اختلال در ارائه خدمات سلامت مجازی / پلتفرم ملی در راه است؟
محدودیت اینترنت و اختلال شدید در بیش از دو ماه گذشته علاوه بر کاربران، روزگار بسیاری از کسب‌وکارها را هم تلخ کرده است. از جمله این کسب‌وکارها، فعالان حوزه سلامت الکترونیکی هستند. این گروه اعلام می‌کنند در صورت ادامه وضعیت فعلی با پس‌رفت درحوزه سلامت الکترونیکی مواجه خواهیم بود.
حوزه ارائه نسخه الکترونیکی در این مدت با مشکلات متعددی مواجه بوده است. برای نمونه پلتفرم دکتر نکست اعلام کرده که در این مدت صدور نسخه در این پلتفرم حدود 23 درصد افت کرده است. از سوی دیگر پلتفرم هومکا با اشاره به کاهش 26 درصدی ویزیت سایت، 37 درصدی تماس‌ها، 52 درصدی کاربرهای فعال و 57 درصدی سفارش‌ها از خسارت‌های قطعی اینترنت و فیلترینگ خبرداده است.
همچنین این استارتاپ اعلام کرده که اکثر برنامه‌های پاییز برای کمپین‌های تبلیغات در فضای مجازی و دیجیتال خود را لغو کرده و کانال اینستاگرام این مجموعه با 70 هزار مخاطب از دست رفته است. بقراط یکی دیگر از بازیگران این حوزه نیز در گزارشی گفته که شرایط اخیر موجب کاهش پاسخ‌گویی پزشکان شده و کاهش فروش 50 درصدی را به دنبال داشته است.
حالا در این شرایط و در وضعیتی که مشخص نیست محدودیت و اختلال اینترنت چه زمان از بین می‌رود، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی پیشنهاد داده برای گسترش سلامت از راه دور، یک پلتفرم ملی ارائه خدمات سلامت مجازی استاندارد راه‌اندازی شود. همچنین این مرکز اعلام کرده که برای این حوزه باید تعرفه و بیمه در ازای خدمات سلامت از راه دور هم در نظر گرفته شود.
البته مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی در همین زمینه به مشکلات اینترنت و قانونی هم اشاره کرده و گفته است که با وجود قوانین گوناگون در حوزه سلامت هنوز با تحقق کامل این قوانین فاصله وجود دارد. همچنین طبق اعلام مرکز پژوهش‌ها، در کشور با مشکلاتی نظیر کندی شبکه اینترنت و قطعی سامانه‌ها، عدم اتصال برخی مراکز به مرکز تبادل اطلاعات سلامت، نابسامانی کندهای سامانه‌های جزیره‌ای و تکمیل نبودن طرح امضای دیجیتال مواجه هستیم.
فاصله زیاد تا اجرای قوانی
عمر ارائه خدمات سلامت الکترونیکی از طریق پلتفرم‌های استارتاپی در کشور به کمتر از 6 سال می‌رسد و شاید برگ برنده استارتاپ‌ها این حوزه برای رشد در دو سال گذشته شیوع ویروس کرونا باشد که باعث اعمال مقررات‌گذاری از جمله قرنطینه و فاصله‌گذاری اجتماعی شد. به همین بهانه نیز استارتاپ‌های حوزه سلامت به خاطر ارائه خدمات از راه‌دور و غیرحضوری توانستند به رشد قابل توجه‌ای برسند، هرچند که این رشد با شروع محدودیت اینترنت از اواخر شهریور امسال، شیب معکوس پیدا کرده است.
در همین زمینه هم مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «سلامت از راه‌دور و مواجهه با همه‌گیری» به بررسی سلامت از راه‌دور و سلامت الکترونیکی در دنیا و کشور پرداخته است.
در ابتدای این گزارش به این موضوع اشاره شده که گسترش سریع کووید -19 در دنیا منجر به اجرای سطوح مختلف سیاست‌های فاصله‌گذاری اجتماعی شد و از این رو امور روزمره افراد در رفع نیازهای آنها را تحت‌الشعاع قرار داده است. به باور تدوین‌کنندگان این گزارش از جمله نیازهای شهروندان، دریافت خدمات بهداشتی و درمانی است که به دلیل اجرای سیاست‌های فوق از یک طرف و از طرف نگرانی از انتقال ویروس در مراکز ارائه‌کننده خدمات سلامت، تاثیر زیادی از این شرایط را پذیرفت.
رخداد ناگهانی این بیماری فراگیر، مسری‌بودن و طولانی‌شدن این بیماری نشان داده که نظام‌های سلامت باید آمادگی لازم را برای بهره‌گیری از خدمات سلامت از راه‌دور در این شرایط داشته باشند.
آنطور که در این گزارش آمده در بین قوانین جاری کشور، حکمی برای سلامت از راه‌دور به صورت مستقیم وجود ندارد. اگرچه الکترونیکی‌کردن سلامت به معنای سلامت از راه‌دور، اجرای قوانین مربوط، به عنوان پیش‌نیازی مهم برای استفاده از این رویکرد به شمار می‌روند. طبق این گزارش سلامت الکترونیکی هم با تصویب قانون برنامه چهارم توسعه در سال 83 به قوانین برنامه توسعه‌ای کشور اضافه شد.
