فنی و اقتصادی است. کاربران بارها گزارش داده‌اند که حتی پس از خرید و پرداخت کامل وجه، تحویل طلا با تأخیرهای چندروزه تا چندماهه مواجه شده است. در مواردی نیز وزن یا عیار طلای تحویلی با سفارش اولیه مغایرت داشته و شکایات به‌دلیل نبود سازوکار شفاف پاسخگویی، نتیجه‌ای نگرفته است.
کارشناسان اقتصادی هشدار می‌دهند نبود پشتوانه فیزیکی کافی برای حجم عظیم معاملات آنلاین، این بازار را به محیطی مستعد قیمت‌سازی هدفمند و معاملات صوری بدل کرده است؛ پدیده‌ای که با ایجاد حباب قیمتی، نه‌تنها نرخ‌ها را از واقعیت بازار سنتی جدا می‌کند، بلکه با کوچک‌ترین شوک عرضه یا تقاضا، می‌تواند موجی از زیان و خروج هیجانی سرمایه‌گذاران خرد را به‌همراه داشته باشد. نتیجه نهایی چنین چرخه‌ای، کاهش اعتماد عمومی به بازار طلا و مهاجرت بخشی از سرمایه‌ها به مسیرهای پرریسک‌تر، از رمز‌ارزهای غیرمجاز گرفته تا واسطه‌گری غیررسمی، خواهد بود.
* تأثیر ضوابط بر بازار سنتی، قیمت سکه و رفتار سرمایه‌گذاری
اجرای کامل ضوابط ابلاغی بانک مرکزی می‌تواند معادلات بازار سنتی طلا را تغییر دهد. در قیمت‌گذاری سکه، حذف فشارهای کاذب ناشی از معاملات صوری آنلاین، احتمالاً به کاهش نوسانات لحظه‌ای و شکل‌گیری نرخ‌های واقعی‌تر منجر خواهد شد. در بازار سنتی طلا، تثبیت نسبی قیمت‌ها و کاهش شوک‌های هیجانی می‌تواند سودجویی دلالان را محدود کند.
در بُعد رفتار سرمایه‌گذاری مردم، افزایش شفافیت و اطمینان نسبت به پشتوانه معاملات ممکن است اعتماد ازدست‌رفته بخشی از خریداران را بازگرداند، اما هم‌زمان با محدودیت‌های جدید، احتمال کوچ بخشی از سرمایه‌ها به بازارهای موازی همچون ارز و رمز‌ارز نیز وجود دارد.
کارشناسان تأکید می‌کنند موفقیت این طرح وابسته به نظارت مستمر، برخورد قاطع با تخلفات، و همکاری کامل دستگاه‌هاست؛ در غیر این صورت، بازار تنها از پلتفرم بی‌ضابطه به بسترهای پنهانی و غیررسمی مهاجرت خواهد کرد، و خطر برای سرمایه‌های مردم همچنان پابرجا می‌ماند.