در قانون برنامه پنجم هم وزارت بهداشت مکلف به استقرار سامانه پرونده الکترونیک سلامت ایرانیان و سامانه‌های اطلاعاتی مراکز سلامت شد. در قانون ششم توسعه هم احکام با جزئیات بیشتری به این حوزه وارد شد. در این برنامه همچنین یک مهلت زمانی 2 ساله بعد از تصویب قانون برای استقرار سامانه مذکور توسط وزارت بهداشت در نظر گرفته شده است. مقرر شد 6 ماه بعد از استقرار این سامانه، خدمات بیمه‌ای سلامت به صورت یکپارچه و مبتنی بر فناوری اطلاعات و در تعامل با سامانه «پرونده الکترونیک سلامت ایرانیان» ساماندهی شود.
اما اینکه تا چه اندازه این احکام اجرایی شده‌اند مشخص نیست. در این گزارش مرکز پژوهش‌ها در این زمینه توضیح داده است: «با تحقق کامل این قوانین فاصله وجود دارد و با مشکلاتی نظیر مشکلات کندی شبکه اینترنت و قطعی سامانه‌ها، عدم اتصال برخی مراکز به مرکز تبادل اطلاعات سلامت، نابسامانی کندهای سامانه‌های جزیره‌ای و تکمیل نبودن طرح امضای دیجیتال مواجه هستیم.»
از منظر کاربرد سلامت از راه دور با توجه به اینکه بخشی از خدمات سلامت از راه دور کشور روی پلتفرم‌هایی که برای منظور ایجاد نشده‌اند، مانند واتس‌آپ یا ایمیل ارائه می‌شوند. بنابراین طبق گزارش مرکز پژوهش‌ها، ارائه خدمات مربوطه در جایی به صورت رسمی ثبت نمی‌شود.
مرکز پژوهش‌ها در ادامه چالش‌ها و ملاحظات سلامت از راه دور در ایران را برشمرد که شامل: زیرساخت فنی، فقدان پلتفرم جامع برای ارائه خدمات سلامت از راه‌دور، ضعف زیرساخت‌های سخت‌افزاری در مراکز ارائه خدمات، پراکندگی سامانه‌های اطلاعاتی موجود، ملاحظات حقوقی، ملاحظات مالی و ملاحظات اجتماعی فرهنگ است. از نظر این مرکز گسترش این رویکرد در کشور و همچنین تسری آن به حوزه‌هایی مانند معاینه و ویزیت و غیره نیازمند پرداختن به مسائل و مشکلات و ملاحظات است.
پیشنهادهای بلندمدت و کوتاه‌مدت برای توسعه سلامت مجازی
این مرکز در پایان این گزارش پیشنهادهای بلندمدت و کوتاه مدت برای گسترش سلامت از راه‌دور در کشور ارائه کرد.
در زمینه کوتاه مدت مرکز پژوهش‌ها معتقد است که باید 9 اقدام انجام شود. از جمله این اقدام‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ایجاد سازوکار شناسایی و ثبت اشخاص حقیقی و حقوقی فعال در حوزه سلامت از راه‌دور در کشور به منظور ساماندهی فعالیت‌های موجود
شناسایی نرم‌افزارهای مجاز برای ورود به این عرصه با قابلیت حفظ امنیت داده
تعیین ضوابط ارائه خدمات سلامت از راه‌دور شامل کیفیت و امنیت سامانه‌ها، حقوق و مسئولیت‌های گیرندگان و ارائه‌دهندگان خدمت، نظارت برکیفیت و استانداردهای خدمت، زیرساخت‌ها و غیر
تهیه و تصویب آیین‌نامه ذخیره، پردازش یا توزیع «داده‌های پیام» های مربوط به سوابق پزشکی بهداشتی موضوع مواد 60 و 79 قانون تجارت الکترونیکی مصوب سال 82.
اجرای سلامت از راه دور برای خدمات مشاوره‌ای که نیازمند معاینه فیزیکی نیستند
توسعه طرح کشوری شناسایی و غربالگری به ردیابی موارد تماس و همچنین پیگیری افراد قرنطینه در خانه از طریق ابزارهای هوشمند، تدوین دستورالعمل‌های آموزشی و توانمندسازی ذینفعان مختلف این حوزه
اطلاع‌رسانی شفاف برای مردم درخصوص فواید و نحوه دریافت خدمات سلامت از راه‌دور با هدف فرهنگسازی و تسهیل دریافت خدمات
پیش‌بینی و اختصاص منابع مالی مشخص و کافی در بودجه‌های سنواتی برای پروژه‌های مربوط به سلامت الکترونیکی
همچنین مرکز پژوهش ها پیشنهاد میان‌مدت و بلندمدت برای سلامت از راه‌دور در نظر گرفته است که شامل مواردی چون شناسایی خدماتی که امکان ارائه آنها بربستر سلامت از راه‌دور وجود دارد و بازبینی فرآیند این خدمات در همین راستا، طراحی پلتفرم ملی ارائه خدمات سلامت مجازی استاندارد با قابلیت اتصال به درگاه یکپارچه اطلاعات سلامت کشور، تعیین تعرفه، پوشش بیمه و بازپرداخت در ازای خدمات سلامت از راه دور، اصلاح آیین‌نامه‌ها و ضوابط مربوط به ساخت مراکز بهداشتی و درمانی با تاکید برایجاد زیرساخت‌های سلامت از راه دور، ایجاد ساز وکار مشاوره‌های تخصصی بین مراکز همسطح و همچنین مشاوره سطوح بالا به سطوح پایین‌تر می‌شود.